Văn hóa là gì? Vai trò, chức năng và cơ cấu văn hóa – https://sangtaotrongtamtay.vn

1. Khái niệm văn hóa

Văn hóa là một khái niệm rất là đa nghĩa. Nó bộc lộ trong hàng loạt mọi hoạt động giải trí, mọi nghành nghề dịch vụ của xã hội, của hội đồng, của mỗi mái ấm gia đình cho từng cá thể. Cho đến nay, văn hóa vẫn là một trong những khái niệm phức tạp và khó xác lập .

Về mặt thuật ngữ khoa học, văn học được bắt đầu từ chữ la tinh “Cultus” mà nghĩa gốc là gieo trồng được dùng theo nghĩa Cultus Agri là “gieo trồng ruộng đất” và “Cultus Animi” là “gieo trồng tinh thần” hay “canh tác tinh thần” tức là “sự giáo dục bồi dưỡng tâm hồn con người”. Hoặc nói theo nhà triết học Anh Thomas Hobbes: “Lao động giành cho đất gọi là sự gieo trồng và sự dạy dỗ trẻ em gọi là gieo trồng tinh thần”.

Cho đến nay, theo thống kê, có tới trên 400 định nghĩa về văn hóa khác nhau. Mỗi định nghĩa đều xuất phát từ những cứ liệu riêng, góc nhìn riêng, mục tiêu riêng tương thích với yếu tố mà họ chăm sóc hay nghiên cứu và điều tra .
Các nhà tâm lý học xem xét văn hóa từ góc nhìn ảnh hưởng tác động của nó đến cá thể trong quy trình xã hội hóa : “ Văn hóa là toàn thể những môn học được cho phép cá thể trong xã hội nhất định đạt tới sự tăng trưởng nào đó về cảm năng, về ý thức phê phán và những năng lượng nhận thức, những năng lực phát minh sáng tạo ” ( TeanLadriere, UNESCO 1977 ) .
Theo những triết học : “ Văn hóa là hàng loạt những giá trị vật chất, niềm tin, do con người tạo ra trong quy trình thực tiễn lịch sử dân tộc xã hội và đặc trưng cho trình độ đạt được trong sự tăng trưởng lịch sử dân tộc và xã hội ” ( Từ điển triết học, tiếng Bungari 1986 ) .
Các nhà xã hội học cũng định nghĩa văn hóa theo nhiều cách khác nhau. Có người giống hệt văn hóa với văn minh theo nghĩa dân tộc bản địa rộng nhất, chỉ hàng loạt tập hợp bao gồm đồng thời cả khoa học tín ngưỡng, thẩm mỹ và nghệ thuật, đạo đức, pháp lý, phong tục, những kiến thức và kỹ năng và thói quen khác do con người thu nhận được với tư cách thành viên của xã hội ( B.T.Etuốt ). Có người cho rằng : văn hóa là tổng thể và toàn diện những hành vi học hỏi được những giá trị, niềm tin, ngôn từ, lao lý và kỹ thuật của những thành viên sống trong một xã hội nhất định nào đó ( P.T Côn và Tlubiu ). Có người lại định nghĩa văn hóa là một mạng lưới hệ thống những khuôn mẫu và chuẩn mực được soạn thảo ( tức là được ghi lại dưới hình thức này hay hình thức này hay hình thức khác trong những tập thể ) về hành vi, hoạt động giải trí, tiếp xúc và tương tác của con người, có công dụng điều tiết và khống chế trong tập thể lớn ( T.M.Đritdơ ) v.v … .
Qua những định nghĩa về văn hóa, ta thấy tuy có nhiều điểm riêng theo từng góc nhìn của nhà nghiên cứu nhưng khái quát lại, giữa chúng có điểm chung như sau :
+ Văn hóa là một trong những nét cơ bản của đời sống xã hội .
+ Là một mạng lưới hệ thống ( những giá trị, những cơ cấu tổ chức, kỹ thuật, thể chế những tư tưởng ) được hình thành trong quy trình hoạt động giải trí phát minh sáng tạo của con người, được bảo tồn và truyền lại cho thế hệ sau .
+ Hệ thống văn hóa có công dụng như thể một khuôn mẫu chuẩn mực pháp luật những hành vi xã hội. Mỗi cá thể muốn trở thành con người xã hội, muốn hòa nhập vào hội đồng xã hội thì phải tiếp thu, tuân thủ theo những chuẩn mực đó. Về phương diện này hoàn toàn có thể coi văn hóa của xã hội là tiềm năng của quán trình xã hội hóa cá thể và nhóm .
Về văn hóa, quản trị Hồ Chí Minh cho rằng : “ Vì lẽ sống sót cũng như mục tiêu của đời sống, loài người mới phát minh sáng tạo và ý tưởng ra ngôn từ, chữ viết, đạo đức, pháp lý, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật và thẩm mỹ, những công cụ cho hoạt động và sinh hoạt hàng ngày về mặc, ở và phương pháp sử dụng. Toàn bộ những phát minh sáng tạo và ý tưởng đó tức là văn hóa. Văn hóa là sự tổng hợp mọi phương pháp hoạt động và sinh hoạt, cùng với bộc lộ của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm mục đích thích ứng những nhu yếu đời sống và yên cầu của sự sống sót ”. ( Hồ Chí Minh, toàn tập, NXB CTQG, TP.HN, 2000, T3, tr 431 ) .
