Về khái niệm giá trị văn hóa truyền thống

Giá trị là phạm trù riêng có của loài người, tương quan đến quyền lợi vật chất cũng như niềm tin của con người. Bản chất và ý nghĩa bao quát của giá trị là tính nhân văn. Chức năng cơ bản nhất của giá trị là xu thế, nhìn nhận và kiểm soát và điều chỉnh những hoạt động giải trí của cá thể và hội đồng. Giá trị gắn liền với nhu yếu con người. Nhu cầu của con người rất nhiều mẫu mã, phong phú và được bộc lộ dưới nhiều hình thức khác nhau. Chính nhu yếu là động cơ thôi thúc can đảm và mạnh mẽ hành vi của con người, giúp con người tạo nên những giá trị vật chất và niềm tin. James People và Garrick Bailey cho rằng, ” Giá trị là cái sáng tạo độc đáo về những loại mục tiêu hay những loại lối sống của một thành viên, nó được san sẻ trong một nhóm hay trong toàn xã hội, nó được thành viên, nhóm hoặc toàn xã hội mong ước hay được coi là có ý nghĩa. Đó là phẩm chất cơ bản cần phải có để bảo vệ con đường sống, những chuẩn tối thượng chỉ huy mọi thực trạng thực tiễn. Có những giá trị hoàn toàn có thể định lượng bởi một giá, nhưng cũng có những giá trị không hề định giá – vô giá : lòng yêu nước, tình yêu tình bạn, những tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật … Những hành vi của con người vì nhu yếu và thỏa mãn nhu cầu nhu yếu trong quy trình sống sót của mình chứa đựng những giá trị văn hóa ( GTVH ). Khía cạnh trí tuệ, năng lượng phát minh sáng tạo, khát vọng nhân văn của con người biểu lộ trong hoạt động giải trí sống của cá thể, hội đồng, dân tộc bản địa : ăn, mặc, ở, đi lại, tiếp xúc xã hội, giáo dục, tập quán, tín ngưỡng, … tạo nên nét đặc trưng của GTVH. Nhu cầu của con người càng cao càng tạo điều kiện kèm theo cho việc hình thành những GTVH. GTVH là cái hình thành trong quy trình hoạt động của những cá thể, nhóm và hội đồng xã hội vươn tới thỏa mãn nhu cầu nhu yếu của mình. Do vậy, nói tới GTVH là nói tới những thành tựu của một cá thể hay một dân tộc bản địa đã đạt được trong quan hệ với vạn vật thiên nhiên, với xã hội và trong sự tăng trưởng bản thân mình ; nói tới GTVH cũng là nói tới thái độ, nghĩa vụ và trách nhiệm và những quy tắc ứng xử của mỗi người trong quan hệ của bản thân với mái ấm gia đình, xã hội và vạn vật thiên nhiên ; nói tới GTVH cũng là nói tới những hình tượng cho cái chân – thiện – mỹ. Cho nên, có quan điểm cho rằng, ” Chỉ những hoạt động giải trí nào bộc lộ được những sức mạnh thực chất của con người, những sức mạnh biểu trưng cho chân – thiện – mỹ mới hiện hữu như những giá trị văn hóa ” .GTVH không phải là cái chủ quan hay bị áp đặt mà nó mang tính khách quan, gắn liền với dân tộc bản địa giai cấp và quả đât, do đó, GTVH cũng mang tính thông dụng. Tuy nhiên, GTVH cũng như giá trị, nó không phải là cái cố định và thắt chặt mà đổi khác cùng sự biến hóa của xã hội. Các GTVH bộc lộ trong mọi nghành của đời sống xã hội, từ tư tưởng, tình cảm, ý niệm, hình tượng, đạo đức nghệ thuật và thẩm mỹ, lối sống đến những giá trị ý thức do con người phát minh sáng tạo nên như nghệ thuật và thẩm mỹ, kiến trúc, hội họa, âm nhạc … Những GTVH này hình thành và được khẳng định chắc chắn trong quy trình sống sót tăng trưởng của con người và xã hội. GTVH luôn hiện hữu trong chương trình hành vi của dân tộc bản địa, biểu lộ cốt cách của một dân tộc bản địa. GTVH thư là ” mật mã di truyền xã hội ” của toàn bộ những thành viên đang hoạt động vật chất cũng như niềm tin của hội đồng dân tộc bản địa. Có thể nói, GTVH là cái tạo nên nét độc lạ, truyền thống, truyền