Văn hoá Việt Nam thời kì Bắc thuộc
Bối cảnh lịch sử:
Vào những thế kỉ cuối của thiên niên kỉ TCN ; nền văn hoá Việt cổ khởi đầu chịu những thử thách ghê gớm. Quốc gia Văn Lang ; sau đó là Âu Lạc và dân tộc bản địa hầu hết vừa được xác lập và sống sót chưa được bao lâu đã rơi vào thực trạng bị đô hộ. Năm 179 TCN ; Triệu Đà vua nước Nam Việt đóng đô ở Phiên Ngung ( Quảng Đông – Trung Quốc thời nay ) xâm lăng nước Âu Lạc ; chia Âu Lạc ra thành hai Q. : Giao Chỉ và Cửu Chân. Năm 111 TCN ; nhà Hán chiếm được nước Nam Việt ; đổi vùng đất của Âu Lạc thành châu Giao Chỉ ; dưới đó là bảy Q. ; với chức quan đầu châu là thứ sử ; đầu Q. là thái thú .
Thời kì này kéo dài từ năm 179 TCN (tuy vậy nó được bắt đầu thực sự sau thất bại của khởi nghĩa Hai Bà Trưng; năm 43 sau công nguyên) tới năm 938 với chiến thắng của Ngô Quyền mở đầu cho kỉ nguyên độc lập thời tự chủ của quốc gia Đại Việt. Thời kì này thường được gọi là thời nghìn năm Bắc thuộc; song có lẽ đúng hơn là thời Bắc thuộc và chống Bắc thuộc; vì người Việt chưa bao giờ chịu khuất phục. Tổ tiên ta đã “mất nước”. Bấy giờ không còn một nước Việt cổ đại; và nếu nói như F. Ăngghen thì bấy giờ dân Việt cổ “không còn có một hành động độc lập trong lịch sử ”.
Bạn đang đọc: Văn hoá Việt Nam thời kì Bắc thuộc – Cộng đồng học tập 24h, học,học mọi lúc, học mọi nơi.
Trong diễn trình lịch sử vẻ vang văn hoá bên cạnh khuynh hướng Hán hoá là khuynh hướng chống Hán hoá can đảm và mạnh mẽ ; giữ gìn truyền thống của dân tộc bản địa Việt ; văn hoá Việt. Cùng với việc xâm lược chủ quyền lãnh thổ ; nhà Hán và sau này là những triều đại tiếp theo của phong kiến phương Bắc ; đã thực thi đồng hoá về mặt dân tộc bản địa và văn hoá .Nếu như vương quốc ; dân tộc bản địa và văn hoá Âu Lạc trước đó chưa hình thành hoặc chưa đạt tới trình độ tăng trưởng cao ; chưa xác định được những truyền thống vững chãi của riêng mình thì chắc như đinh với những chủ trương cưỡng chế đồng hoá trong suốt hơn 10 thế kỉ ; nhà nước Việt ; dân tộc bản địa Việt ; văn hoá Việt đã trở thành một phần chủ quyền lãnh thổ ; một bộ phận dân cư ; một tiểu khu văn hoá của Trung Hoa đại lục .Song điều đó đã không hề xảy ra ; trong thời kì này ; đặc trưng cơ bản của văn hoá Việt là đấu tranh để bảo vệ truyền thống văn hoá của mình ; bảo vệ dân tộc bản địa mình ; chống lại chủ trương đồng hoá ; đồng thời vẫn liên tục cố gắng nỗ lực tăng trưởng ; nỗ lực duy trì và nung nấu quyết tâm giải phóng quốc gia ; giải phóng dân tộc bản địa .