Như vậy, ta thấy ý niệm về văn hóa của quản trị Hồ Chí Minh mang tính khái quát cao, đồng thời cũng khó tương đương với định nghĩa văn hóa của tổng thư ký UNESCO Federice Mayor. Chúng ta hoàn toàn có thể thống nhất định nghĩa văn hóa theo định nghĩa của Tổng thư ký UNESCO Federice Mayor : Văn hóa là toàn diện và tổng thể sôi động những hoạt động giải trí phát minh sáng tạo ( của những cá thể và những hội đồng ) trong quá khứ và hiện tại. Qua những thế kỷ, hoạt động giải trí phát minh sáng tạo ấy đã hình thành nên mạng lưới hệ thống những giá trị, những truyền thống lịch sử và thị hiếu những yếu tố xác lập đặc tính riêng của mỗi dân tộc bản địa .
Khái niệm văn hóa là khái niệm rất phức tạp. Không ít trường hợp người ta giống hệt khái niệm văn hóa với khái niệm học vấn. Sự giống hệt này có khi được bộc lộ trên những văn bản có tính pháp quy. Ví dụ : trong mẫu những bản khai lý lịch có mục : trình độ văn hóa mà thực ra là trình độ học vấn. Người khai lý lịch khai theo trình độ học vấn, tuy nhiên, cũng có người đạt trình độ học vấn cao nhưng trong lối sống, cách ứng xử, trong quan hệ xã hội, vẫn cứ bị coi là thiếu văn hóa .
Về khái niệm văn minh cũng vậy. Không thể như nhau khái niệm văn minh với khái niệm văn hóa. Văn minh chỉ đồng nghĩa tương quan với văn hóa khi người ta trái chiều văn minh với bạo tàn. Văn minh là trình độ tăng trưởng đạt đến mức nhất định của xã hội loài người, có nền văn hóa vật chất và ý thức với những đặc trưng riêng. Văn minh thường được dùng để chỉ trình độ tăng trưởng của quả đât đạt tới ở thời kỳ lịch sử vẻ vang nào đó. Nói đến văn minh là nói đến bốn nội dung cơ bản là đô thị, Nhà nước, chữ viết và trình độ kỹ thuật. Ví dụ : văn minh nông nghiệp, văn minh công nghiệp, văn minh hậu công nghiệp …
Nói tới văn hóa, không thể nào không nói tới văn hiến và văn vật. Văn hiến là truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền kiếp và tốt đẹp. Có thể hiểu văn hiến là văn hóa theo đúng cách dùng và cách hiểu trong lịch sử vẻ vang. Văn hiến thiên về những giá trị niềm tin do những người có đức, có tài tạo ra trong lịch sử vẻ vang. Văn hiến là khái niệm của Phương Đông nói chung và của Nước Ta nói riêng. Còn văn vật là truyền thống cuội nguồn văn hóa tốt đẹp bộc lộ ở nhiều nhân tài trong lịch sử dân tộc và nhiều di tích lịch sử lịch sử vẻ vang. Văn vật còn là khái niệm hẹp để chỉ những khu công trình, những hiện vật có giá trị trong lịch sử vẻ vang và giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ cao .
Tóm lại, nói văn hóa là nói tới con người, là nói tới việc phát huy những năng lượng thực chất của con người nhằm mục đích triển khai xong con người, triển khai xong xã hội. Do đó, khái niệm văn hóa tiềm ẩn thực chất nhân văn, nhân bản. Cơ sở của mọi hoạt động giải trí văn hóa là hướng tới những khát vọng vĩnh hằng của trái đất là Chân, Thiện và Mỹ. Văn hóa và xã hội là hai phạm trù khác nhau nhưng gắn bó với nhau, trong đó xã hội có khoanh vùng phạm vi bao quát quát hơn. Một xã hội, xét một cách trung nhất là một người nhóm người chung sống với nhau trong một thời hạn, thiết lập những tổ chức triển khai quan hệ riêng. Chính trong đời sống hoạt động giải trí và quan hệ đó tạo nên nền văn hóa riêng. Như vậy, có xã hội thì tất yếu phải có nền văn hóa tương ứng. Một nền văn hóa khi nào cũng sống sót trong lòng một xã hội và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, trải qua quy trình xã hội hóa .