thống dân tộc bản địa. Căn cứ vào đó hoàn toàn có thể so sánh, đánh giá và nhận định về nền văn hóa của dân tộc bản địa này với dân tộc bản địa khác. Trong xã hội có giai cấp, GTVH cũng mang tính giai cấp, bởi lẽ về thực ra, GTVH là mẫu sản phẩm của những thành viên hội đồng dân tộc bản địa và hội đồng, nhưng nó lại gắn liền với một mạng lưới hệ thống chính trị nhất định. Trong mạng lưới hệ thống chính trị, đặc thù giai cấp của giai cấp thống trị đóng vai trò quyết định hành động, chi phối mọi nghành hoạt động giải trí của xã hội. Vì vậy, GTVH mang tính giai cấp. GTVH là cái có ý nghĩa được cá thể và hội đồng công nhận, duy trì, bảo vệ và tăng trưởng. Bởi vì, tính nhân bản của GTVH là hướng tới sự triển khai xong của cá thể là hội đồng. Các GTVH có tính năng rất quan trọng, giúp con người nhận thức, xu thế, nhìn nhận và kiểm soát và điều chỉnh hoạt động giải trí của cá thể và hội đồng ; có vị thế đặc biệt quan trọng tương tư tưởng, đạo đức, lối sống của con người. Với ý nghĩa đó, tất cả chúng ta bàn đến khái niệm GTVH truyền thống .” Truyền thống “, theo gốc từ Latinh được viết là ” Tradio “, gồm động từ ” Tradere ( traditus ) nguyên nghĩa của nó là ” truyền lại “, ” nhường lại “, ” giao lại ” và ” phân phát “. Do vậy, hiểu theo nghĩa đơn thuần nhất của từ này, truyền thống là sự thừa kế di sản xã hội có giá trị được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Theo GS. Trần Văn Giàu, ” truyền thống là những đức tính hay những thói tục lê dài nhiều thế hệ, nhiều thời kỳ lịch sử vẻ vang và hiện có nhiều công dụng, công dụng đó hoàn toàn có thể tích cực, cũng hoàn toàn có thể xấu đi “, với cách tiếp cận tổng quát, GS. TS. Nguyễn Trọng Chuẩn cho rằng : ” Theo nghĩa tổng quát nhất, truyền thống – đó là những yếu tố của di tồn văn hóa, xã hội bộc lộ trong chuẩn mực hành vi, tư tưởng, phong tục, tập quán, thói quen, lối sống và cách ứng xử của một hội đồng người được hình thành trong lịch sử vẻ vang và đã trở nên không thay đổi, được truyền từ đời này sang đời khác và được lưu giữ vĩnh viễn “. Nhưng khi đề cập một góc nhìn khác của truyền thống, GS. TS. Trần Văn Đoàn cho rằng : ” Bản chất biện chứng của truyền thống là những cái gì còn lưu lại cho tất cả chúng ta, nhưng không còn nguyên vẹn như cũ nữa mà đã được ” phủ nhận ” một cách biện chứng và đồng thời đã được ” thăng hoa “. Do vậy, nên từ gốc Latinh ” transire ” không những có ý nghĩa là truyền lại, giao lại mà có một dạng thức mới, đó là nhập vào một quốc tế mới “. Quan điểm này gần giống với quan điềm F.Hegel. F.Hegel cũng rất có lý khi cho rằng, truyền thống không phải là di tích lịch sử của quá khứ mà là nhịp cầu nối kết giá trị mới. Ông nhìn truyền thống như thể một di sản hoặc như thể ” đứa con của thời đại “, ” cái niềm tin của thời đại “. Do vậy, ông cho rằng, truyền thống chưa khi nào mất, nó được giữ lại dưới dạng hoàn thành xong hơn. George Mclean cho rằng : ” Truyền thống là sự tăng trưởng của những giá trị, đức hạnh và sự hội nhập của chúng nhằm mục đích tạo ra một nền văn hóa rực rỡ và phong phú và đa dạng trong lịch sử vẻ vang và cho nên vì thế nhờ vào vào kinh nghiệm tay nghề và sức phát minh sáng tạo của nhiều thế hệ. Nền văn hóa được truyền lại được gọi là truyền thống văn hóa ” ( theo nghĩa ) như vậy nó phản ánh được thành tựu con người tích tập được trong quy trình tìm hiểu và khám phá, thực thi và truyền bá ý nghĩa sâu lắng nhất của đời sống. Đó chính là truyền thống theo nghĩa hài hoà của nó như thể một sự hiện thân của trí tuệ ” .

