Giáo trình Lý luận văn học 2: Phần 1

pdf

85

670 KB

3

61

4.9 (
11 lượt)

85670 KB

Nhấn vào bên dưới để tải tài liệu

Đang xem trước 10 trên tổng 85 trang, để tải xuống xem vừa đủ hãy nhấn vào bên trên

Chủ đề tương quan

Tài liệu tương tự

Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY ĐÔ

GIÁO TRÌNH

LÍ LUẬN VĂN HỌC 2
(TÁC PHẨM VÀ LOẠI THỂ VĂN HỌC)

Biên soạn: ThS. Phan Văn Tiến – TS. Nguyễn Thị Hồng Hạnh

CẦN THƠ, 2015

MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU …………………………………………………………………………………………………….. 1
PHẦN THỨ NHẤT
TÁC PHẨM VĂN HỌC VÀ CÁC YẾU TỐ CỦA CHỈNH THỂ TÁC PHẨM
Chương 1
KHÁI QUÁT VỀ TÁC PHẨM VĂN HỌC
1.1. Khái niệm tác phẩm văn học ……………………………………………………………………………. 2
1.2. Tác phẩm văn học là chỉnh thể cơ bản của đời sống văn học ……………………………….. 4
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………….. 15
Chương 2
ĐỀ TÀI, CHỦ ĐỀ, TƯ TƯỞNG VÀ Ý NGHĨA CỦA TÁC PHẨM VĂN HOC
2.1. Đề tài và chủ đề của tác phẩm văn học ……………………………………………………………. 16
2.2. Tư tưởng của tác phẩm văn học ……………………………………………………………………… 22
2.3. Ý nghĩa của tác phẩm văn học ………………………………………………………………………… 29
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………….. 30
Chương 3
NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM VĂN HOC
3.1. Nhân vật văn học và vai trò nhân vật trong tác phẩm ………………………………………… 31
3.2. Phân loại nhân vật ………………………………………………………………………………………… 34
3.3. Một số kiểu cấu trúc nhân vật…………………………………………………………………………. 38
3.4. Một số biện pháp xây dựng nhân vật……………………………………………………………….. 41
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………….. 45
Chương 4
CỐT TRUYỆN VÀ KẾT CẤU CỦA TÁC PHẨM VĂN HỌC
4.1. Cốt truyện ……………………………………………………………………………………………………. 46
4.2. Kết cấu ………………………………………………………………………………………………………… 59
4.3. Một số hình thức kết cấu trong tác phẩm văn học ……………………………………………… 63
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………….. 68
Chương 5
LỜI VĂN NGHỆ THUẬT TRONG TÁC PHẨM VĂN HỌC
5.1. Lời văn trong tác phẩm văn học là một hiện tượng nghệ thuật ……………………………. 69
5.2. Đặc trưng của lời văn nghệ thuật …………………………………………………………………….. 70
5.3. Các phương tiện xây dựng lời văn nghệ thuật …………………………………………………… 73
5.4. Các thành phần của lời văn trong tác phẩm văn học ………………………………………….. 79
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………….. 82
PHẦN THỨ HAI
LOẠI THỂ TÁC PHẨM VĂN HỌC
Chương 6
KHAI QUÁT VỀ LOẠI THỂ TÁC PHẨM VĂN HỌC
6.1. Khái niệm loại thể tác phẩm văn học ………………………………………………………………. 83
6.2. Sự phân loại loại thể văn học …………………………………………………………………………. 85
6.3. Tiêu chí phân chia thể loại tác phẩm văn học …………………………………………………… 88
6.4. Ý nghĩa của thể loại văn học ………………………………………………………………………….. 89
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………….. 91