2. Vai trò của văn hóa

Cũng như mọi sinh thể khác, con người là một yếu tố trong ngoài hành tinh, chịu sự pháp luật ngặt nghèo những điều kiện kèm theo môi trường tự nhiên xung quanh. Nhưng khác với mọi sinh vật khác con người lại sống trong một trật tự xã hội với những thiết chế nhất định, với những năng lực hoạt động giải trí phát minh sáng tạo nhất định, hay nói cách khác là có văn hóa. Nếu giới tự nhiên là cái nôi tiên phong nuôi sống con người, thì văn hóa là cái nôi thứ hai, mà ở đó hàng loạt đời sống niềm tin của con người được hình thành, được nuôi dưỡng và tăng trưởng. Con người không hề sống sót khi tách rời với môi trường tự nhiên tự nhiên, cũng như con người không hề thực sự là con người nếu tách khỏi thiên nhiên và môi trường xã hội hay thiên nhiên và môi trường văn hóa .
Vì văn hóa là sự phát huy những năng lượng thực chất của con người, là sự bộc lộ khá đầy đủ nhất chất người nên dù đó là hoạt động giải trí trên những nghành nghề dịch vụ kinh tế tài chính, chính trị, xã hội hay trong cách cư xử … Ngày nay, trong ngôn từ xã hội, người ta sử dụng khá thông dụng những khái niệm có tương quan đến văn hóa như : văn hóa chính trị, văn hóa ứng xử, văn hóa tiếp xúc, văn hóa giáo dục, văn hóa lao động, văn hóa mái ấm gia đình, văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ, văn hóa thẩm mỹ và nghệ thuật … Lẽ dĩ nhiên, điều đó không loại trừ sự sống sót những nghành nghề dịch vụ hoạt động giải trí riêng của văn hóa, nghĩa là những hoạt động giải trí không thuộc nghành nghề dịch vụ kinh tế tài chính, chính trị, xã hội … Hoạt động văn hóa là hoạt động giải trí sản xuất ra những giá trị niềm tin hoặc những vật chất tiềm ẩn những giá trị niềm tin, nhằm mục đích giáo dục con người khát vọng hướng tới cái chân, thiện, mỹ và năng lực phát minh sáng tạo ra cái chân, thiện, mỹ trong đời sống. Do đó, hoàn toàn có thể nói văn hóa là động lực cho sự tăng trưởng của mỗi dân tộc bản địa cũng như của toàn trái đất. Đồng thời, văn hóa còn là nền tảng niềm tin của mọi xã hội .
Vai trò của văn hóa so với sự tăng trưởng kinh tế tài chính :
Nói con người chính là nói văn hóa, vì hàng loạt những giá trị văn hóa làm nên những phẩm chất, những năng lượng ý thức của con người. Những phẩm chất và năng lượng đó được vật chất hóa trong quy trình sản xuất. Đổi mới tư duy kinh tế tài chính của nước ta là một thành tựu về văn hóa. Thành tựu đó đã thôi thúc kinh tế tài chính nước ta vượt qua sự khủng hoảng cục bộ đình trệ và vượt tới sự tăng trưởng .
Gần đây, trong nghành nghề dịch vụ kinh doanh thương mại đã Open khái niệm gia tài vô hình dung. Tài sản vô hình bao gồm những yếu tố chính như : tin tức và khoa học – kỹ thuật, tổ chức triển khai cỗ máy và nghệ thuật và thẩm mỹ quản trị, sự tin tưởng của người mua so với công ty và loại sản phẩm … Các gia tài vô hình dung đó chính là sự chuyển hóa những nguồn năng lượng ý thức của con người vào hoạt động giải trí kinh doanh thương mại. Đó chính là văn hóa. Thế giới đã có ý thức sử dụng văn hóa như một động lực tăng trưởng kinh tế tài chính. Một văn kiện của Vatican sinh ra năm 1972 trong phần nói về đời sống kinh tế tài chính của xã hội có viết : “ Con người là tác giả, là điểm trung tâm và là cứu cánh của tổng thể đời sống của xã hội …
Trong thời đại mà sự tăng trưởng kinh tế tài chính, nếu được điều khiển và tinh chỉnh và phối hợp một cách hài hòa và hợp lý và nhân đạo, hoàn toàn có thể giảm được những chênh lệch trong xã hội thì nhiều khi lại làm cho những chênh lệch hoặc ở những nơi còn trở thành sự thoái hóa vị thế xã hội của những người yếu thế và miệt thị những người nghèo túng … ” .
Khả năng tăng trưởng của trí tuệ, của khoa học và kỹ thuật là điều kiện kèm theo giả phóng và tăng trưởng con người. Nhưng sự tăng trưởng của trí tuệ, của khoa học – kỹ thuật cũng có năng lực ngược lại. Vấn đề là sử dụng trí tuệ và khoa học kỹ thuật vào mục tiêu gì. Nghịch lý những thời kỳ lịch sử vẻ vang đã qua là lý trí và khoa học càng tăng trưởng thì lương tâm, đạo đức con người càng suy thoái và khủng hoảng. Đúng như nhà triết học Rabelais nói : “ Khoa học mà không có lương tâm thì chỉ làm bại hoại tâm hồn ”. Federico Mayor cũng nhận xét : “ Chưa khi nào như ngay nay, sự căng thẳng mệt mỏi giữa khoa học và lương tâm, giữa kỹ thuật và đạo đức lên tới cực điểm đã trở thành mối rình rập đe dọa toàn quốc tế ” .
Điều này dẫn những nhà lý luận tới một ý niệm, nói văn hóa phải là tiềm năng của tăng trưởng kinh tế tài chính cũng có nghĩa là tăng trưởng phải hướng vào tăng trưởng và hướng hoàn thành xong con người, hướng vào tăng trưởng và hoàn thành xong xã hội. Từ đó quả đât đang đi tới một triết lý mới về sự tăng trưởng. Nhận thức mới về sự tăng trưởng không dừng lại ở những bảo vệ sự sống sót của con người, phân phối nhu yếu về vật chất ( ăn, mặc, ở, đi lại … ), những sự phấn đấu hoàn toàn có thể là nguyên nhân tạo nên sự bất bình đẳng trong thi nhập và tận hưởng, hoàn toàn có thể dẫn tới đời sống không lành mạnh, ích kỷ, thực dụng, coi thường trí tuệ và nhân cách … Vì vậy, sau những chỉ tiêu kinh tế tài chính, người ta phải chăm sóc hàng loạt tới những chỉ tiêu khác như : tuổi thọ trung bình, trình độ học vấn chung của xã hội, tỷ suất người có công ăn việc làm, môi trường tự nhiên xã hội lành mạnh, môi trường tự nhiên tự nhiên trong sáng …
Định hướng của quốc tế tân tiến là khởi động của sức sống của văn hóa để tăng trưởng và hội nhập, để cân đối với tiến trình văn minh. Văn hóa, vì thế, ngày càng chứng tỏ vai trò tiên quyết của mình, nó không còn được xem đơn thuần như một hoa lá trang trí cho cỗ máy đại công nghiệp, ngược lại nó được coi là “ chốt bảo đảm an toàn ”, là “ chìa khóa ” và “ động lực ” của sự tăng trưởng như lời lôi kéo của UNESCO khi phát động “ thập kỷ tăng trưởng của văn hóa quốc tế ” trước ngưỡng cửa thế kỷ XXI. Như vậy văn hóa vừa là động lực vừa là tiềm năng của sự tăng trưởng, đang trở thành yếu tố lý luận và thực tiễn có tính thời đại. Đó là hành trang chung của mọi vương quốc, để bước vào kỷ nguyên mới .