Như vậy, bản thân truyền thống tồn tại với tính hai mặt của nó. Lên ngựa cầm gươm, xuống ngựa cầm bút của các tướng sĩ Việt Nam là truyền thống tốt, nhưng mê tín đồng bóng, đầu óc hẹp hòi, bè phái trong luỹ tre làng là truyền thống xấu. Theo PGS. TS. Hồ Sĩ Quý thì “việc tôn trọng tình nghĩa tới mức “cá chuối đắm đuối vì con”, “tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”, “một giọt máu đào hơn ao nước lã”, “xương cha, da mẹ”… đương nhiên không phải là giá trị dương trong mọi hoàn cảnh. Hơn thế nữa đó còn là phẩm chất có tính hai mặt”. Do vậy, Bác Hồ đã dạy: “Khôi phục vốn cổ thì chỉ nên khôi phục cái gì tốt, còn cái gì không tốt thì nên loại dần ra”.

Các Mác cũng đã có nhận định rất đúng về hạn chế của truyền thống trong tác phẩm Ngày mười tám tháng Sương mù của Lui Bônapáctơ: “Truyền thống của tất cả các thế hệ đã chết đè nặng như quả núi lên đầu óc những người đang sống. Và ngay khi con người có vẻ như là đang ra sức tự cải tạo mình và cải tạo sự vật, ra sức sáng tạo một cái gì chưa từng có, thì chính trong những thời kỳ khủng hoảng cách mạng như thế, họ lại sợ sệt cầu viện đến những linh hồn của quá khứ”. Do vậy, chúng ta không nên quan niệm rằng, truyền thống nào cũng tốt đẹp.

Từ những nội dung đề cập trên cho thấy, có hai loại truyền thống: cái lạc hậu lỗi thời cần khắc phục; cái tạo nên các giá trị và bản sắc cần kế thừa, phát huy và phát triển. Vì vậy, chúng ta cũng cần phân biệt truyền thống và giá trị truyền thống. Bởi lẽ khi nói đến giá trị truyền thống là nói đến những truyền thống đã được thừa nhận, đánh giá, thẩm định nghiêm ngặt của thời gian, nó được lựa chọn, thừa nhận của cộng đồng qua những giai đoạn lịch sử. Tuy nhiên, sự thẩm định đó không phải là ý kiến chủ quan mà phải được dựa trên sự đánh giá khách quan. Như vậy, giá trị truyền thống là những cái tốt đẹp mang ý nghĩa tích cực. Chính những giá trị này tạo nên bản sắc của từng dân tộc, nó được truyền lại cho thế hệ sau và sẽ được bảo vệ, duy trì, bổ sung và phát triển. Vì vậy, “khi nói đến giá trị truyền thống thì hàm ý đã muốn nói tới những giá trị tương đối ổn định, tới những gì là tốt đẹp, là tích cực, là tiêu biểu cho bản sắc dân tộc có khả năng truyền lại qua không gian, thời gian, những gì cần phải bảo vệ và phát triển”. Giá trị truyền thống tiêu biểu cho bản sắc của một dân tộc. Tuy nhiên, giá trị truyền thống cũng biến đổi chứ không hoàn toàn bất biến. Sự biến đối đó diễn ra nhanh hay chậm là tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố trong đó, quan trọng nhất là điều kiện kinh tế, xã hội.