Thành tựu văn hoá:
Từ trong các xóm làng cổ; người Việt thời Bắc thuộc vẫn bảo tồn và phát huy cái vốn liếng văn hoá bản địa; nội sinh tích luỹ được qua hàng nghìn năm trước. Đành rằng trong suốt thời kì dài đằng đẵng đó; nhân dân ta phải sống cảnh “cá chậu chim lồng” trong một cơ cấu văn minh ngoại lai. Nhưng xã hội bao giờ cũng là xã hội của nhân dân; nhân dân vẫn; trong một môi trường sinh thái cụ thể và quen thuộc; không ngừng đấu tranh để phát triển sản xuất và văn hoá. Bất cứ lực lượng xã hội nào; bất cứ bạo lực chính trị nào cũng không ngăn cản được sự phát triển kinh tế; văn hoá tự mở lấy đường đi.
Nét hằng xuyên của văn hoá Việt Nam là sự “ không chối từ ” việc tiếp thu ; tiêu hoá và làm chủ những tác động ảnh hưởng văn hoá của quốc tế. Qua con đường giao lưu văn hoá ; trào lưu di cư của 1 số ít sĩ phu và bần dân Hán tộc xuống Giao Chỉ ; trên trường kì lịch sử dân tộc chịu tác động ảnh hưởng của một đế chế lớn và trong thời điểm tạm thời ( cái trong thời điểm tạm thời nhiều thế kỉ của lịch sử vẻ vang ! ) nằm trong khoanh vùng phạm vi của đế chế ấy ; nhân dân ta đã vay mượn khá nhiều vốn liếng của nhân dân Trung Quốc về văn hoá vật chất cũng như về văn hoá niềm tin .
Văn hoá vật chất:
Ngay trong khi vay mượn ; nhân dân ta vẫn biểu lộ được ý thức phát minh sáng tạo. Về văn hoá vật chất ; từ chỗ tiếp thu được kĩ thuật làm giấy của Trung Quốc ; nhân dân ta đã biết tìm tòi ; khai thác nguyên vật liệu địa phương ( gỗ trầm ; rêu biển ) để chế tác những loại giấy tốt ; chất lượng ; có phần hơn giấy sản xuất ở miền trong nước Nước Trung Hoa. Trong khi chịu tác động ảnh hưởng của kĩ thuật gốm sứ Trung Quốc ; ta vẫn sản xuất ra những loại sản phẩm độc lạ như sanh hai quai ( Trung Quốc chỉ có chảo ) ; ống nhổ ; bình con tiện đầu voi ; bình gốm có nạm hạt đá ở chung quanh cổ tựa như loại “ iang ” của đồng bào Mơnông gần đây .
Văn hoá tinh thần:
Chủ thể mang truyền thống văn hoá ngàn xưa và sáng tạo nền văn hoá mới trong khi không ngừng hấp thu và hội nhập những yếu tố văn hoá ngoại sinh là người Việt cổ. Đấu tranh văn hoá; trước tiên là sự đấu tranh thường xuyên chống âm mưu đồng hoá của kẻ thù để bảo tồn nòi giống Việt.
Biểu hiện rõ ràng của sự bảo tồn giống nòi và văn hoá Việt đặng chống đồng hoá là sự bảo tồn tiếng Việt ; tiếng mẹ đẻ ; lời nói của dân tộc bản địa .Tiếng nói là một thành tựu văn hoá ; là một thành phần của văn hoá. Tiếng Việt thuộc nhóm ngôn từ được xác lập từ xưa ở miền Khu vực Đông Nam Á và điều đó chứng tỏ cái gốc tích truyền kiếp ; địa phương của dân tộc bản địa ta trên dải đất này .Khi bị đế chế Trung Quốc chinh phục và trấn áp ngặt nghèo ; tiếng Hán – và chữ Hán – được gia nhập ồ ạt vào nước ta. Song nó không hề hủy hoại được tiếng Việt bởi một lí do rất đơn thuần là chỉ một lớp người thuộc những tầng lớp trên học. Nhân dân lao động trong những xóm làng Việt cổ vẫn sống theo cách sống riêng của mình ; do đó họ duy trì lời nói của tổ tiên ; lời nói biểu lộ đời sống và tâm hồn người Việt .Cố nhiên ; dưới ách thống trị lâu năm của người ngoài ; trong đời sống đã xảy ra những biến hóa về vật chất và niềm tin ; đã phát sinh những nhu yếu mới. Cho nên tiếng Việt cũng phải đổi khác và tăng trưởng. Trải qua nhiều thế kỉ ; tiếng Việt ngày càng xa với trạng thái bắt đầu của nó. Nó đã hấp thu những yếu tố ngôn từ Hán. Tiếng