Illinois – Wikipedia tiếng Việt

Đối với các định nghĩa khác, xem Illinois ( khuynh hướng )

Illinois là tiểu bang thứ 21 của Hoa Kỳ, được gia nhập Liên bang vào năm 1818. Illinois là tiểu bang đông dân nhất vùng Trung Tây nước Mỹ và đứng thứ năm toàn liên bang về dân số. Chicago nằm ở phía đông bắc là thành phố lớn nhất và trung tâm kinh tế hàng đầu tại Illinois. Đây cũng là thành phố lớn thứ ba nước Mỹ, chỉ sau thành phố New York và Los Angeles. Thủ phủ của tiểu bang đặt tại thành phố nhỏ Springfield.

Giữa những năm 1300 và 1400, thành phố Cahokia của người da đỏ là thành phố đông dân nhất trên chủ quyền lãnh thổ đất nước Hoa Kỳ sau đó với tổng dân số 40.000 người, trước khi bị thành phố Thành Phố New York vượt qua vào cuối thế kỉ 18. Khoảng 2000 người thổ dân da đỏ và những thợ săn thú người Pháp sống tại Illinois khi cuộc chiến tranh giành độc lập của 13 bang thuộc địa nước Mỹ nổ ra. Trước thế kỉ 19, Illinois vẫn là một vùng đất hoang vu, dân cư thưa thớt. Nhưng mở màn từ thập niên 1810, dân cư từ bang Kentucky mở màn đổ vào Illinois và những người này chính thức được cấp quyền công dân một tiểu bang mới vào năm 1818. Khu vực đại đô thị tương lai Chicago được xây dựng bên bờ con sông Chicago, một trong số ít những cảng tự nhiên ở miền nam bờ hồ Michigan và đóng một vai trò huyết mạch trong giao thông vận tải tại vùng Ngũ Đại Hồ. Những ý tưởng quan trọng trong thập niên 1830 như đường tàu và máy cày đã biến những đồng cỏ của Illinois thành một vùng nông nghiệp phong phú, lôi cuốn dân nhập cư đến từ các nước châu Âu như Đức và Thụy Điển. Nhân dân Illinois đã dành sự ủng hộ rất lớn so với tổng thống Abraham Lincoln và tướng Ulysses S. Grant ( cả hai đều là người Illinois ) trong cuộc nội chiến Hoa Kỳ. Từ năm 1900, sự tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ của những thành phố công nghiệp phía bắc tiểu bang cũng như những mỏ khai thác tài nguyên tại miền trung và miền nam đã lôi cuốn thêm dân nhập cư đến từ các nước Đông Âu và Nam Âu. Dòng người da đen di cư lên miền bắc sau cuộc Nội chiến Mỹ cũng góp thêm phần làm ra sự phong phú chủng tộc tại Illinois và góp phần cho nền văn hóa truyền thống tại đây nhạc jazz và nhạc blue, những thể loại âm nhạc thời nay thông dụng khắp nước Mỹ .

Tiểu bang Illinois còn có tên gọi là “Quê hương của Lincoln” (Land of Lincoln), vị tổng thống đã có công xóa bỏ chế độ nô lệ và giữ vững sự thống nhất nước Mỹ trong thế kỉ 19. Ngoài ra, Illinois còn có tên gọi là “Tiểu bang Đồng cỏ” (The Prairie State).

Đây là nơi sinh của Tổng thống Ronald Reagan ( tại Tampico ) .

Có hai giả thuyết về nguồn gốc tên gọi của tiểu bang Illinois. Giải thuyết thứ nhất cho rằng tên gọi này bắt nguồn từ chữ ilenweewa trong tiếng thổ dân Algonquian (hay còn gọi là người Miami-Illinois) có nghĩa là “Anh/cô ấy nói bình thường”[1]. Tuy nhiên một giả thuyết khác lại cho rằng tên gọi này bắt nguồn từ tên bộ lạc thổ dân da đỏ Illiniwek một thời từng phát triển thịnh vượng tại vùng đất này. Cái tên Illiniwek có nghĩa là “những con người siêu đẳng” hoặc “con người”[2].

Bản đồ các thành phố và đường sá lớn ở IllinoisNằm ở phía đông bắc tiểu bang Illinois là hồ Michigan. Illinois giáp với Indiana về phía đông, giáp với Wisconsin về phía bắc. Biên giới với hai tiểu bang Missouri về phia tây nam và Iowa về phis tây-bắc là con sông Mississippi. Illinois giáp với Kentucky về phía đông nam qua sông Ohio. Ngoài ra tiểu bang này còn giáp với Michigan nhưng chỉ qua đường biên giới nước trên hồ Michigan .Mặc dù Illinois nằm trọn vẹn trong khu vực Đồng bằng Trung tâm, nhưng tiểu bang này vẫn được chia làm 3 vùng địa lý với nhiều đặc thù độc lạ nhau :