3. Cơ cấu văn hóa

Khi nói đến cơ cấu tổ chức văn hóa, tất cả chúng ta cần xem xét văn hóa như một mạng lưới hệ thống tiềm ẩn trong đó hàng loạt những thành tố tạo nên một nền văn hóa. Giữa những thành tố này có link ngặt nghèo với nhau và sự biến hóa của mỗi một trong những thành tố đó đều kéo theo sự biến hóa những thành tố khác. Có nhiều cách lý giải khác nhau về cơ cấu tổ chức của văn hóa. Có 1 số ít quan điểm cho rằng, văn hóa là bao gồm những thành tố như ý niệm, những mối quan hệ, những giá trị và luật lệ hoặc có quan điểm cho văn hóa gồm 4 thành tố chân lý, giá trị, chuẩn mực và những hình tượng. GS sử học Trần Quốc Vượng cho rằng những tác nhân của văn hóa gồm : ngôn từ, tín ngưỡng, phong tục – lễ tiết – tiệc tùng, nghệ thuật và thẩm mỹ âm thanh và nghệ thuật và thẩm mỹ trình diễn, nghệ thuật và thẩm mỹ tạo hình, nhà cửa – kiến trúc .
Tuy nhiên, theo quan điểm của nhiều tác giả thì cơ cấu tổ chức văn hóa bao gồm :

3.1. Chân lý

Trong lịch sử dân tộc đã sống sót nhiều ý niệm khác nhau về chân lý, có ý niệm cho chân lý là tính đúng mực, rõ ràng của tư duy. Quan niệm khác cho chân lý là những nguyên tắc, ý niệm được nhiều người đống ý thừa nhận. Có quan điểm gắn ý nghĩa của chân lý với quyền lợi trong thực tiễn của nó … Tuy nhiên về mặt khoa học, tất cả chúng ta cần phải chứng minh và khẳng định chân lý là sự phản ánh sự vật, hiện tượng kỳ lạ của hiện tượng kỳ lạ vào nhận thức con người đúng như sự sống sót trong thực tiễn khách quan. Hay nói cách khác, chân lý là sự phản ánh đúng quốc tế khách quan trong ý thức con người. Chân lý là tri thức, tương thích với hiện tượng kỳ lạ khách quan và đã được trong thực tiễn kiểm nghiệm. Chân lý là những ý niệm về cái thật, cái đúng .
Chân lý là phạm trù mang tính tương đối, bởi lẽ mỗi nền văn hóa có những cái đúng, cái thật riêng, hay nói cách khác là có chân lý riêng. Cái mà ở nền văn hóa này, dân tộc bản địa này được coi là chân lý thì ở nền văn hóa khác, dân tộc bản địa khác lại bị phủ nhận. Chân lý luôn đơn cử, gắn liền với hiện tượng kỳ lạ khách quan, thế cho nên, ngay trong một nền văn hóa, một dân tộc bản địa ở những thời gian lịch sử dân tộc khác nhau cũng có những chân lý khác nhau .
Nói đến chân lý phải nói đến nhóm hay hội đồng xã hội. Chân lý chỉ hoàn toàn có thể được hình thành trải qua nhóm người. Một cá thể không hề xã hội được chân lý. Cá nhân qua tiếp xúc, tương tác với nhóm nhỏ, nhóm lớn hình thành nên những quan điểm cho là đúng, là thật, ngày càng có tính khách quan hơn, càng gần với hiện thực hơn. Hiện thực khách quan, những sự vật, hiện tượng kỳ lạ, những giá trị đơn cử của xã hội là nguồn gốc của chân lý, do đó, con người luôn luôn sống sót gắn liền với những điều kiện kèm theo khách quan lịch sử dân tộc đơn cử. Khi những điều kiện kèm theo khách quan đổi khác thì chân lý khách quan cũng biến hóa theo .
Mỗi nền văn hóa, mỗi dân tộc bản địa đều có những thực trạng lịch sử vẻ vang khác nhau thế cho nên, trong nền văn hóa dân tộc bản địa của họ cũng có những bộ phận chân lý khác nhau .

3.2. Giá trị

Giá trị là những cái cao quý mà con người cần vươn tới và khi đạt được thì con người mãn nguyện, có sự thăng hoa về tình cảm, sự cân đối về tâm sinh lý. Với tư cách là một trong những thành tố quan trọng của văn hóa, giá trị luôn được sự chăm sóc và đồng ý thoáng đãng trong khoa học xã hội. Có thể coi giá trị là những ý niệm về cái đúng mong ước tác động ảnh hưởng tới hành vi lựa chọn. Giá trị là điều mà chủ thể chăm sóc, vì thế, nhìn nhận một cách thoáng rộng hơn thì bất kỳ cái gì tốt, xấu đều là giá trị. Giá trị gắn với nhận thức và tình cảm của chủ thể. Chúng có tính hướng dẫn và lựa chọn. Khi đã nhận thức được, chúng trở thành tiêu chuẩn lựa chọn, để hướng tới và dùng nó để phán xét. Do đó, giá trị chính là yếu tố quan trọng để hướng dẫn cho hành vi của chủ thể .
Con người đã tiếp đón những giá trị ngay từ khi còn nhỏ trải qua giáo dục mái ấm gia đình, nhà trường, quan hệ xã hội ( bạn hữu, nhóm xã hội … ), những phương tiện thông tin đại chúng hay trải qua nhiều thông nhiều nguồn khác nhau. Chính những giá trị mà con người đã đảm nhiệm đó đã trở thành một phần nhân cách của họ. Tuy nhiên, do nhận thức, điều kiện kèm theo, thiên nhiên và môi trường thực trạng sống … giữa mọi người khác nhau nên ở mỗi người thường có những hệ giá trị nhất định. Những hệ giá trị đó, hoàn toàn có thể tương thích với hội đồng, xã hội, nhưng cũng hoàn toàn có thể có những xích míc, xung đột giữa những cá thể, giữa cá thể với hội đồng, với xã hội .
Tuy nhiên, mỗi hội đồng xã hội, mỗi dân tộc bản địa, mỗi xã hội, mỗi nền văn hóa đều có những hệ giá trị riêng. Chính hệ giá trị riêng đó chi phối hành vi của đại đa số thành viên xã hội. Giá trị là cái hiện hữu, có thực và sống sót trên thực tiễn. Chúng trực tiếp phụ thuộc vào vào những điều kiện kèm theo kinh tế tài chính xã hội đơn cử của từng xã hội. Do vậy, khi điều tra và nghiên cứu, xem xét hệ giá trị, phải đặt chúng trong những điều kiện kèm theo lịch sử dân tộc, những điều kiện kèm theo kinh tế tài chính, xã hội nhất định. Hệ giá trị của một xã hội chính là phương hướng phấn đấu cho toàn xã hội .
Hệ giá trị của mỗi con người hay của mỗi xã hội rất phức tạp và giữa chúng luôn có xích míc, thậm chí còn xung đột nhau. Khi những giá trị cơ bản có xích míc hay xung đột nhau, người ta thường ưu tiên, nhấn mạnh vấn đề những giá trị được xếp theo thứ bậc quan trọng. Con người cũng như xã hội thường hành vi theo những giá trị cơ bản và quan trọng nhất .

