Nói một cách tổng quát về lao động sản xuất của loài người gồm hai dạng lớn : Lao động vật chất và lao động niềm tin. Lao động ý thức là một trong những hoạt động giải trí thực tiễn cơ bản và quan trọng nhất của loài người. Thực tiễn lao động sản xuất của loài người là những hoạt động giải trí có ý thức, có mục tiêu, tức là sự thống nhất giữa lao động chân tay và lao động trí tuệ. Mọi hoạt động giải trí sản xuất của con người là những hành vi được thực thi dưới sự chi phối của tư tưởng, ý thức, ý niệm trên cơ sở những điều kiện kèm theo khoa học và kỹ thuật nhất định. Và tổng thể những điều trên không hề tách rời cơ cở văn hóa và toàn cảnh văn hóa nhất định. Với tư cách là một mô thức đã định của ý niệm và hành vi, văn hóa thẩm thấu và xuyên suốt hàng loạt quy trình lao động vật chất và lao động niềm tin, và phát huy tính năng của nó một cách rất là thâm thúy .
Hai là, xét từ quan điểm văn hóa và quan điểm sức sản xuất lớn, ta thấy rõ trong chúng có mối quan hệ biện chứng. Lịch sử tăng trưởng xã hội đã chứng tỏ rằng, cùng với việc sức sản xuất xử lý được việc đổi khác vật chất giữa con người với tự nhiên thì cũng luôn mang hình thái vật hóa xâm nhập sâu vào trong quy trình dịch chuyển của ý thức, mà văn hóa cũng dùng hình thức hành vi và mạng lưới hệ thống ý niệm giá trị của mình tăng trưởng, lan rộng ra đến cả biên giới của tự nhiên khách quan. Vì thế, văn hóa và sức sản xuất trong hàng loạt thực tiễn xã hội chủ yếu là trong hoạt động giải trí kinh tế tài chính, luôn thẩm thấu lẫn nhau, thôi thúc lẫn nhau và luôn đạt được sự thống nhất nội tại. Xét từ quan điểm sức sản xuất lớn thì văn hóa là sức sản xuất. Xét từ quan điểm đại văn hóa thì sức sản xuất cũng là văn hóa .
Từ những phân tích trên, chúng ta càng thẩu hiểu hơn trong lĩnh vực học thuật đã từng xuất hiện hơn 400 định nghĩa về văn hóa. Cũng từ luận giải trên mà các nhà nghiên cứu về văn hóa trong và ngoài nước đúc kết thành nhiều đặc trưng của văn hóa, trong đó nổi bật nhất bà bốn đặc trưng cơ bản sau:
Bạn đang đọc: 222. Những đặc trưng cơ bản của văn hóa Việt Nam
– Một là, tính mạng lưới hệ thống. Văn hóa là một mạng lưới hệ thống hữu cơ những giá trị về văn hóa vật chất, văn hóa xã hội và văn hóa niềm tin của hội đồng người. Từ những thành tố cơ bản này đã nẩy sinh và gồm có những tập hợp nhỏ nhiều tầng bậc khác nhau tạo thành một tổng thể và toàn diện phức tạp, phong phú và đa dạng .
– Hai là, tính giá trị. Văn hóa gồm có những giá trị ( giá trị thuộc về đời sống vật chất, giá trị thuộc về đời sống niềm tin ) trở thành thước đó về mức độ nhân bản của xã hội và con người. Trong lịch sử dân tộc tăng trưởng của quả đât có giá trị của văn hóa để sống sót và có giá trị của văn hóa để tăng trưởng .
– Ba là, tính lịch sử dân tộc. Văn hóa khi nào cũng được hình thành qua một quy trình và được tích góp qua nhiều thế hệ, là những thành tựu do hội đồng người trong quy trình tương tác với môi trường tự nhiên tự nhiên và xã hội mà được phát minh sáng tạo và luôn hướng tới sự triển khai xong để đạt đến tính giá trị .
– Bốn là, tính nhân sinh. Văn hóa là một hiện tượng kỳ lạ thuộc về xã hội loài người, gắn liền với hoạt động giải trí thực tiễn của con người, là những giá trị do một hội đồng người phát minh sáng tạo ra, thuộc về con người, ở trong con người và mang dấu ấn người. Điều đó cho thấy, con người vừa là chủ thể của văn hóa, đồng thời là khách thể của văn hóa, lại vừa là mẫu sản phẩm văn hóa .