Chương 7
TÁC PHẨM TRỮ TÌNH
7.1. Khái niệm ……………………………………………………………………………………………………. 92
7.2. Đặc trưng của tác phẩm trữ tình ……………………………………………………………………… 93
7.3. Phân loại thơ trữ tình …………………………………………………………………………………… 102
7.4. Tổ chức bài thơ trữ tình ……………………………………………………………………………….. 107
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………… 108
Chương 8
TÁC PHẨM TỰ SỰ
8.1. Khái niệm ………………………………………………………………………………………………….. 109
8.2. Đặc trưng của tác phẩm tự sự ……………………………………………………………………….. 109
8.3. Một số thể loại tự sự cơ bản …………………………………………………………………………. 115
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………… 124
Chương 9
KỊCH BẢN VĂN HỌC
9.1 Khái niệm …………………………………………………………………………………………………… 125
9.2. Đặc trưng của kịch bản văn học ……………………………………………………………………. 126
9.3. Phân loại kịch …………………………………………………………………………………………….. 133
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………… 135
Chương 10
TÁC PHẨM KÍ VĂN HỌC
10.1. Khái niệm ………………………………………………………………………………………………… 136
10.2. Đặc trưng của kí văn học ……………………………………………………………………………. 137
10.3. Một số thể loại kí ………………………………………………………………………………………. 141
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………… 146
Chương 11
TÁC PHẨM CHÍNH LUẬN
11.1 Khái niệm …………………………………………………………………………………………………. 147
11.2. Đặc trưng cơ bản của tác phẩm chính luận …………………………………………………… 149
11.3. Các phẩm chất cơ bản của văn chính luận ……………………………………………………. 153
Câu hỏi ôn tập …………………………………………………………………………………………………… 156
TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………………………………… 157

LỜI NÓI ĐẦU
Tiếp nối tinh thần của Lí luận văn học 1 (Nguyên lí tổng quát), cung cấp những
kiến thức về bản chất, quy luật vận động và phát triển của văn học, Lí luận văn học 2
(Tác phẩm và loại thể) cung cấp những kiến thức cơ bản và khái quát về tác phẩm văn
học (như khái niệm về tác phẩm, đề tài, chủ đề, tư tưởng, nhân vật, cốt truyện, kết cấu
tác phẩm, lời văn nghệ thuật) và các thể loại văn học (như tự sự, trữ tình, kịch, kí,
chính luận).
Nội dung của cuốn giáo trình này cơ bản được biên soạn theo quan điểm của những
giáo trình, công trình do Lê Bá Hán, Hà Minh Đức, Phương Lựu, Lê Ngọc Trà, Trần
Đình Sử, Lê Lưu Oanh, Phạm Đăng Dư, Lê Tiến Dũng, Trần Mạnh Tiến, … đã được
sử dụng giảng dạy cho sinh viên ở nhiều trường đại học, cao đẳng trong cả nước.
Chúng tôi biên soạn lại cho phù hợp với chương trình đào tạo cử nhân ngành Văn học
của Trường Đại học Tây Đô.
Do khuôn khổ có hạn nên giáo trình này chỉ tập trung vào một số vấn đề có tầm
bao quát nhất, mang tính chất dẫn luận. Muốn hiểu sâu sắc các vấn đề, sinh viên cần
đọc thêm các tài liệu tham khảo khác, như các công trình nghiên cứu, các tạp chí
chuyên ngành, … Ngoài nội dung bài học, giáo trình còn có phần câu hỏi ôn tập nhằm
giúp sinh viên nắm vững và vận dụng tốt những kiến thức cơ bản đã được trang bị vào
thực tiễn đời sống văn học.
Mặc dù, chúng tôi đã làm việc nghiêm túc, đầy nỗ lực, song giáo trình này khó
tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, chúng tôi xin đón nhận mọi ý kiến đóng góp của
ban đọc để giáo trình ngày một hoàn chỉnh hơn.
Nhóm tác giả
PHẦN THỨ NHẤT
TÁC PHẨM VĂN HỌC VÀ CÁC YẾU TỐ CỦA CHỈNH THỂ TÁC PHẨM