Giá trị ảnh hưởng đến động cơ và hướng dẫn cho hành động của con người, do đó, có thể nhìn hành động mà đoán được giá trị con người. Tuy nhiên, trong một số trường hợp giá trị và hành động có thể không nhất quán nhau.

3.3. Mục tiêu

Mục tiêu là cái đích cần phải đạt tới. Mục tiêu là một bộ phận của văn hóa và phản ánh văn hóa của một dân tộc bản địa. Mục tiêu là một trong những yếu tố cơ bản của hành vi và sự hoạt động giải trí có ý thức của con người. Mục tiêu chính là hiệu quả của hành vi được đoán trước. Mục tiêu là cái đích thực tế cần phải hoàn thành xong. Mọi hoạt động giải trí của con người đều được xoay quanh những cái đích thực tế nhất định. Nhờ nó mà hoạt động giải trí phong phú của con người được link với nhau trong một mạng lưới hệ thống hướng tới những giải pháp hành vi chung .
Có hai loại tiềm năng là tiềm năng cá thể và tiềm năng chung. Mục tiêu cá thể là tiềm năng của mỗi con người. Mục tiêu cá thể rất phong phú và không giống nhau với mọi cá thể. Mục tiêu chung là tiềm năng của hội đồng xã hội. Chúng được hình thành bằng hai con đường : một là, qua sự đồng ý chấp thuận lẫn nhau của những tiềm năng cá thể ; hai là qua sự trùng nhau của một vài tiềm năng cá thể của những thành viên trong hội đồng, xã hội .
Mục tiêu gắn chặt với giá trị và chịu sự tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ của giá trị. Không có giá trị thì không có tiềm năng, hay nói cách khác, giá trị thế nào thì sinh ra tiềm năng như vậy. Tuy nhiên, tiềm năng khác với giá trị ở chỗ giá trị nhằm mục đích vào một cái gì đó nặng về mục tiêu tư tưởng, có hướng dẫn, còn tiềm năng thì nhằm mục đích vào cái đơn cử mà con người tổ chức triển khai hành vi. Ví dụ trong học tập của sinh viên, giá trị là kiến thức và kỹ năng thu được, còn tiềm năng là điểm 9, điểm 10, bằng nọ, bằng kia …
Sự tương tác giữa những thành viên trong việc san sẻ những tiềm năng và giá trị chung chính là cơ sở cho sự sống sót của những hội đồng, xã hội. Mục tiêu và giá trị tạo ra con người hành vi hướng con người đến những đích đơn cử, đến những điều cao quý, tạo sự sống sót của hội đồng, xã hội. Còn hội đồng, xã hội tập thể những cá thể, biến tiềm năng, giá trị cá thể trở thành tiềm năng, giá trị của hội đồng, xã hội. Khi giá trị và tiềm năng không thống nhất thì hội đồng, xã hội sẽ thiếu vững chắc, khi đó cần phải củng có giá trị và tiềm năng .