Việt có nhiều từ gốc Hán .Người ta thấy nhiều từ gốc Hán ngay cả trong vốn từ vị cơ bản và trong những hư từ. Nhưng nhân dân ta đã hấp thu ảnh hưởng tác động của Hán ngữ một cách độc lạ ; phát minh sáng tạo ; đã Việt hoá những từ ngữ ấy bằng cách dùng ; cách đọc ; tạo thành một lớp từ mới mà sau này người ta gọi là từ Hán – Việt. ( Có một quy trình ngược lại ; nhiều từ Việt được hội nhập vào Hán ngữ và tạo nên một lớp từ Việt – Hán ) .Trước và trong thời Bắc thuộc ; tiếng Việt cũng tiếp thu nhiều ảnh hưởng tác động của ngôn từ Mã Lai ; Tạng – Miến ; và nhất là Ấn Độ ( những từ chỉ cây xanh như mít ; lài .. và đặc biệt quan trọng là những từ thuộc về Phật giáo như Bụt ; bồ đề ; bồ tát ; phù đồ ; chùa ; tháp ; tăng già … ). Điều đó khiến vốn từ tiếng Việt thêm đa dạng và phong phú .Từ thời Hùng Vương ; đã có một nền phong hoá riêng của người Việt cổ tuy còn đơn giản và giản dị ; chất phác. Bọn đô hộ cố sức đưa vào xã hội Việt cổ nhiều thứ lễ giáo Nước Trung Hoa ( đa phần là lễ giáo của đạo Nho ). Điều đó ; nhất định ảnh hưởng tác động đến phong hoá Việt Nam. Đó là điều không tránh khỏi. Và nhân dân ta có năng lực thích ứng vô hạn với mọi loại tình thế trong khi những truyền thống cuội nguồn dân tộc bản địa và dân gian của nền phong hoá Việt Nam vẫn được giữ gìn và tăng trưởng .Nếu một mặt lễ giáo Trung Quốc không ít đã tăng cường sự ép chế trong mái ấm gia đình và củng cố chính sách phụ quyền ( từ đầu công nguyên trở lại trước ; đặc thù phụ quyền trong mái ấm gia đình Việt cổ còn mờ nhạt ) thì mặt khác nó không hề ngăn cản được sự củng cố ở một mức nhất định những truyền thống lịch sử tích cực của xã hội làng xóm của ta ; ví như lòng tôn kính và biết ơn so với cha mẹ tổ tiên ( có quan điểm cho rằng sự thờ cúng tổ tiên phát sinh ở khu vực Khu vực Đông Nam Á trước khi Nho giáo được truyền bá tới miền này ) .Nét đặc biệt quan trọng ; là lòng tôn trọng phụ nữ của phong hoá Việt cổ. Lễ giáo Trung Quốc có đặc trưng là sự khinh miệt phụ nữ ; cố sức thắt chặt họ vào cỗ xe “ tam tòng ; tứ đức ” nhưng vẫn không ngăn cản được truyền thống lịch sử dũng mãnh đánh giặc và lãnh đạo nhân dân đánh giặc của Hai Bà Trưng ; Bà triệu … Vai trò của phụ nữ trong mái ấm gia đình và ngoài xã hội vẫn được tôn vinh .Cùng với phong tục dùng trống đồng ; nhiều tục lệ truyền thống khác vẫn được giữ vững như tục cạo tóc hay búi tóc ; xăm mình ; chôn cất người chết trong quan tài hình thuyền hay thân cây khoét rỗng ; tục nhuộm răng ; ăn trầu cau … Cố nhiên ; trong diễn trình lịch sử vẻ vang ; nhiều phong tục tập quán đã biến hóa. Từ tập quán giã gạo bằng chày tay ( hình ảnh khắc trên trống đồng ) ; từ đầu công nguyên trở về sau ; người Việt chuyển sang lối giã gạo bằng cối đạp ( theo mạng lưới hệ thống đòn kích bẩy ). Từ tập tục ở nhà sàn ; từ từ người Việt chuyển sang ở nhà đất bằng …
Từ thời Hán; nền văn học nghệ thuật Trung Quốc đã đạt đến trình độ cao và có ảnh hưởng lớn ở vùng Đông Á. Nền văn học nghệ thuật ấy cũng dần dần được du nhập vào nước ta. Do du nhập bằng con đường nô dịch; với mục đích nô dịch nên mức độ truyền bá cũng chậm và mức độ tiếp thu của ta cũng hạn chế nhiều. Nhưng dù sao nó cũng để lại dấu ấn trên sự phát triển của nền văn hoá Việt. Thời Văn Lang; Âu Lạc; ta chưa có một nền văn học chính thức và thành văn tuy vẫn có một đời sống văn hoá khá cao.