1

PHẦN THỨ NHẤT
TÁC PHẨM VĂN HỌC VÀ CÁC YẾU TỐ CỦA CHỈNH THỂ TÁC PHẨM
Chương 1
KHÁI QUÁT VỀ TÁC PHẨM VĂN HỌC
1.1. Khái niệm tác phẩm văn học
Tác phẩm văn học là tế bào của đời sống văn học. Nó không chỉ là kết quả sáng tạo
của nhà văn, mà còn là đối tượng tiếp nhận của người đọc, đối tượng khảo sát của
nghiên cứu văn học. Vì văn học phản ánh cuộc sống bằng hình tượng, nhưng hình
tượng nghệ thuật là khách thể tinh thần tự nó không thể tồn tại được mà phải tồn tại
trong tác phẩm. Cảm xúc suy nghĩ của nhà văn dù có mãnh liệt, sâu sắc đến đâu cũng
trở thành vô nghĩa nếu không có tác phẩm văn học. Mặc dù, nhà văn là người sáng tạo
ra tác phẩm, nhưng chính tác phẩm lại là “chứng minh thư” xác nhận tư cách nhà văn.
Ví dụ, nhà văn Nguyễn Du bất tử vì Truyện Kiều của ông chứ không phải ngược lại.
Tác phẩm văn học là sự kết tinh quá trình tư duy nghệ thuật của tác giả, biến những
biểu tượng, ý nghĩ, cảm xúc bên trong của nhà văn thành một sự thực văn hóa xã hội
khách quan cho mọi người “soi nắm”, suy nghĩ. Sự nghiệp văn học của một người hay
một dân tộc, một giai đoạn lịch sử bao giờ cũng lấy tác phẩm làm cơ sở. Cho nên, tác
phẩm văn học là tấm tương khách quan về tầm vóc tiếng nói nghệ thuật, chiều sâu
phản ánh, trình độ nghệ thuật, tài năng sáng tạo nghệ thuật của nhà văn. Nó tuy phải
hiện diện thành văn bản, quyển sách nhưng không đơn giản chỉ là quyển sách, mà là
văn bản ngôn từ, là sự kết tinh của một quan hệ xã hội nhiều mặt.
Sự vận động của một nền văn học bao giờ cũng dựa trên bốn yếu tố: thời đại – nhà
văn – tác phẩm – người đọc, trong đó, tác phẩm là yếu tố trọng tâm, quan trọng nhất.
Tác phẩm văn học là thành quả của một quá trình sáng tạo nghệ thuật. Đối với người
sáng tác thì tác phẩm văn học là đứa con tinh thần được sản sinh ra thông qua quá trình
thai nghén đầy cảm xúc và quá trình làm việc căng thẳng của tư duy. Lê Lưu Oanh
quan niệm: “Tác phẩm văn học là đơn vị sáng tác của nhà văn, là đối tượng thưởng
thức của người đọc, là kết quả của trình độ ý thức xã hội, ý thức thẩm mĩ thời đại, là
2

chỉnh thể trung tâm của hoạt động văn học. Bởi vì, mọi quy luật, bản chất, đặc trưng,
thuộc tính của văn học đều biểu hiện tập trung ở tác phẩm văn học, dù đó có thể là
một thiên sử thi đồ sộ hoặc chỉ là một câu tục ngữ ngắn gọn”1.
Tác phẩm văn học còn là thước đo về tầm vóc tiếng nói nghệ thuật, chiều sâu phản
ánh, trình độ nghệ thuật, tài năng sáng tạo của một tác giả, một giai đoạn lịch sử. Cũng
như mọi hiện tượng xã hội khác, mỗi tác phẩm văn học đều bao gồm phần nội dung và
hình thức. Nội dung của tác phẩm bao gồm các yếu tố đề tài, chủ đề, tư tưởng tác
phẩm. Còn hình thức của tác phẩm bao gồm các yếu tố về ngôn ngữ, kết cấu, thể loại,
biện pháp thể hiện, sự phân chia này chỉ mang tính tương đối.
Một tác phẩm văn học phản ánh một phạm vi nhất định của đời sống hiện thực.
Phạm vi vấn đề hoặc phạm vi thực tại mà nhà văn hướng đến sáng tác được xem là đề
tài của tác phẩm. Thông qua những nhân vật, sự kiện và cảnh ngộ được miêu tả trong
tác phẩm, nhà văn đề xuất những vấn đề cơ bản toát lên từ nội dung trực tiếp của tác
phẩm theo một chiều hướng tư tưởng nhất định, vấn đề đó là chủ đề của tác phẩm. Còn
tư tưởng của tác phẩm bao gồm toàn bộ thái độ nhận thức, đánh giá của nhà văn về
hiện thực được miêu tả trong tác phẩm.
Bên cạnh nội dung của tác phẩm, chúng ta không thể không nhắc đến hình thức của
tác phẩm. Hình thức là quá trình vận dụng những phương tiện biểu hiện như ngôn ngữ,
kết cấu, loại thể để xây dựng những tính cách nhân vật theo phương hướng chủ đạo
của chủ đề, đề tài và tư tưởng tác phẩm. Những thành tố về hình thức của tác phẩm
không tồn tại ngoài nội dung, nó có nhiệm vụ biểu hiện trực tiếp nội dung. Trần Đình
Sử cho rằng: “Tác phẩm văn học vừa là kết quả của hoạt động sáng tác của nhà văn,
vừa là cơ sở và đối tượng hoạt động thưởng thức của người đọc”2. Tác phẩm văn học
thường được xem là chỉnh thể trung tâm, là tế bào, là bộ mặt của đời sống. Từ xưa đến
nay, khái niệm tác phẩm văn học được quan niệm với một phạm vi khá rộng rãi. Đó có
thể là một trường ca, một truyện thơ dài hàng ngàn câu, hoặc một bài bài ca dao chỉ có
hai câu. Tính phức tạp của tác phẩm văn học không chỉ biểu hiện qua cấu trúc nội tại
của bản thân nó, mà còn biểu hiện qua hàng loạt quan hệ khác. Với người sáng tạo, tác
phẩm văn học là nơi kí thác, nơi khẳng định quan điểm nhân sinh, lí tưởng thẩm mĩ. Vì
vậy, người ta hay nói đến tấc lòng của tác giả gửi gắm qua tác phẩm. Với hiện thực
3
Lê Lưu Oanh – Phạm Đăng Dư (2008), Lí luận văn học, Nxb. Đại học Sư phạm Hà Nội, tr.104