3.4. Chuẩn mực

Chuẩn mực là cái được chọn làm địa thế căn cứ để so sánh, để hướng theo đó mà làm cho đúng. Về mặt xã hội chuẩn mực là tổng thể và toàn diện những mong đợi, những nhu yếu, những quy tắc của xã hội được ghi nhận bằng ngôn từ, bằng ký hiệu hay bằng những biểu tượng văn hóa làm địa thế căn cứ cho những hành vi của thành viên trong xã hội. Qua chuẩn mực, những thành viên xã hội biết mình được phép làm gì và cần phải xử sự như thế nào cho đúng trong những trường hợp xã hội khác nhau. Chuẩn mực là mẫu sản phẩm của sự cọ sát, xem xét của cơ cấu tổ chức xã hội, của quyền hạn nhóm, của mạng lưới hệ thống những mối quan hệ giữa những thành viên của xã hội về cái cần, cái được phép, cái có năng lực, cái mong ước, hay về cái không mong ước và không được phép. Chuẩn mực triển khai tính năng link, kiểm soát và điều chỉnh, duy trì quy trình hoạt động giải trí của xã hội, như thể mạng lưới hệ thống của những mối quan hệ ảnh hưởng tác động lẫn nhau của những cá thể và những nhóm xã hội .
Chuẩn mực là khái niệm có khoanh vùng phạm vi rất rộng, bao gồm những luật đạo, những quy tắc ngặt nghèo nhất cho đến những pháp luật lỏng lẻo nhất giữa một số ít người với nhau. Nhờ mạng lưới hệ thống chuẩn mực mà hành vi của con người hòa nhập với hội đồng, xã hội, cùng san sẻ và thực thi hệ giá trị xã hội. Tuy nhiên, cũng cần phân biệt chuẩn mực với giá trị. Nếu giá trị là cái quan trọng, nhìn nhận nhất thì chuẩn mực là cái tiêu chuẩn, những quy ước, hướng dẫn và sự mong đợi so với hành vi của con người .
Mỗi vị thế xã hội đều có chuẩn mực riêng. Con người ở những vị thế khác nhau đều được xã hội mong đợi và nhu yếu ở những mức độ tương thích. Tuy nhiên, với chuẩn mực chung thì không xét đến vị thế xã hội .
Có nhiều loại chuẩn mực xã hội khác nhau. Tùy theo giác độ phân loại, ta có :
+ Căn cứ vào mức độ hội đồng có chuẩn mực của toàn xã hội ( chuẩn mực chung ), chuẩn mực của những mạng lưới hệ thống xã hội nhỏ ( chuẩn mực nhóm ) và chuẩn mực của từng vị thế xã hội ( chuẩn mực riêng ) .
+ Căn cứ vào mức độ thiết chế hóa có chuẩn mực được thiết chế hóa và chuẩn mực không được thiết chế hóa .
+ Căn cứ vào mức độ nghiêm khắc của sự trừng phạt so với sự vi phạm thì có lề thói và phép tắc .
Lề thói là thói quen xã hội từ lâu đã thành nếp, là những tục lệ, những quy ước, quy tắc xử sự so với hành vi của con người trong nhóm, trong xã hội. Lề thói được con người tiếp thu qua tiếp xúc và truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Lề thói Viral thoáng rộng và định chế hoạt động giải trí, hành vi của con người một cách tự giác qua sự giám sát của hội đồng dư luận xã hội. Cộng đồng thường chỉ lên án nhẹ như tặc lưỡi, phủ nhận và cùng lắm là loại ra khỏi hội đồng so với những người có hành vi lề thói. Tuy nhiên, những định chế của lề thói có khi khá ngặt nghèo, vượt cả phép nước ( phép vua thua lệ làng ). Lề thói hay phong tục tập quán hoàn toàn có thể có khoanh vùng phạm vi rộng, hẹp khác nhau. Có những lề thói bao trùm trong xã hội, nhưng cũng có những lề thói riêng cho từng địa phương hay hội đồng nhỏ ( đất có lề, quê có thói ) .
Phép tắc, nói một cách khái quát, là những quy tắc, lề lối phải tuân theo. Phép tắc là những chuẩn mực quan trọng hơn so với lề thói. Cộng đồng, xã hội thường và phải cử ra một nhóm người để thực thi những phép tắc. Cộng đồng, xã hội sẽ vận dụng sự trừng phạt nghiêm khắc so với những sự vi phạm phép tắc. Mức độ trừng phạt hoàn toàn có thể từ thấp đến cao, từ nhẹ đến nặng, thậm chí còn hoàn toàn có thể bị xử tù hoặn bị xử tử hình. Phép tắc phân biệt rạch ròi giữa đúng và sai, gắn với những giá trị mà xã hội cho là quan trọng hơn lề thói. Phép tắc được bộc lộ ở pháp luật. Luật pháp chính là chuẩn mực quan trọng nhất so với mọi xã hội. Pháp luật phải phản ánh lề thói và 1 số ít phép tắc. Nếu không như vậy, sự tuân thủ sẽ không được chú trọng, dễ bị bỏ lỡ. Do vậy, cần phải có sự thống nhất, tránh xích míc và xung đột giữa lao lý với lề thói và phép tắc .
Lề thói và phép tắc là những thành tố của văn hóa. Vì vậy, mỗi nền văn hóa, mỗi nhóm văn hóa, hội đồng, xã hội có những lề thói và phép tắc riêng .

4. Các mô hình văn hóa

Nói đến mô hình văn hóa là nói đến sự phân loại văn hóa theo những đặc trưng cơ bản nào đó nhất định. Vì vậy, nói đến những mô hình văn hóa, ta thấy có rất nhiều ý niệm khác nhau. Chẳng hạn, hoàn toàn có thể phân loại những mô hình văn hóa thành văn hóa vật chất và văn hóa ý thức, thành văn hóa tĩnh hoặc văn hóa động … ở đây, để tiện phân biệt, ta chăm sóc tới cách phân loại những mô hình văn hóa thành văn hóa vật chất và văn hóa niềm tin .

a. Văn hóa vật chất

Loại hình văn hóa vật chất bao gồm những loại sản phẩm văn hóa tiềm ẩn trong vật chất mà sự sống sót của chúng gắn liền với sự hiện hữu của khối vật chất đơn cử như : những khu công trình kiến trúc, nhà cửa, thành phố, khu vui chơi giải trí công viên, tượng đài, công cụ sản xuất … Đó là những vật phẩm do con người phát minh sáng tạo ra, một để cung ứng những nhu yếu sống sót và tăng trưởng, hai là để phân biệt họ với người khác. Chính trong quy trình làm ra những loại sản phẩm để phân phối nhu yếu của mình, con người đã sử dụng và phát huy mọi yếu tố như công cụ lao động, sự hiểu biết, kiến thức và kỹ năng lao động, những yếu tố vật chất đã có … gắn liền với những điều kiện kèm theo, môi trường tự nhiên sống và môi trường sinh thái đơn cử nhất định. Chính những yếu tố đó biểu lộ văn hóa của con người và được kết tinh trong mỗi loại sản phẩm. Mỗi sản phẩm vật chất do con người sản xuất ra đều tiềm ẩn trong nó hai mặt. Về mặt thực thể, chúng cho biết chúng là cái gì và để thỏa mãn nhu cầu nhu yếu nào của con người. Về mặt văn hóa, chúng cho biết chúng được sản xuất như thế nào và trong những điều kiện kèm theo thực trạng nào .

b. Văn hóa ý thức

Loại hình văn hóa niềm tin ( còn gọi là văn hóa phi vật chất ) bao gồm những loại sản phẩm văn hóa có giá trị ý thức thuần túy, mà sự sống sót của chúng có tính độc lập tương đối, không trực tiếp tương quan đến vật chất mà chúng nhờ vả. Đó là những ý niệm, tư tưởng triết học, tư tưởng tôn giáo tín ngưỡng, những sáng tác văn học nghệ thuật và thẩm mỹ lấy ngôn từ là vật liệu chính, những giá trị, chuẩn mực đạo đức, phong tục, tập quán …
Tất nhiên sự phân loại trên chỉ là tương đối, chỉ là để dễ phân biệt. Không nên cứng ngắc trong ý niệm, bởi lẽ trong những cái gọi là “ văn hóa vật chất ” có giá trị của văn hóa niềm tin và trong những cái gọi là “ văn hóa ý thức ” thì không ít cũng cần những tác nhân vật chất nhất định để biểu lộ chúng. Qua những đường nét uốn lượn của một bức tượng, một mái chùa cong hay hình hoa văn, hình con rồng … tất cả chúng ta hoàn toàn có thể cảm nhận những rung động, năng lực của nghệ sĩ tạo nên chúng, đồng thời hoàn toàn có thể rút ra những nhận định và đánh giá về một thời đại lịch sử vẻ vang, người nghệ sĩ đã sống và phát minh sáng tạo nên tác phẩm. Một bài hát, một bài ca dao, một câu truyện kể, cũng cần lời nói, người kể, người nghe, cần khoảng trống, thời hạn nhất định để đọc, hát, kể … Ngoài ra, khi diễn xuất và in ấn thành sách cần có những nhạc cụ, giấy mực và nhiều quy trình mang đặc thù khác .

