đời. Sự phát triển diễn ra
thiện hơn. Trong quá trình
trong một vòng tuần hoàn
phát triển sự vật mới ra đời
khép kín.
thay thế sự vật cũ.
Phương pháp biện chứng
Giúp con người có thể đi sâu
nghiên cứu bản chất của
Giá trị phương
từng sự vật, hiện tượng riêng
pháp?
lẻ trong sự đứng im tạm thời
của nó, trong một không
gian và thời gian xác định.
phản ánh hiện thực đúng
như nó tồn tại, do đó phương
pháp tư duy biện chứng trở
thành công cụ hữu hiệu giúp
con người nhận thức và cải
tạo thế giới.
Chỉ có tác dụng trong một
phạm vi nhất định, không
Hạn chế của
phương pháp?
đánh giá được bản chất của
sự vật hiện tượng vì hiện
thực không rời rạc và ngưng
đọng như phương pháp này
quan niệm.
* Khái niệm phép biện chứng:
– Biện chứng là khái niệm dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển
hóa và vận động, phát triển theo quy luật của các sự vật, hiện tượng, quá trình trong
giới tự nhiên, xã hội và tư duy.
– Biện chứng bao gồm:
+ Biện chứng khách quan là biện chứng của thế giới vật chất.
+ Biện chứng chủ quan là sự phản ánh biện chứng khách quan vào đời sống ý
thức của con người.
Ph.Ăng ghen viết: “Biện chứng gọi là khách quan thì chi phối trong toàn bộ
giới tự nhiên, còn biện chứng gọi là chủ quan, tức là tư duy biện chứng, thì chỉ là
phản ánh sự chi phối, trong toàn bộ giới tự nhiên…”1
1
C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004, t.20, tr.694.
2
– Phép biện chứng là học thuyết nghiên cứu, khái quát biện chứng của thế giới
thành hệ thống các nguyên lý, quy luật khoa học nhằm xây dựng hệ thống các nguyên
tắc phương pháp luận của nhận thức và thực tiễn.
Phép biện chứng thuộc về biện chứng chủ quan.
Phép biện chứng đối lập với phép siêu hình – phương pháp tư duy về sự vật,
hiện tượng của thế giới trong trạng thái cô lập tĩnh tại và tách rời.
b) Các hình thức cơ bản của phép biện chứng
Trong lịch sử triết học, phép biện chứng phát triển qua ba hình thức cơ bản:
phép biện chứng chất phác thời cổ đại, phép biện chứng duy tâm cổ điển Đức và phép
biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác-Lênin.
* Phép biện chứng chất phác thời cổ đại
– Phép biện chứng chất phác thời cổ đại là hình thức đầu tiên của phép biện
chứng trong lịch sử triết học, là nội dung cơ bản trong nhiều hệ thống triết học của
Trung Quốc, Ấn Độ và Hy Lạp cổ đại.
Tiêu biểu nhất của phép biện chứng chất phát thời cổ đại là các nhà triết học
Hy Lạp cổ đại, như: nhà triết học duy tâm Platon, Hêraclit. Hêraclit coi sự biến đổi
của thế giới như một dòng chảy. Ông nói: “Mọi vật đều trôi đi, mọi vật đều biến đổi”.
“Người ta không thể tắm được hai lần trong cùng một dòng sông”…
– Phép biện chứng chất phác thời cổ đại có đặc điểm là: Nhận thức đúng về
tính biện chứng của thế giới nhưng không phải dựa trên thành tựu của khoa học mà
bằng trực kiến thiên tài, bằng trực quan chất phác, là kết quả của sự quan sát trực tiếp.
Do đó, chưa đạt tới trình độ phân tích giới tự nhiên, chưa chứng minh được mối liên
hệ phổ biến nội tại của giới tự nhiên.
– Từ nửa cuối thế kỷ XV, khoa học tự nhiên bắt đầu phát triển mạnh, đi vào
nghiên cứu từng yếu tố riêng biệt của giới tự nhiên dẫn đến sự ra đời của phương
pháp siêu hình và phương pháp này trở thành thống trị trong tư duy triết học và
nghiên cứu khoa học vào thế kỷ XVIII.
* Phép biện chứng duy tâm cổ điển Đức
– Phép biện chứng duy tâm cổ điển Đức được khởi đầu từ Cantơ và hoàn thiện
ở hệ thống triết học của G.Hêghen.