1

Trần Đình Sử (chủ biên) (2014), Lí luận văn học, tập 2, (Tác phẩm và thể loại văn học), Nxb. Đại học

2

Sư phạm Hà Nội, tr.9

khách quan, tác phẩm văn học là đối tượng tích cực của cảm thụ thẩm mĩ, … Dĩ nhiên,
trong thực tế, những quan hệ phức tạp ấy luôn xuyên thấm lẫn nhau, không thể phân
tách một cách máy móc.
Xét từ chức năng giao tiếp và đời sống lịch sử thì tác phẩm văn học không phải là
một sản phẩm cố định bất biến. Tác phẩm là tổng thể của các quá trình khác nhau, một
hệ thống thường xuyên diễn ra những biến đổi đa dạng có trật tự biến đổi về văn bản.
Chẳng hạn, có nhiều văn bản Truyện Kiều và người ta tìm kiếm một bản Kiều đúng
với nguyên tắc hơn cả thì rất khó, bởi vì, nó có sự biến đổi về sự cảm thụ đối với tác
phẩm cũng như văn bản. Dưới thời phong kiến thì Truyện Kiều chủ yếu được cảm
nhận như một chuyện tình chung thủy đầy trắc trở. Ngày nay, chủ yếu nó được cảm
nhận như truyện nói về quyền sống con người, số phận của phụ nữ, tố cáo chế độ
phong kiến.
Tác phẩm văn học có thể tồn tại dưới hình thức truyền miệng (văn học dân gian –
folklore văn học) hay dưới hình thức văn bản nghệ thuật được giữ gìn qua văn tự (văn
học viết, văn học bác học), có thể được viết bằng văn vần hay văn xuôi. Tác phẩm văn
học là sự thống nhất giữa phần khái quát đã được mã hóa trong văn bản và phần cảm
nhận, khám phá của người đọc. Những tác phẩm văn học tầm cỡ, có chiều sâu luôn
dành cho người đọc những điều mới mẻ để phát hiện, chiêm nghiệm, suy ngẫm. Tác
phẩm văn học bao giờ cũng là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Cho nên,
tác phẩm văn học là công trình nghệ thuật ngôn từ do một cá nhân hoặc một tập thể
sáng tạo nhằm thể hiện những khái quát về cuộc sống con người, với những biểu hiện
tâm tư, tình cảm, thái độ, … của chủ thể trước thực tại bằng hình tượng nghệ thuật.
Như vậy, tác phẩm văn học là sự thống nhất giữa phần khái quát đã được mã hóa
trong văn bản và phần cảm nhận, khám phá của người đọc. Tiếp nhận là điều kiện chủ
quan của tồn tại tác phẩm. Những đề tài, chủ đề, tư tưởng, kết cấu, phong cách, chỉ
nhờ tiếp nhận mới bộc lộ hết tiềm năng khái quát và ý vị của chúng.
1.2. Tác phẩm văn học là chỉnh thể cơ bản của đời sống văn học
1.2.1. Tầm quan trọng của tác phẩm trong đời sống văn học
Đối với các nhà nghiên cứu văn học, tác phẩm là đối tượng xem xét trực tiếp, chủ
yếu. Từ tác phẩm mới mở ra các bình diện phân tích: tác phẩm với tác giả, tác phẩm
4