Nét đặc trưng của nó là văn hoá ngôn từ ( chứ không phải chữ nghĩa sách vở ) với phương pháp thông tin truyền miệng. Nền văn nghệ dân gian của ta khá giàu sang và liên tục tăng trưởng dưới dạng những lịch sử một thời ; huyền thích hay cao dao ; tục ngữ. Cuộc sống của nông dân còn hạn chế trong khuôn khổ xóm làng ; vùng địa phương ; với những điều kiện kèm theo còn chật hẹp ; vì vậy sự phát minh sáng tạo về nghệ thuật và thẩm mỹ còn mang đặc thù đơn giản và giản dị. Sự gia nhập nền văn học nghệ thuật và thẩm mỹ Trung Quốc đã có một công dụng tích cực nhất định so với đời sống văn hoá Việt Nam ; nhất là ở một số ít TT chính trị và kinh doanh tập trung chuyên sâu như Luy Lâu ; Long Biên …Cho đến một hai thế kỉ sau công nguyên ; văn hoá Đông Sơn và thẩm mỹ và nghệ thuật Đông Sơn vẫn liên tục sống sót tuy đang trên đà suy thoái và khủng hoảng mạnh .Dựa vào những hiện vật phát hiện được trong những mộ gạch cổ thuộc những thế kỉ I – VI ; người ta hay nói đến sự phát sinh một nền văn hoá thẩm mỹ và nghệ thuật Hán – Việt trong thời hạn này .Về âm nhạc ; bên cạnh một số ít nhạc cụ có chịu tác động ảnh hưởng Nước Trung Hoa như khánh ; chuông … chịu ảnh hưởng tác động Ấn Độ và Trung Á như trống cơm ; hồ cầm ; vẫn sống sót những nhạc cụ độc lạ của nền nhạc Việt như trống ; khèn ; cồng chiêng …Phần cốt lõi của văn hoá niềm tin ; là tư tưởng mà ngày trước thường biểu lộ hầu hết dưới hình thức tôn giáo ; tín ngưỡng …Phong tục tập quán thời những vua Hùng dựng nước nhìn chung còn thuần hậu ; chất phác. Đó là phong hoá tín ngưỡng của một dân cư sống trong khung cảnh một nền văn minh nông nghiệp lúa nước đang tăng trưởng .Phong hoá Giao Chỉ cho đến đầu công nguyên còn rất khác với văn minh Hán. Đứng trên phương diện thể chế chính trị và cơ cấu tổ chức xã hội hạ tầng ; hoàn toàn có thể nói ; trong thời Bắc thuộc ; người Việt mất nước chứ không mất làng. Bởi vậy ; như một tác giả phương Tây đã nhận xét ; qua Bắc thuộc ; nước Việt như một toà nhà chỉ bị biến hóa “ mặt tiền ” mà không bị đổi khác cấu trúc bên trong .Đó là một hạn chế rất lớn của nền văn hoá Bắc thuộc và cũng là một lợi thế quan trọng của nhân dân ta trong cuộc đấu tranh chống đồng hoá ; giành lại độc lập dân tộc bản địa .Nền đô hộ của phong kiến Trung Quốc trong thời Bắc thuộc chỉ có bề dài của thời hạn ; chứ thiếu bề rộng trong khoảng trống và càng thiếu hẳn bề sâu trong lòng cấu trúc của xã hội nước ta. Nền đô hộ ấy bạo ngược và thâm độc ; tuy nhiên vẫn có phần hờt hợt và chỉ có tác động ảnh hưởng trên mặt phẳng của xã hội Việt Nam .
