Bản chất của văn hóa học
Có nhiều bộ môn khoa học cùng nghiên cứu và điều tra văn hóa dưới nhiều góc nhìn khác nhau, như dân tộc học, nhân học, xã hội học, triết học .. v.v. Tuy nhiên, chỉ có Văn hóa học là điều tra và nghiên cứu văn hóa như một chỉnh thể tự biến hóa và tăng trưởng .
Văn hóa học được xem là một bộ môn khoa học tương đối mới, một khoa học tích hợp (Integral Science), vừa nghiên cứu văn hóa nói chung, vừa nghiên cứu các hiện tượng văn hóa riêng biệt. Mục đích của Văn hóa học là phát hiện ra và phân tích tính quy luật của những biến đổi văn hóa – xã hội.
Người tiên phong đặt nền móng cho cách tiếp cận chỉnh thể trong nghiên cứu và điều tra văn hóa, và do đó, hoàn toàn có thể coi là người tiên phong đặt nền móng cho văn hóa học là Edward B. Tylor – nhà nhân học nổi tiếng người Anh ( với cuốn “ Văn hóa nguyên thuỷ ”, năm 1871 ). Gần 40 năm sau ( năm 1909 ) thuật ngữ “ Văn hóa học ” ( tiếng Đức “ Kunturkunde ”, tiếng Anh “ Culturology “ ) mới sinh ra. Người đặt ra thuật ngữ này là Wilhelm Ostwald nhà khoa học và triết học Đức. Thuật ngữ này dùng để chỉ môn học mới mà ông gọi là khoa học về những hoạt động giải trí văn hóa, tức là hoạt động giải trí đặc biệt quan trọng của con người .
Có thể coi Leslie Alvin White ( 1900 – 1975 ) là người đặt nền móng cơ bản cho Văn hóa học. Ông là một nhà nhân học Hoa Kỳ nổi tiếng với những khu công trình lý luận về sự tiến hóa của văn hóa và với những nghiên cứu và điều tra khoa học về văn hóa mà ông gọi là “ Văn hóa học ” .
Trong những tác phẩm “ Khoa học về văn hóa ” ( The Science of Culture. 1949 ), “ Sự tiến hóa của văn hóa ” ( The Evolution of Culture. 1959 ) và “ Khái niệm văn hóa ” ( The Concept of Culture. 1973 ), L. A. White đã đặt cơ sở cho văn hóa học với tính cách là một môn khoa học độc lập, lý giải văn hóa như một mạng lưới hệ thống toàn vẹn, làm rõ khoanh vùng phạm vi, nguyên tắc và đối tượng người dùng điều tra và nghiên cứu của văn hóa học … Nhưng vào thời gian ấy, ý niệm về văn hóa học còn quá mới mẻ và lạ mắt nên ít người biết đến .
Chỉ đến những năm 1990, khi tiến trình toàn thế giới hóa ảnh hưởng tác động can đảm và mạnh mẽ lên đời sống của những thành viên và hội đồng trên quốc tế, người ta mới thực sự quan tâm đến vai trò của những tác nhân văn hóa so với những quy trình tăng trưởng ; và do đó, mới chăm sóc góp vốn đầu tư để thôi thúc văn hóa học tăng trưởng và lan rộng trên khắp quốc tế .
Cho đến nay, Văn hóa học đã tăng trưởng tới độ – bao hàm trong bản thân nhiều khuynh hướng khác nhau, khiến cho việc xác lập đối tượng người dùng và giải pháp của nó trở nên rất là khó khăn vất vả .
Nhà triết học Rodin V.M cho rằng : “ Không có một văn hóa học duy nhất, có bao nhiêu nhà văn hóa học lớn thì cũng có bấy nhiêu lý luận văn hóa, mỗi khuynh hướng văn hóa học độc lạ đều pháp luật cách tiếp cận và đối tượng người dùng của mình. Mặc dù vậy, những nhà văn hóa học đều hiểu nhau, đều kiến thiết xây dựng tri thức văn hóa học, đều tiếp xúc hữu hiệu với nhau ” * .
Nếu tính đến các yếu tố đó thì sách giáo khoa về văn hóa học thế hệ mới cần phải như thế nào? Theo Rodin, có lẽ không nên cố trình bày tất cả những gì chúng ta hiểu biết về văn hóa (các nền văn hóa) hay về văn hóa học. Và điều đó cũng không thể thực hiện được bởi lẽ, cho dù văn hóa học là một bộ môn khoa học tương đối non trẻ song nó cũng đã tích luỹ được một khối lượng tri thức khổng lồ.
Chính tình trạng trên đã dẫn đến những khó khăn trong việc giảng dạy văn hóa nói chung và văn hóa học nói riêng trong các trường đại học: “Rốt cuộc, nhà trường đứng trước một tình thế lưỡng nan: hoặc là dạy một phần nhỏ kiến thức và đối tượng trong số đã thực sự được sáng tạo ra trong văn hóa; hoặc là lựa chọn một số kiến thức riêng biệt từ những môn học (cả hai cách làm đó đều không giải quyết được các vấn đề của giáo dục hiện đại)”*.