5. Chức năng của văn hóa

Hoạt động văn hóa là nghành hoạt động giải trí rất đa dạng và phong phú và phong phú. Văn hóa xuất hiện ở mọi nơi, mọi lúc và ở mọi nghành nghề dịch vụ của đời sống xã hội. Chỗ giống nhau của toàn bộ những hoạt động giải trí đó, dù là những hoạt động giải trí thuần văn hóa lẫn những hoạt động giải trí mang trong nó tính văn hóa đều có điểm chung là đều hướng tới cái chân, cái thiện, cái mỹ, qua đó ảnh hưởng tác động tới con người và xã hội. Vì vậy hoàn toàn có thể nói, tính năng bao trùm của văn hóa là tính năng giáo dục .

a. Chức năng giáo dục

Nói tính năng giáo dục là nói tới việc khuynh hướng xã hội, là những sáng tạo độc đáo, đạo đức và hành vi của con người vào “ điều hay lẽ phải ”, theo đúng khuôn mẫu mà xã hội lao lý. Mỗi dân tộc bản địa đều có nền văn hóa riêng. Những ý niệm, những đặc tính, truyền thống lịch sử và tâm ý của mỗi dân tộc bản địa gắn liền với những điều kiện kèm theo lịch sử vẻ vang riêng đã tạo ra truyền thống dân tộc bản địa văn hóa. Đã bao đời nay những thế hệ người Việt
Nam đã sống trong những điều kiện kèm theo tự nhiên đặc trưng, đã trải qua những thời kì lịch sử dân tộc vĩnh viễn gắn liền với những cuộc đấu tranh với vạn vật thiên nhiên, chống giặc ngoại xâm, đã được nuôi dưỡng về ý thức bằng kho tàng văn hóa dân gian, bằng những áng thơ tuyệt tác, bằng những phong tục và liên hoan, bằng những di tích lịch sử lịch sử vẻ vang oai hùng … Chính văn hóa của mỗi dân tộc bản địa đã giáo dục, khuynh hướng cho con người của dân tộc bản địa mình theo truyền thống riêng đó .
Cùng với truyền thống dân tộc bản địa, văn hóa trong xã hội có giai cấp khi nào cũng mang tính giai cấp. Điều kiện hoạt động và sinh hoạt vật chất của những giai cấp khác nhau phát sinh những tư tưởng, ý thức hệ và tình cảm khác nhau. Cuộc đấu tranh giai cấp về ý thức hệ thường khá nóng bức trên nghành văn hóa. Đó là cuộc đấu tranh giữa lớp người giàu với lớp người nghèo, giữa những thế hệ ( trẻ – già ), giữa lao động trí óc với lao động chân tay. Giữa dân tộc bản địa này với dân tộc bản địa khác, giữa những sắc tộc, tôn giáo … Trong xã hội phong kiến và tư bản, sự phân biệt quý phái văn hóa thể hiện rõ ràng, nóng bức. Các những tầng lớp quý tộc tự tôn mình là xã hội thượng lưu, duy trì và tôn vinh văn hóa “ thượng lưu ”, “ cung đình ”, mệt thì văn hóa “ tiện dân ” … Do đó, bằng văn hóa bà trải qua văn hóa, xã hội hoàn toàn có thể khuynh hướng hành vi của xã hội theo những giá trị, những chuẩn mực nhất định. Tuy nhiên, không nên biến những hoạt động giải trí văn hóa thành sự giáo huấn khô khan, quá trìu tượng, mà phải bằng những hình thức hoạt động giải trí phong phú và đa dạng, sinh động tác động vào việc hình thành nhân cách, giúp con người tăng trưởng tổng lực, phát huy được mọi năng lượng ý thức của con người .

b. Chức năng nhận thức

Trong bất kể hoạt động giải trí văn hóa nào cũng tiềm ẩn công dụng nhận thức, ví dụ như những kho lưu trữ bảo tàng, những khu công trình kiến trúc, những tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật … Bằng văn hóa, trải qua hoạt động giải trí văn hóa, xã hội tác động ảnh hưởng đến nhận thức của con người, trang bị thêm cho con người những tri thức, những kinh nghiệm tay nghề và làm cho sự hiểu biết của con người về quốc tế xung quanh, về xã hội và về bản thân con người ngày càng thâm thúy. Chức năng này của văn hóa được biểu lộ trong hoạt động giải trí giáo dục – đào tạo và giảng dạy, trong khoa học – công nghệ tiên tiến. Đây chính là những hoạt động giải trí ảnh hưởng tác động trực tiếp tới nhận thức, trí tuệ, mở mang và nâng cao dân trí. Phát huy tính năng nhận thức của văn hóa sẽ là động lực quan trọng thôi thúc kinh tế tài chính – xã hội tăng trưởng, rút ngắn khoảng cách giữa những nước chậm tăng trưởng với những nước tăng trưởng .
Từ những kinh nghiệm tay nghề đúc rút được trong lịch sử dân tộc của dân tộc bản địa và của quốc tế, Đại hội lần thứ VIII của Đảng Cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ : “ liên tục nâng cao chất lượng giáo dục tổng lực, thay đổi nhân dân, giải pháp dạy và học, mạng lưới hệ thống trường học và mạng lưới hệ thống quản trị giáo dục, triển khai “ chuẩn hóa, hiện đại hóa và xã hội ” … Đẩy mạnh trào lưu học tập trong nhân dân bằng những hình thức chính quy và không chính quy, thực thi “ giáo dục cho mọi người ” cả nước trở thành một xã hội học tập ” …