Mỗi dân tộc bản địa đều có lịch sử vẻ vang hình thành và tăng trưởng khác nhau. Trải qua quy trình đó, những dân tộc bản địa phát minh sáng tạo ra nền văn hóa của mình, trong đó có những GTVH. Các GTVH này được lưu truyền trong xã hội qua những thời kỳ lịch sử dân tộc và trở thành những GTVH truyền thống. GTVH truyền thống chính là những tư tưởng, hình tượng, giá trị và chuẩn mực xã hội hóa, những tác phẩm văn hóa được hội đồng tin cậy và mong ước gìn giữ, truyền đạt, noi theo. Nói đến GTVH truyền thống là nói đến những giá trị tốt đẹp tiêu biểu vượt trội cho một nền văn hóa được chắt lọc, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Do vậy, khi nói đến GTVH truyền thống cũng là nói đến những GTVH được hình thành và tăng trưởng trong quy trình dựng nước và giữ nước của mỗi dân tộc bản địa nó có tính ” di truyền xã hội “. GTVH truyền thống dân tộc bản địa không phải là cái có sẵn từ khi dân tộc bản địa hình thành mà nó được những thế hệ tiếp nối đuôi nhau nhau tạo ra sự. Các giá trị này biến hóa tùy điều kiện kèm theo ảnh hưởng tác động đến nó. Nhưng nếu GTVH truyền thống đổi khác cơ bản về chất thì nó sẽ không còn là truyền thống. Nói đến GTVH truyền thống là nói đến cái vĩnh viễn, trải qua nhiều thời hạn thử thách mà cốt lõi thực chất của nó luôn được giữ vững. Nói đến GTVH truyền thống là nói đến những giá trị tương đối không thay đổi, tốt đẹp, tiêu biểu vượt trội cho dân tộc bản địa, tạo nên truyền thống cho dân tộc bản địa đó. Do vậy, mỗi dân tộc bản địa cần bảo vệ, duy trì và tăng trưởng những GTVH, làm điểm tựa để phát minh sáng tạo những GTVH mới và là cơ sở để giao lưu văn hóa quốc tế. Chính cho nên vì thế, GTVH truyền thống luôn có tính vững chắc ; trở thành những nguyên tắc đạo đức lớn mà dân tộc bản địa đó phải dựa vào để liên kết xã hội, tạo nên sức mạnh nhằm mục đích kiến thiết xây dựng và bảo vệ quốc gia vì sự tân tiến của con người và xã hội ; là chỗ dựa đáng đáng tin cậy và là điểm tựa vững chãi cho một dân tộc bản địa trong quy trình hoạt động lịch sử vẻ vang ở hiện tại cũng như tương lai. Vì vậy, thừa kế và phát huy những GTVH truyền thống dân tộc bản địa cớ vai trò rất quan trọng trong việc tăng trưởng nền văn hóa nói chung và thiết kế xây dựng lối sống nói riêng. Tuy nhiên, đặt yếu tố thừa kế và phát huy GTVH truyền thống không phải để chép lại giản đơn những việc xưa mà bàn về yếu tố tính năng của nó so với hiện tại cũng như tương lai của một dân tộc bản địa .Các GTVH truyền thống của Nước Ta được thử thách qua nhiều quá trình lịch sử dân tộc khác nhau, nó được hun đúc trong suốt quy trình đấu tranh dựng nước và giữ nước. Vượt qua những diễn biến phức tạp của chiều dài lịch sử dân tộc dựng nước và giữ nước, những GTVH truyền thống đã khẳng định chắc chắn sức sống mãnh liệt của mình và chúng được sử dụng như thể vũ khí sắc bén, tạo ra một Bức mạnh vô cùng to lớn, góp phần vào lịch sử vẻ vang hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Lịch sử cho thấy, qua những lần giao lưu, tiếp biến, hội nhập với những nền văn hóa Nam á, Hán, Pháp, Nga … qua những cuộc cuộc chiến tranh tàn khốc với quân địch xâm lược, những GTVH truyền thống Nước Ta không riêng gì được bảo tồn mà còn tăng trưởng phong phú và đa dạng hơn. Các GTVH truyền thống đã ăn sâu vào máu thịt con người Nước Ta, tạo nên một sức mạnh khác thường, có năng lực ” đề kháng ” và đấu tranh can đảm và mạnh mẽ chống lại mọi quân địch xâm lược qua nhiều thế kỷ. Mariôđê-anđrađê viết trên Tạp chí Ba Châu, năm 1968 : ” Cuộc kháng chiến của nhân dân Nước Ta đã tìm thấy những sức mạnh mới tự đáy những truyền thống của mình để vươn tới những đỉnh điểm nhất về khí phách anh hùng của con người “. Các giá trị đó chính là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự lực tự cường, niềm tin đoàn kết, lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, hiếu học, cần mẫn, sáng sủa … Theo quan điểm của nhiều nhà điều tra và nghiên cứu, những giá trị này không chỉ có vai trò to lớn so với sự tồn vong mà còn khẳng định chắc chắn sức sống mãnh liệt của dân tộc bản địa trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Ngày nay, những GTVH truyền thống dân tộc bản địa đóng một vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp CNH, HĐD quốc gia. Các GTVH truyền thống dân tộc bản địa sẽ tạo nên sức mạnh cho công cuộc tăng trưởng quốc gia và giảm bớt, loại trừ hay ít ra làm hạn chế không ít những xấu đi phát sinh từ mặt trái của cơ chế thị trường .

Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Giáo dục