Lối thoát khỏi trường hợp này là : không tập trung chuyên sâu vào dạy kỹ năng và kiến thức mà phải tập trung chuyên sâu vào năng lượng tư duy văn hóa *. Tán đồng quan điểm “ dạy giải pháp điều tra và nghiên cứu ”, “ dạy tư duy văn hóa ”, Rodin cho rằng : “ Giáo trình văn minh về văn hóa học có lẽ rằng cần phải xử lý hai trách nhiệm cơ bản là : giúp nhà sư phạm và sinh viên hoàn toàn có thể đồng cảm được thực tại văn hóa ; và trang bị cho họ những phương tiện đi lại để khuynh hướng hoạt động giải trí trong thực tại đó. Do vậy, không thiết yếu phải trình diễn văn hóa với tư cách là một tập hợp thông tin ( những tư liệu, những miêu tả về văn hóa ). Thay vào đó, cần phải chỉ ra những cách tiếp cận và những chiêu thức cơ bản đã được thiết kế xây dựng và sử dụng trong văn hóa học, nhìn nhận tính năng và số lượng giới hạn của chúng, đưa ra một mục tiêu đặc biệt quan trọng cho sự xu thế trong văn hóa học, nhất là trong tình hình văn hóa học mang tính phức tạp, không thuần nhất ” *. Với tư cách đó, Văn hóa học đang gánh vác lấy một phần công dụng của triết học, tức là nó đang góp thêm phần đem lại một cách nhìn mới lạ và toàn vẹn về đời sống hiện thực con người .
Đối tượng của Văn hóa học chính là Văn hóa .
Ý nghĩa của văn hóa học
– Trang bị năng lực phản tư văn hóa
- Dù thế giới quan khoa học có quan trọng đến đâu, thì nó cũng không phải là cách thức chiêm ngưỡng thế giới duy nhất của con người. Hơn thế, không phải trong mọi trường hợp nó đều mang tính hợp lý. Đời sống tinh thần con người như là một chỉnh thể nên không thể đóng kín chỉ trong các cấu trúc lôgíc của khoa học. Người ta thừa nhận rằng, không thể khử bỏ được yếu tố phi lý trong đời sống nội tâm con người, và như thế thì phần còn lại sẽ là vương quốc của cái phi duy lý, nơi ngự trị của Tôn giáo và Nghệ thuật – những thành tố cơ bản của văn hóa. Dưới lăng kính văn hóa, thế giới hiện ra trong con mắt chủ thể không chỉ chỉ là Chân, mà còn là Thiện và Mỹ.
- Trong một thế giới đang bị toàn cầu hóa, sự khẳng định tính cá biệt của nhân cách là rất quan trọng, để cá thể không bị hoà tan vào những chuẩn mực chung mang tính toàn cầu đang lấp đầy không gian sống. Chỉ như vậy sự độc đáo của nhân cách mới được bảo tồn, và do đó, cá nhân mới tìm thấy ý nghĩa của sự tồn tại. Để làm được điều này, sự hiểu biết về bản sắc văn hóa của cộng đồng mà mình tuỳ thuộc – là một đòi hỏi tất yếu đối với mỗi cá nhân.
– Có tác dụng giáo dục và bồi dưỡng nhân cách
- Việc nhận thức và thẩm thấu các giá trị văn hóa của cộng đồng là điều kiện tiên quyết để hình thành nhân cách. Nhân cách được bộc lộ qua ứng xử, qua sự lựa chọn và cách giải quyết vấn đề mà mỗi cá nhân trong cuộc sống thường nhật phải đối mặt. Các chuẩn mực dẫn dắt hành động của cá nhân luôn là văn hóa của cộng đồng mà tại đó cá nhân sinh ra và lớn lên.
- Chỉ khi ý thức được các chuẩn mực văn hóa ấy, cá nhân mới có thể chủ động trong quá trình khẳng định nhân cách, biết loại bỏ đi những yếu tố kìm hãm và tiếp thu những yếu tố có tác dụng tích cực – phù hợp với yêu cầu phát triển của thời đại, đồng thời vẫn giữ được diện mạo văn hóa dân tộc.
– Giúp lý giải các khuynh hướng lựa chọn, cách ứng xử, cách hành động và triết lý sống của người Việt Nam
- Việc hiểu biết về các nền văn hóa thế giới và văn hóa dân tộc, ngoài việc đem lại một cái nhìn đối sánh, còn giúp lý giải từ giác độ văn hóa, vì sao lại có sự khác biệt trong cách ứng xử, cách giải quyết vấn đề, cách lựa chọn triết lý sống của những cộng đồng khi đứng trước những tình huống (được giả định là) giống
- Đây là những kiến thức hết sức hữu ích cho việc hình thành nên triết lý kinh doanh, xây dựng ý thức pháp luật, định hướng tâm lý tiêu dùng, và tạo lập phong cách làm việc sao cho có hiệu quả.
- Những kiến thức này cũng giúp người học đánh giá đúng mức các cơ hội cũng như những thách thức mà thời đại đang đặt ra đối với bản sắc văn hóa dân tộc.
Chú thích: (*) V.M Rôđin. Văn hóa học.
Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Giáo dục