với hiện thực, thời đại, tác phẩm với người đọc, tác phẩm với các truyền thống văn
hóa, tư tưởng, nghệ thuật. Chúng ta nghiên cứu tác phẩm văn học để hiểu giá trị, quy
luật phản ánh đời sống và sự phát triển lịch sử của văn học.
Tác phẩm là một sản phẩm tồn tại độc lập tương đối với tác giả và người đọc. Tính
chất nổi bật của một tác phẩm là tính chỉnh thể. Chỉnh thể là một tổng thể gồm các yếu
tố có mối liên hệ mật thiết nội tại, tương đối vững bền, bảo đảm cho sự hoạt động của
nó cũng như mối quan hệ của nó với môi trường xung quanh. Chỉnh thể không phải là
một tổng cộng giản đơn của các yếu tố tạo nên nó. Chỉnh thể là sự liên kết siêu tổng
cộng để tạo ra nội dung mới, chức năng mới vốn không có trong các yếu tố khi tách
rời ra. Ví dụ, câu tục ngữ “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” là một chỉnh thể mà
trong kết cấu vững bền của nó, mực và đèn, đen và sáng hàm chứa những nội dung và
ý nghĩa mà những chữ ấy thông thường tách riêng ra không có được. Về nguyên tắc,
mọi tác phẩm văn học bất luận lớn hay nhỏ đều là những chỉnh thể như vậy.
Tính chỉnh thể sở dĩ quan trọng đối với tác phẩm văn học là bởi vì chỉ trong tính
chỉnh thể thì hình thức và nội dung đích thực của tác phẩm mới xuất hiện. Ví dụ, các
chữ trong một câu thơ phải được kết hợp với nhau theo một cách nào đó mới tạo ra
được hình thức câu thơ lục bát hay câu thơ tự do có nhịp điệu và nhạc điệu riêng, một
điều mà các chữ trong dạng tách rời không thể có được. Cũng như vậy, sự liên kết các
chi tiết, sự kiện theo một cách nào đó mới thành những hình thức chân dung, phong
cảnh, cốt truyện, nhân vật. Đến lượt mình, các hình thức lại thể hiện các nội dung cuộc
sống và tư tưởng, tình cảm tương ứng. Vì vậy, nội dung và hình thức tác phẩm văn học
vừa là hệ quả của sự thống nhất nội tại của các yếu tố tác phẩm, lại vừa là quy luật
chỉnh thể của tác phẩm.
Hiện nay, còn có nhiều cách hiểu tác phẩm không thống nhất với nhau. Nhiều nhà
nghiên cứu hiểu cấu trúc tác phẩm một cách hình thức, quy nó về cấu trúc ngữ pháp
hay cấu trúc văn bản, cấu trúc kí hiệu. Cách hiểu đó phiến diện, vì bản chất tác phẩm
văn học là một quan hệ chủ quan và khách quan, một hoạt động tinh thần và thực tiễn
xã hội được quy định bởi nhiều phương diện, không thể quy về một cấu trúc văn bản.
Lí luận văn học Mácxít đang cố gắng tìm hiểu một cấu trúc tác phẩm phản ánh đúng

5

bản chất và đặc trưng của nó. Theo quan điểm này, nhìn chung cấu trúc chỉnh thể tác
phẩm gồm có bốn cấp độ như sau:
– Cấp độ ngôn từ: là lớp lời văn của tác phẩm, tạo thành khách thể tiếp nhận trực
tiếp của người đọc. Lớp này bao gồm mọi thành phần của ngôn từ và lời văn như âm
thanh, từ ngữ, câu, đoạn, chương, phần trong truyện, vần, nhịp điệu, câu thơ, khổ thơ
trong thơ. Nó có đặc điểm là trực tiếp chịu quy định của quy luật ngôn ngữ như ngữ
âm, ngữ pháp, từ vựng, phong cách học, đồng thời, lại chịu sự chi phối của quy luật
thơ văn, thể loại.
– Cấp độ hình tượng: là các chi tiết tạo hình, ý tưởng, biểu tượng, hình ảnh, các tình
tiết, sự kiện và từ đó hiện lên các đồ vật, phong cách, con người, quan hệ, xã hội, thế
giới. Đó là lớp tạo hình và biểu hiện được tổ chức theo nguyên tắc miêu tả, quan sát, kí
ức, liên tưởng, biểu hiện. Lớp này thường có các bộ phận như nhân vật và hệ thống
nhân vật, cốt truyện, không gian, thời gian. Người ta gọi lớp này là “bức tranh đời
sống”, là “hình thức của bản thân đời sống” của tác phẩm.
– Cấp độ kết cấu: là sự thâm nhập, chi phối lẫn nhau để tạo thành cấp độ kết cấu
của tác phẩm. Sự thống nhất văn bản với hình tượng tạo thành nghệ thuật trần thuật.
Thành phần của nó bao gồm toàn bộ các liên hệ, ghép nối của các yếu tố hình tượng,
các phương tiện tổ chức, sự phối hợp của các chủ thể lời văn với hình tượng. Lớp này
trực tiếp do quy luật thể loại và ý đồ nghệ thuật của tác giả chi phối.
– Cấp độ chỉnh thể: là sự thống nhất của cả ba lớp trên tạo thành lớp ý nghĩa tồn tại
trong toàn bộ chỉnh thể. Nó bao gồm các thành phần như đề tài, chủ đề, sự lí giải các
hiện tượng đời sống, các cảm hứng đánh giá, cảm xúc, các tình điệu thẩm mĩ. Đây là
một cấp độ nội dung chỉnh thể chi phối toàn bộ tác phẩm. Cùng với sự hình thành cấp
độ này là sự hình thành các nguyên tắc tạo hình thức của tác phẩm, có tác dụng thống
nhất các cấp độ kia vào một cấp độ duy nhất của chỉnh thể tác phẩm văn học. Cấp độ
này trực tiếp bị chi phối bởi lập trường, tư tưởng, tình cảm, vốn sống và các truyền
thống văn hóa nghệ thuật, cá tính sáng tạo của nhà văn, trước hết bị chi phối bởi bản
thân hiện thực.
Cho nên, khi nói đến đời sống văn học bao gồm nhiều chỉnh thể: tác phẩm, tác giả,
trào lưu, nền văn học của một dân tộc, thì trong những chỉnh thể đó, tác phẩm văn học
6