2. Điều kiện hình thành văn hóa và những đặc trưng cơ bản của văn hóa Việt Nam
Văn hóa vốn là một hoạt động giải trí thuộc quốc tế người nói chung và cũng là đặc trưng của mỗi hội đồng người nói riêng. Nó là điều kiện kèm theo sống sót của mỗi một con người, đồng thời cũng là thành tựu của từng tộc người và là cái để phân biệt giữa hội đồng người này với hội đồng người khác, là tấm “ chứng minh thư ” để xác lập đậm cá tính của từng dân tộc bản địa trong hội đồng trái đất, là “ tấm giấy thông hành ” giúp những vương quốc dân tộc bản địa cùng ngồi đàm phán, là thông điệp đưa những dân tộc bản địa xích lại gần nhau, là cơ sở, là nền tảng, là trụ cột, là sức mạnh quan trọng so với sự tăng trưởng vững chắc của xã hội .
Văn hóa với tiềm lực, sức sống và tiềm năng độc lạ của mình, bộc lộ và tỏ rõ sức mạnh tổng hợp của quốc gia .
Đương nhiên, khi bàn về văn hóa nói chung hay văn hóa của một vương quốc dân tộc bản địa nói riêng là phải đề cập đến tự nhiên, vì xét cho cùng, cái “ văn hóa ” chỉ là cái “ tự nhiên ” được thích ứng và biến hóa bởi “ con người ”, để thỏa mãn nhu cầu những nhu yếu về mọi mặt của con người .
Cội nguồn của những đặc thù, đặc trưng văn hóa dân tộc bản địa cố nhiên phải tìm trong những điều kiện kèm theo lịch sử dân tộc của dân tộc bản địa. Nhưng trước đó, và trong suốt quy trình lịch sử vẻ vang, cũng phải thấy những điều kiện kèm theo địa lý từ đó ảnh hưởng tác động đến phương pháp canh tác, đến hình thái kinh tế tài chính … và áp lực đè nén của chúng lên hình thái xã hội – chính trị. Văn hóa trước hết là một sự vấn đáp, một sự ứng phó của cộng đồng cư dân trước những thành thức của những điều kiện kèm theo địa lý – khí hậu, và sau đó là sự vấn đáp, ứng phó trước những thử thách của những điều kiện kèm theo xã hội – lịch sử vẻ vang. Bởi vậy, khi bàn đến nét riêng không liên quan gì đến nhau – cái đặc trưng của văn hóa Việt Nam thì phải tìm cội nguồn của nó từ thời đại đá mới, thời đại phát sinh nông nghiệp và làng xóm, phải quan tâm đến những điều kiện kèm theo nền tảng địa lý và thiên nhiên và môi trường vạn vật thiên nhiên đã sản sinh nên những đặc trưng, đặc thù văn hóa ấy. Không nên tách rời văn hóa với vạn vật thiên nhiên. Vậy thì, xét về mặt vạn vật thiên nhiên, nhân chủng, văn hóa Việt Nam khởi thủy là cùng chung trong khu vực Khu vực Đông Nam Á chứ không phải là một với Nước Trung Hoa. Khởi thủy, khoảng trống địa lý tự nhiên Khu vực Đông Nam Á gồm có cả khu vực sông Trường Giang lê dài về phương nam, khu vực phía Nam dải Tần Lãnh và gồm cả khu vực Atxam hiện tại. Môi trường vạn vật thiên nhiên ở đây phát sinh và tăng trưởng văn hóa nông nghiệp lúa nước .
Về mặt nhân chủng, cho đến giữa thiên niên kỳ thứ nhất trước công nguyên, về cơ bản, vùng Bách Việt theo nghĩa rộng, vùng Việt – Mường là vùng phi Hoa, phi Ấn. Đến khi Trung Quốc bành trướng xuống lưu vực sông Trường Giang thì Việt Nam và Trung Quốc cơ bản là khác nhau : Việt Nam là vùng châu Á gió mùa, Trung Quốc là vùng châu Á đại lục, Việt Nam là vùng nông nghiệp lúa nước, Trung Quốc là vùng nông nghiệp khô ( trồng kê, cao lương, lúa mạch ). Từ giữa thiên niên kỷ thứ nhất trước công nguyên, Trung Quốc bành trướng xuống lưu vực sông Trường Giang và xa mãi về phía Nam, vùng Bách Việt co lại dần, chỉ còn lại Việt Nam – đại biểu duy nhất còn sót lại của phức tạp Bách Việt rất lâu rồi, sống sót vừa với đặc thù Dân tộc – Nhà nước ( Nation – Etat ), vừa với đặc thù Dân tộc – Nhân dân ( Nation – People ). Từ đó Open trên thực tiễn những cái bất dị giữa Việt Nam và Trung Quốc [ 3 ]. Vậy là, cái khác nhau giữa Việt Nam và Trung Quốc có trước, cái giống nhau giữa hai nước là có sau .