Nhận định:
Bắc thuộc và chống Bắc thuộc ; hai mặt trái chiều và đấu tranh kinh khủng đó chi phối hàng loạt đời sống Việt Nam và tiến trình lịch sử dân tộc Việt Nam trong khoảng chừng chục thế kỉ .Trong cuộc đấu tranh đó ; nền văn hoá truyền thống của người Việt bị đặt trước một thử thách lớn lao. Nền văn hoá Hán được gia nhập và truyền bá vào đất Việt ; xuất hiện ôn hoà qua một số ít di dân Trung Quốc ; tuy nhiên mặt hầu hết là mang đặc thù cưỡng bức qua bàn tay bọn đô hộ như một công cụ nô dịch và đồng hoá. Trong sự hỗn dung văn hoá cưỡng bức theo mưu đồ Hán hoá của chính quyền sở tại đô hộ ; nền văn hoá Việt tránh sao khỏi những mất mát và ảnh hưởng tác động. Văn minh Đông Sơn vào khoảng chừng những thế kỉ đầu công nguyên đã bị suy thoái và khủng hoảng ; bị giải thể cấu trúc và những mảnh vụn được bảo lưu của nó hoà tan vào nền văn hoá dân gian .Về khách quan ; nền thống trị của bọn thống trị phương Bắc “ một công cụ vô ý thức của lịch sử dân tộc ” ; nói theo cách nói của C. Mác ; đã buộc người Việt phải phá vỡ 1 số ít truyền thống cuội nguồn cũ của chính sách tù trưởng bộ lạc và công xã. Cái trớ trêu của lịch sử dân tộc là chính sách đô hộ của phong kiến Trung Quốc đã đóng vai trò một công cụ vô thức góp thêm phần phá vỡ những tổ chức triển khai bộ lạc và thế lực cát cứ địa phương. Xoá bỏ cơ cấu tổ chức bộ lạc ; giữ lại và củng cố cơ cấu tổ chức xóm làng ; tăng cường sự cố kết dân tộc bản địa ; thích ứng với cơ cấu tổ chức quận huyện là một tổ chức triển khai có đặc thù hành chính – địa vực ; đó là những chuyển biến lớn của xã hội Việt Nam thời Bắc thuộc .Mặt khác ; nhân dân ta biết bảo tồn và phát huy những tinh hoa của văn hoá truyền thống ; nhưng cũng biết hấp thu có tinh lọc những tác nhân văn hoá ngoại lai để làm nhiều mẫu mã cho nền văn hoá dân tộc bản địa và tăng thêm tiềm lực cho mọi mặt của quốc gia .Trên cơ sở văn minh nông nghiệp và xóm làng ; nhân dân ta tiếp thu một số ít yếu tố văn hoá Trung Quốc ; Ấn Độ và vùng biển phương Nam như giống cây cối mới ( kê ; cao lương ; một số ít loại đậu … ) ; kĩ thuật nông nghiệp mới ( bón phân bắc ; guồng nước … ) ; kĩ thuật bằng tay thủ công ( dệt lụa gấm ; làm đồ sứ ; làm giấy … ) ; và cả 1 số ít tập quán trong ăn ; mặc ; ở ; cách đặt tên họ …Nền văn hoá Việt Nam không co lại để tự vệ một cách bảo thủ và cô lập. Nó không chối từ những góp phần của những yếu tố bên ngoài ; mà còn tỏ ra có năng lực thu nạp và dung hoá mạnh những cái hay ; cái đẹp của nền ngoại lai ; kể cả những nước đang xâm lược và đô hộ mình .