là thành tố cơ bản, để người đọc nghiên cứu, phê bình, thưởng thức. Chính vì vậy, có
thể nói tác phẩm văn học có một tầm quan trong đặc biệt trong đời sống văn học. Tầm
quan trọng đó còn được biểu hiện trên các phương diện của việc nghiên cứu văn học,
một bộ môn của khoa nghiên cứu văn học xuất phát từ sự tìm hiểu, phân tích, nghiên
cứu tác phẩm.
Từ sự phân tích tác phẩm, lịch sử văn học mới có thể đánh giá thành quả của từng
tác giả, dựng lại chân thật bộ mặt văn học của một thời kì lịch sử, khái quát những qui
luật phát triển của văn học dân tộc, khu vực. Phê bình văn học cũng luôn tiếp xúc trực
tiếp với những tác phẩm cụ thể nhằm kịp thời khẳng định, biểu dương những tìm tòi,
khám phá, sáng tác, ngăn chặn những biểu hiện lệch lạc về cả hai phương diện nội
dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật. Trên cơ sở nghiên cứu tác phẩm, lí luận văn
học mới có thể khái quát một cách chính xác vấn đề đặc trưng, bản chất, quy luật phát
triển của văn học. Việc giảng dạy văn học, nhất là giảng văn, đòi hỏi thầy trò phải tiếp
xúc trực tiếp với tác phẩm. Những nguyên tắc và phương pháp phân tích do lí luận đề
xuất chỉ mới là chỗ dựa cần thiết cho giảng dạy chứ không thể thay thế cho việc tìm
hiểu trực tiếp tác phẩm được.
Như vậy, mọi vấn đề của văn học đều tập trung trước hết ở tác phẩm. Có thể coi tác
phẩm như một chỉnh thể trung tâm của hoạt động văn học. Tính chỉnh thể của tác
phẩm văn học được xem xét chủ yếu trong mối quan hệ giữa nội dung và hình thức.
1.2.2. Nội dung và hình thức của tác phẩm văn học
Đây là hai bình diện tạo nên tính chỉnh thể của tác phẩm văn học. Để phân tích tính
chỉnh thể, tức sự vẹn toàn thống nhất của tác phẩm, cần phải thừa nhận sự thống nhất
biện chứng giữa nội dung và hình thức.
1.2.2.1. Nội dung của tác phẩm văn học
Nội dung của tác phẩm văn học không phải là số cộng giản đơn của hai phương
diện khách quan và chủ quan mà là một quan hệ biện chứng xuyên thấm lẫn nhau của
chúng. Thông thường, lắm khi người ta đồng nhất nội dung tác phẩm với nội dung của
đối tượng khách quan mà tác phẩm phản ánh, biến việc phân tích nội dung tác phẩm
thành việc phân tích một đối tượng nằm ngoài tác phẩm và ngược lại.

7

Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Giáo dục