Việt Nam – Khu vực Đông Nam Á là một vùng vạn vật thiên nhiên nhiều mẫu mã, thống nhất nhưng phong phú, vì vậy văn hóa địa phương của vùng này cũng nhiều mẫu mã, phong phú trong sự thống nhất. Với trào lưu lịch sử dân tộc, những nền văn hóa vùng này lại tiếp thu những tác nhân ngoại sinh từ Ấn Độ, Trung Quốc, phương Tây nên lại càng phong phú và càng có vẻ như phủ mờ cái gốc – cái văn hóa bản thể, văn hóa nội sinh trong vùng .
Do điều kiện kèm theo tự nhiên và điều kiện kèm theo lịch sử vẻ vang hình thành vương quốc dân tộc bản địa và điều kiện kèm theo kinh tế tài chính – xã hội, văn hóa Việt Nam sớm có xu thế giao lưu, hội nhập, tiếp biến, nhờ thế Việt Nam có nền văn hóa đa ngôn từ, giàu truyền thống, nền văn minh Đại Việt được xếp là một trong 34 nền văn minh tiên phong của quả đât. Nhiều học giả thống nhất rằng, truyền thống văn hóa Việt Nam được tạo ra ở vùng lúa nước sông Hồng cách đây hơn 4000 năm, được tôi luyện và chứng minh và khẳng định trong 2000 năm chống và đối thoại với Trung Quốc đã đủ tầm cở để tiếp biến văn hóa thành công xuất sắc. Thêm vào đó là trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc hơn 4000 năm tiếp biến văn hóa Việt Nam với phương Tây dưới nhiều hình thức, vừa có cưỡng bức vừa có đối thoại văn hóa, có thời gian vừa chống lại, vừa tiếp thu, khi tích cực, khi xấu đi, có lúc cả hai, rất biện chứng, khó biện luận, tách biệt, nhưng quan trọng nhất là vừa giữ được truyền thống dân tộc bản địa, vừa hiện đại hóa .
Hơn 80 năm qua, dưới sự chỉ huy của Đảng Cộng sản Việt Nam, nền văn hóa Việt Nam đã có những bước tăng trưởng quan trọng. Trong những đường lối cách mạng dân tộc bản địa, dân chủ, giải phóng miền Nam, thống nhất quốc gia, cũng như đường lối thiết kế xây dựng và tăng trưởng quốc gia từ ngày thay đổi đến nay, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn dành sự chăm sóc đặc biệt quan trọng cho nghành nghề dịch vụ văn hóa, coi tăng trưởng văn hóa, con người Việt Nam là một trong những trách nhiệm trọng điểm của cách mạng, cung ứng nhu yếu tăng trưởng vững chắc của quốc gia .
Nói đến đặc trưng cơ bản của Văn hóa Việt Nam, trước hết phải khẳng định rằng, Văn hóa Việt Nam có những nét mang tính đặc trưng phổ biển của văn hóa nói chung, và đương nhiên là có những đặc trưng riêng biệt, đặc thù. Những đặc trưng cơ bản riêng biệt này được hình thành, đúc kết, bảo lưu, phát triển từ điều kiện địa lý tự nhiên, điều kiện lịch sử, điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội riêng có của Việt Nam. Cho đến nay, nhiều học giả nghiên cứu chuyên ngành Việt Nam học, Văn hóa học, Văn hóa Việt Nam đã có nhiều ý kiến đa chiều về đặc trưng văn hóa Việt Nam, tạo nên bức tranh phong phú, nhiều màu sắc, đôi khi là tương phản. Thế nhưng, tổng hợp lại, có những nét chung tương đối khái quát gồm 5 đặc trưng văn hóa Việt Nam, thể hiện rõ ở 24 phẩm chất tốt cơ bản sau:
– Một là, tính hội đồng làng xã. Tính hội đồng làng xã biểu lộ rõ ở 6 phẩm chất tốt sau : ( 1 ) Tính đoàn kết, giúp sức ; ( 2 ) Tính tập thể thương người ; ( 3 ) Tính dân chủ, làng xã ; ( 4 ) Tính trọng thể diện ; ( 5 ) Tình yêu quê nhà, làng xóm ; ( 6 ) Lòng biết ơn. Bên cạnh những phẩm chất tốt cũng Open những hậu quả “ sạn văn hóa ”, những tật xấu như : Thói phụ thuộc ; Thói cào bằng, chụp mũ ; Bệnh sĩ diện, háo danh ; Bệnh thành tích ; Bệnh trào lưu ; Bệnh hình thức ; Bệnh chặt chém ( chém gió ) v.v. .