Đáng chú ý quan tâm là trong văn hoá Trung Quốc được truyền bá xuống phương Nam có những yếu tố vốn là của Bách Việt được người Hán hấp thu ; mạng lưới hệ thống và nâng cao thêm ; nên nó được người Việt tiếp đón khá thuận tiện. Qua thời Bắc thuộc và chống Bắc thuộc ; nhân dân ta đã tìm biết một Trung Quốc cao quý và tốt đẹp của nhân dân Trung Quốc ; để đấu tranh chống lại cái Nước Trung Hoa tàn tệ ; thấp hèn của đế chế Hán – Đường .Như vậy ; trong diễn trình văn hoá Việt Nam thời Bắc thuộc có hai khuynh hướng trái chiều :– Khuynh hướng Hán hoá là mưu đồ có ý thức của bọn bảo lãnh và tay sai ; phần nào có ảnh hưởng tác động gần như vô thức về phía dân gian .– Khuynh hướng Việt hoá nhằm mục đích giữ lại và phát huy những tinh hoa văn hoá truyền thống đã được định tính và định hình từ thời đại dựng nước ; hấp thu ; hội nhập những yếu tố văn hoá bên ngoài theo nhu yếu của đời sống ; sắp xếp ; cấu trúc lại trên nền tảng Việt .
Dĩ nhiên khuynh hướng thứ hai là chủ đạo và trên cơ sở đó; trong cuộc đấu tranh chống Bắc thuộc; đất nước ta không bị diệt vong; dân tộc ta không bị đồng hoá; mà còn lớn lên về mọi mặt để có đủ sức mạnh vật chất và tinh thần chiến thắng chủ nghĩa bành chướng Đại Hán; giành lại độc lập dân tộc.
Đối lập lại chủ nghĩa “ bình thiên hạ ” của quân địch ; nhân dân ta ra sức khắc phục tư tưởng bộ lạc ; khuynh hướng tản mạn trong lòng xã hội cũ ; phát huy can đảm và mạnh mẽ những tư tưởng lớn của Việt Nam là chủ nghĩa yêu nước ; ý chí độc lập tự chủ ; ý thức tự lập tự cường .Đối lập với cỗ máy Nhà nước đế chế và tổ chức triển khai chính quyền sở tại đô hộ theo Q. ; huyện ; nhân dân ta lo bảo tồn và củng cố hội đồng xóm làng ; biến thành những pháo đài trang nghiêm xanh chống đồng hoá ; chống Bắc thuộc ; dựa vào làng và xuất phát từ làng mà giành lại nước .Đối lập với sức mạnh của một đế chế vững mạnh ; đông dân ; nhiều của ; đông quân ; nhân dân ta đã tạo lập nên sức mạnh vô định Việt Nam là sức mạnh đoàn kết toàn dân. Khởi nghĩa chống Bắc thuộc là khởi nghĩa nhân dân ; có tính quần chúng thoáng rộng ; mau chóng tăng trưởng thành cuộc chiến tranh nhân dân giải phóng dân tộc bản địa. Nhờ đó ; trong cuộc đấu tranh trường kì chống Bắc thuộc ; lực lượng dân tộc bản địa về mọi mặt tư tưởng ; chính trị ; xã hội ; kinh tế tài chính ; văn hoá … đều trưởng thành. Và ở đầu cuối ; thế kỉ X với chính quyền sở tại tự chủ họ Khúc ; họ Dương ; với thắng lợi lịch sử dân tộc Bạch Đằng do Ngô Quyền chỉ huy ; cuộc đấu tranh lâu dài hơn ; bền chắc của nhân dân ta đã giành được thắng lợi vẻ vang .
Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Giáo dục