3
– Triết học cổ điển Đức đã trình bày những tư tưởng cơ bản nhất của phép biện
chứng duy tâm một cách có hệ thống. Tính duy tâm trong triết học của G.Hêghen
được biểu hiện ở chỗ, ông coi phép biện chứng là quá trình phát triển khởi đầu của “ý
niệm tuyệt đối”, coi biện chứng chủ quan là cơ sở của biện chứng khách quan. Ông
cho rằng “ý niệm tuyệt đối” là điểm khởi đầu của tồn tại, tự “tha hóa” thành giới tự
nhiên và trở về với bản thân nó trong tồn tại tinh thần. Tinh thần, tư tưởng, ý niệm
tuyệt đối là cái có trước, thế giới hiện thực chỉ là bản sao chép của ý niệm.
Ph.Ăngghen nhận xét rằng: “Tính chất thần bí mà phép biện chứng đã mắc
phải ở trong tay Hêghen tuyệt nhiên không ngăn cản Hêghen trở thành người đầu tiên
trình bày một cách bao quát và có ý thức những hình thái vận động chung của phép
biện chứng. Ở Hêghen, phép biện chứng bị lộn ngược đầu xuống đất. Chỉ cần dựng
nó lại là sẽ phát hiện được cái hạt nhân hợp lý của nó ở đằng sau cái vỏ thần bí của
nó”2
2. Phép biện chứng duy vật
a) Khái niệm phép biện chứng duy vật
Phép biện chứng duy vật do C.Mác và Ph.Ăngghen xây dựng trên cơ sở kế
thừa có phê phán hạt nhân hợp lý trong phép biện chứng của G.W.Ph.Hêghen, là
phép biện chứng dựa trên nền tảng của chủ nghĩa duy vật, xuất phát từ biện chứng
khách quan của tự nhiên và xã hội.
Theo Ph.Ăngghen: “Phép biện chứng … là môn khoa học về những quy luật phổ
biến của sự vận động và sự phát triển của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy”3
b) Đặc trưng cơ bản và vai trò của phép biện chứng duy vật
* Đặc trưng:
– Một là, phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác-Lênin là phép biện
chứng được xác lập trên nền tảng của thế giới quan duy vật khoa học.
Với đặc trưng này phép biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin chẳng những có
sự khác biệt căn bản với phép biện chứng duy tâm của G.Hêghen mà còn có sự khác
biệt về trình độ so với phép biện chứng duy vật cổ đại.
2
3
C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, t.20, tr.494.
C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, t.20, tr.20.
4
– Hai là, trong phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác Lênin có sự thống
nhất giữa nội dung của thế giới quan (duy vật biện chứng) với phương pháp luận
(biện chứng duy vật) do đó, nó không dừng lại ở sự giải thích thế giới mà còn là công
cụ để nhận thức thế giới và cải tạo thế giới.
* Vai trò:
Với những đặc trưng cơ bản trên mà phép biện chứng duy vật giữ vai trò là nội
dung đặc biệt quan trọng trong thế giới quan và phương pháp luận triết học của chủ
nghĩa Mác-Lênin, tạo nên tính khoa học và tính cách mạng của chủ nghĩa Mác-Lênin,
đồng thời nó cũng là thế giới quan và phương pháp luận chung nhất của hoạt động
sáng tạo trong các lĩnh vực nghiên cứu khoa học.
II. LÝ LUẬN NHẬN THỨC DUY VẬT BIỆN CHỨNG
1. Thực tiễn, nhận thức và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức.
a) Thực tiễn và các hình thức cơ bản của thực tiễn
– Khái niệm thực tiễn:
Thực tiễn là toàn bộ hoạt động vật chất có mục đích, mang tính lịch sử – xã hội
của con người nhằm cải biến tự nhiên và xã hội.
– Các hình thức cơ bản của thực tiễn:
+ Hoạt động sản xuất vật chất: là hoạt động cơ bản của hoạt động thực tiễn có
vai trò quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội và là cơ sở cho các hoạt động
khác của thực tiễn.
+ Hoạt động chính trị xã hội: nhằm biến đổi các quan hệ xã hội, chế độ xã hội
(đấu tranh giai cấp, đấu tranh giải phóng dân tộc, đấu tranh vì hoà bình…), đây là hình
thức cao nhất của hoạt động thực tiễn.
+ Hoạt động quan sát, thực nghiệm khoa học: đây là hình thức đặc biệt của
hoạt động thực tiễn, được tiến hành trong những điều kiện nhân tạo để tạo ra cơ sở
nhận thức, làm biến đổi tự nhiên và xã hội.
b) Nhận thức và các trình độ của nhận thức
– Khái niệm nhận thức:
5
Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Khoa học
Để lại một bình luận