– Hai là, tính trọng âm. Bảy phẩm chất tốt được bộc lộ trong tính trọng âm là : ( 1 ) Tính ưa không thay đổi ; ( 2 ) Tính hiền hòa, bao dung ; ( 3 ) Tính trọng tình, đa cảm ; ( 4 ) Tính trọng nữ ; ( 5 ) Thiên hướng thơ ca ; ( 6 ) Sức chịu đựng, nhẫn nhịn ; ( 7 ) Lòng hiếu khách. Bên cạnh bảy phẩm chất tốt, tính trọng âm cũng là mảnh đất hình thành những bệnh xấu như : Bệnh thụ động, khép kín ; Bệnh lề mề, chậm trễ ; Bệnh tủn mủn, thiếu tầm nhìn ; Bệnh sùng ngoại v.v. .
– Ba là, tính ưa hài hòa. Có bốn phẩm chất của tính ưa hài hòa là : ( 1 ) Tính mực thước ; ( 2 ) Tính thư thả ; ( 3 ) Tính vui tươi, sáng sủa ; ( 4 ) Tính thực tiễn. Cũng có những hậu quả tật xấu như : Bệnh đại khái, xuề xòa ; Bệnh dĩ hòa vi quý ; Bệnh trung bình chủ nghĩa ; Bệnh nước đôi, thiếu quyết đoán .
– Bốn là, tính tích hợp. Những biểu lộ tốt của tính phối hợp được biểu lộ ở hai năng lực : ( 1 ) Khả năng bao quát tốt ; ( 2 ) Khả năng quan hệ tốt. Mặt trái của tính tích hợp này cũng tạo ra những hậu quả xấu như : Thói hời hợt, thiếu thâm thúy ; Bệnh sống bằng quan hệ .
– Năm là, tính linh động. Biểu hiện của tính linh động được biểu lộ ở 2 phẩm chất tốt : ( 1 ) Khả năng thích nghi cao ; ( 2 ) Tính phát minh sáng tạo. Tính linh động nhiều khi cũng dẫn đến hậu quả xấu như : Thói tùy tiện, cẩu thả ; Bệnh thiếu ý thức pháp lý ; Thói khôn vặt .
Tổng hợp 5 đặc trưng cơ bản của văn hóa Việt Nam ta thấy phẩm chất, giá trị cốt lõi tốt nhất là lòng yêu nước, niềm tin dân tộc bản địa, lòng nhân ái, thương người ; tính hội đồng làng xã, tính tinh xảo .
Văn hóa, đặc trưng của văn hóa không phải là phạm trù không bao giờ thay đổi, nó luôn hoạt động, tăng trưởng cùng với sự đổi khác của điều kiện kèm theo tự nhiên và sự tăng trưởng của xã hội loài người. Trong toàn cảnh hội nhập khu vực và toàn thế giới hóa, sự đổi khác về toàn cảnh xã hội bên trong và bên ngoài, sự xung đột về hệ giá trị giữa văn hóa nông nghiệp – nông thôn truyền thống cuội nguồn với văn hóa công nghiệp – đô thị tân tiến, cùng với nó là năng lượng tổ chức triển khai, quản trị xã hội không ngừng thay đổi, tin chắc rằng, 5 đặc trưng cơ bản của văn hóa Việt Nam sẽ được bảo tồn và di dời theo hướng ngày càng triển khai xong hơn. Những năm gần đây, nhiều nhà khoa học đã và đang tập trung chuyên sâu nghiên cứu và điều tra, yêu cầu nhiều hướng đi, nhiều giải pháp tăng trưởng văn hóa, con người Việt Nam trong hiện tại và tương lai. Một số đề tài đã được công bố, trong đó điển hình nổi bật là đề tài cấp Nhà nước KX. 04-15 / 11-15 “ Hệ giá trị Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế ” thuộc chương trình KH&CN trọng điểm KX-04 / 11-15 “ Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị tiến trình 2011 – năm ngoái ” do GS, TSKH Trần Ngọc Thêm làm chủ nhiệm. Trong đề tài này, khi bàn về đặc trưng văn hóa Việt Nam, tác giả yêu cầu quy đổi đặc trưng văn hóa Việt Nam đến năm 2030 theo hướng sau :
- Đặc trưng 1: Tính cộng đồng làng xã nên chuyển thành Tính cộng đồng xã hội.