c. Chức năng thẩm mỹ và nghệ thuật

Cùng với nhu yếu hiểu biết, con người còn có nhu yếu hướng tới cái đẹp. Nhu cầu và năng lực hướng tới cái đẹp là tín hiệu cơ bản để phân biệt con người với con vật. Mác viết câu “ Bản chất con người là biết nhào nặn hiện thực theo quy luật của cái đẹp ”. Hướng tới cái đẹp, nhận thức được cái đẹp và có năng lực biết rung động trước cái đẹp, đó chính là cảm hứng thẩm mỹ và nghệ thuật, ở một mức độ nào đó, tạo nên giá trị, phẩm chất đạo đức của con người .
Lịch sử tăng trưởng của trái đất cho thấy, mỗi bước tiến của xã hội là một bước con người vươn tới cái đẹp. Chính nhu yếu và năng lực vươn tới cái đẹp là một trong những động lực quan trọng tạo nên sự tân tiến về vật chất và về niềm tin đời sống của con người. Càng tiến tới trình độ văn minh thì nhu yếu và khát vọng về cái đẹp của con người càng trở nên bức thiết .
Thiên nhiên và đời sống xã hội luôn tạo ra cho con người những cảm hứng nghệ thuật và thẩm mỹ. Cái đẹp vừa là khuôn mẫu, vừa là gợi ý cho những chủ thể trong sự phát minh sáng tạo ra cái đẹp. Chức năng nghệ thuật và thẩm mỹ của văn hóa chính là ở chỗ hướng cho con người biết, có năng lực phát hiện cái đẹp và có phát minh sáng tạo ra cái đẹp. Điều đó không hề tách rời năng lực nhận thức của con người và do đó, tính năng nghệ thuật và thẩm mỹ gắn khá chặt với những công dụng giáo dục và nhận thức .
Báo cáo chính trị tại Đại hội đại biểu lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ : “ Tạo điều kiện kèm theo để nhân dân ngày càng nâng cao trình độ nghệ thuật và thẩm mỹ và chiêm ngưỡng và thưởng thức nghệ thuật và thẩm mỹ, trở thành những chủ thể phát minh sáng tạo văn hóa. Đồng thời là người tận hưởng ngày càng nhiều những thành quả văn hóa ” .

d. Chức năng dự báo

Con người là chủ thể phát minh sáng tạo ra lịch sử vẻ vang. Sự phát minh sáng tạo đó chỉ được phát huy khi con người biết địa thế căn cứ vào những điều kiện kèm theo khách quan của lịch sử dân tộc. Những điều kiện kèm theo đó hoặc đã có hoặc từ từ Open. Văn hóa là toàn diện và tổng thể những hoạt động giải trí về niềm tin và trí tuệ, là sự nhận thức ngày càng thâm thúy những quy luật tự nhiên, của xã hội cũng như của con người nhằm mục đích lan rộng ra sự hiểu biết, trí tưởng tượng mày mò và sự phát minh sáng tạo của con người. Chính với ý nghĩa đó, văn hóa hoàn toàn có thể đưa ra những dự báo thiết yếu về tự nhiên, xã hội và con người .
Lịch sử trái đất đã ghi nhận những dự báo của những nhà văn hóa. Nhìn vào sự tăng trưởng ồ ạt của công nghiệp tư bản chủ nghĩa, họ đã dự báo những thảm cảnh sẽ xảy ra so với quả đât như : nạn ô nhiễm môi trường tự nhiên và mất cân đối sinh thái xanh, yếu tố vế sức ép dân số … Đặc biệt, trước sự tăng trưởng như vũ bão của cách mạng khoa học công nghệ tiên tiến, của những ngành điện tử, tin học … nhiều nhà văn hóa cũng đã đưa ra những dự báo về toàn thế giới hóa, về hội nhập văn hóa, về một xã hội tri thức trong tương lai gần … Những dự báo đó đều là những địa thế căn cứ thiết kế xây dựng những kế hoạch về kinh tế tài chính – xã hội, kế hoạch về con người .

e. Chức năng vui chơi

Nhu cầu của con người rất phong phú, nhưng hoàn toàn có thể quy về hai loại nhu yếu cơ bản là nhu yếu vật chất và nhu yếu niềm tin. Khi xã hội tăng trưởng cao, khi đời sống vật chất không thiếu, con người ta thường hướng tới việc thỏa mãn nhu cầu nhu yếu ý thức. Giải trí là làm cho trí óc thảnh thơi bằng cách nghỉ ngơi hoặc tham gia những hoạt động giải trí đi dạo khác. Giải trí là thỏa mãn nhu cầu một phần nhu yếu của con người. Chính những hoạt động giải trí văn hóa góp thêm phần phân phối nhu yếu đó. Quần chúng đến với những hoạt động giải trí văn hóa, đặc biệt quan trọng đến với những hoạt động giải trí nghệ thuật và thẩm mỹ, những kho lưu trữ bảo tàng, những câu lạc bộ, những liên hoan … chính là để thỏa mãn nhu cầu những sở trường thích nghi cá thể, tìm những niềm vui, giải tỏa những căng thẳng mệt mỏi sau thời hạn thao tác căng thẳng mệt mỏi … có nghĩa là họ tìm một sự vui chơi. Giải trí không chỉ là sự bù đắp lại sức lao động đã mất đi mà còn để tăng trưởng những năng khiếu sở trường tiềm tàng và bẩm sinh ở mỗi con người, tạo điều kiện kèm theo cho sự tăng trưởng tổng lực của con người .
Các hoạt động giải trí văn hóa với mục tiêu vui chơi không chỉ có công dụng vui chơi, mà đồng thời với nó, cũng tiềm ẩn những công dụng giáo dục hay nhận thức và triển khai xong con người .

(Nguồn tài liệu: TS. Nguyễn Thế Phán, Giáo trình Xã hội học, NXB Lao động Xã Hội)

Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Giáo dục