- Đặc trưng 2: Tính trọng âm và đặc trưng 3: Tính ưa hài hòa nên chuyển thành Tính hài hòa thiên về dương tính.
- Đặc trưng 4: Tính kết hợp nên chuyển thành Tác phong công nghiệp.
- Đặc trưng 5: Tính linh hoạt nên chuyển thành Tính linh hoạt trong nguyên tắc.[4]
Hiện tại và tương lai chắc sẽ còn nhiều nhà khoa học quan tâm điều tra và nghiên cứu yếu tố này, và những yêu cầu của họ sẽ được thực tiễn đời sống kiểm nghiệm lựa chọn, khả thi nhằm mục đích Giao hàng mục tiêu cao quý là thiết kế xây dựng nền Văn hóa Việt Nam tăng trưởng tổng lực, hướng đến chân, thiện, mỹ, thấm nhuần ý thức dân tộc bản địa, nhân văn, dân chủ và khoa học. Xây dựng văn hóa thực sự trở thành nền tảng ý thức vững chãi của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo vệ sự tăng trưởng bền vững và kiên cố và bảo vệ vững chãi tổ quốc vì tiềm năng dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công minh, văn minh .
PGS, TS Lê Văn Toan
Original: 1, 2, 3
* Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ, Học viện Chính trị vương quốc Hồ Chí Minh .
Chú thích:
[1] Nội nguyên (Endogenesis) là khái niệm trong sinh vật học, vốn chỉ sự hình thành bên trong cơ thể tế bào sinh vật. Chúng tôi dùng khái niệm này để chỉ sự hình thành và vận động bên trong của văn hóa, nền văn hóa.
[2] C. Mác “Phê phán kinh tế chính trị học”, Tập 3 (1857-1859), NXB Nhân dân, 1963, tr.358.
[3] Xem thêm Trần Quốc Vượng: Văn hóa Việt Nam – tìm tòi và suy ngẫm. NXB Văn hóa dân tộc, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật, 2000, tr.56-77.
[4] Xem Trần Ngọc Thêm (chủ biên). Một số vấn đề về hệ giá trị Việt Nam trong giai đoạn hiện tại. NXB Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh. 2015.
Xem thêm: Xây dựng nhà văn hoá thôn kiểu mẫu
Tài liệu tham khảo:
- C.Mác. “Phê phán kinh tế chính trị học”, T3 (1857-1859), Nxb Nhân dân. 1963.
- Trần Quốc Vượng. Văn hóa Việt Nam – Tìm tòi và suy ngẫm, NXB Văn hóa dân tộc. Tạp chí văn hóa nghệ thuật. Hà Nội, 2000, tr.56-77.
- Đảng CSVN. Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm BCH Trung ương Khóa VIII. NXB CTQG. Hà Nội, 1998.
- Đảng CSVN. Nghị quyết Hội nghị Trưng ương 9 Khóa IX. http://baodientuchinhphu.vn
- Phan Ngọc. Văn hóa Việt Nam và cách tiếp cận mới. NXB Văn hóa thông tin. Hà Nội, 1994.
- Trần Ngọc Thêm. Một số vấn đề về hệ giá trị Việt Nam trong giai đoạn hiện tại. NXB Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh. 2015.
- Dương Phú Hiệp. Cơ sở lý luận và phương pháp luận nghiên cứu văn hóa và con người Việt Nam. NXB CTQG, Hà Nội, 2012.
- Trần Văn Giàu. Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam. NXB CTQG. Hà Nội, 2011.
Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Giáo dục