• Khu vực Bắc Illinois, hay khu vực đại đô thị Chicago bao gồm thành phố Chicago lớn thứ ba nước Mỹ, các vùng ngoại ô và những khu vực đô thị mở rộng bên cạnh. Theo quy hoạch của chính phủ liên bang, khu vực đại đô thị Chicago bao gồm hầu như toàn bộ vùng tây bắc của tiểu bang Illinois và cả một số quận thuộc hai bang láng giềng là Indiana và Wisconsin. Đây là một khu vực có mật độ dân số cao, được công nghiệp hóa với lối sống đô thị và đồng thời tập trung nhiều chủng tộc khác nhau.
• Đi về phía tây và phía nam là khu vực địa lý thứ hai của Illinois. Đó là khu vực Trung Illinois và được mệnh danh là trái tim của tiểu bang này. Đây là khu vực đặc trưng bởi những thị trấn nhỏ và những thành phố cỡ trung bình. Đây là một vùng nông nghiệp trù phú của Illinois với những ruộng ngô và đậu tương rộng lớn, cho năng suất cao và cũng là nơi tập trung nhiều viện giáo dục và trung tâm nghiên cứu của tiểu bang. Nhiều thành phố quan trọng tập trung tại miền trung Illinois là Peoria (khu vực đại đô thị lớn thứ ba tại Illinois với dân số 370.000 người) và thủ phủ Springfield.
• Khu vực Nam Illinois bao gồm vùng đất phía nam quốc lộ 50 và bao gồm cả khu vực Tiểu Ai Cập (Little Egypt). Khu vực này có một số đặc điểm khác với các khu vực trên ở chỗ có khí hậu ấm áp hơn, về nông nghiệp có ngành canh tác bông từ lâu đời. Là một vùng đất với địa hình tương đối gồ ghề so với những đồng cỏ bằng phẳng ở miền trung, Nam Illinois có thêm một số mỏ dầu, than và khoáng sản quý giá. St. Louis là khu vực đại đô thi lớn thứ hai tại tiểu bang Illinois, với dân số lên đến 600.000 người. Mật độ dân số tại vùng này cao hơn một chút so với Trung Illinois.

Khu vực ngoài đại đô thị Chicago thường được gọi là ” Hạ Illinois “. Tuy nhiên dân cư ở miền Trung và Nam Illinois coi khu vực của họ là một vùng địa lý và văn hóa truyền thống riêng không liên quan gì đến nhau nên không sử dụng tên gọi này .
Với chiều dài từ bắc đến nam trải dài 640 km và nằm ở vị trí TT lục địa Bắc Mỹ, khí hậu Illinois biến hóa giữa các vùng miền khác nhau. Phần lớn chủ quyền lãnh thổ bang Illinois có khí hậu lục địa ẩm với mùa hè nóng và ẩm còn mùa đông thì mát mẻ. Miền nam Illinois tiếp giáp với khu vực có khí hậu cận nhiệt đới ẩm nên có mùa đông ôn hòa hơn đôi chút. Lượng mưa trung bình của Illinois xê dịch từ nơi cao nhất là miền nam ( 1220 mm ) đến nơi thấp nhất ở miền bắc là 890 mm. Khu vực thành phố Chicago thường có tuyết rơi dày vào mùa đông với lượng mưa tuyết đo được trung bình là 96 cm, trong khi ở miền nam tiểu bang lượng mưa tuyết thường ít hơn 35 cm .Nhiệt độ cao nhất ghi được tại Illinois là 47 °C vào ngày 14 tháng 7 năm 1954 tại East St. Louis. Còn nhiệt độ thấp nhất ghi được là – 38 °C vòa ngày 5 tháng 1 năm 1999 tại Congerville [ 3 ] .Trung bình hàng năm, Illinois phải chịu khoảng chừng 50 ngày mưa bão, cao hơn so với trung bình toàn nước Mỹ. Illinois là nơi thường xảy ra lốc xoáy, trung bình 35 cơn một năm. Vụ lốc xoáy gây chết người nhiều nhất trong lịch sử dân tộc nước Mỹ đã xảy ra tại Illinois và hai bang kế cận vào năm 1925 làm cho 695 người chết, trong đó có 613 người sống tại Illinois [ 4 ] .

Các thành phố lớn nhất[sửa|sửa mã nguồn]

Thành phố Chicago là TT kinh tế tài chính lớn nhất của tiểu bang Illinois cũng như của miền Trung Tây nước Mỹ. Tuy nhiên thủ phủ của tiểu bang Illinois lại đặt ở thành phố nhỏ Springfield .

Xếp hạng	Thành phố	Dân số	Hình ảnh
1	Chicago	2.836.658
2	Aurora	170,617
3	Rockford	150,138
4	Joliet	146,000
5	Naperville	142,702
6	Springfield	116,482
7	Peoria	113,107
8	Elgin	101,903

Thời kỳ Tiền Colombo[sửa|sửa mã nguồn]

Những họa tiết của nền văn hóa truyền thống tiền Colombo tại IllinoisTrước khi người châu Âu đến khám phá nước Mỹ, tại Illinois đã từng sống sót một nền văn hóa truyền thống với tên gọi Cahokia. Tuy nhiên nền văn minh này đã bị biến mất vào thế kỉ 15 mà không rõ nguyên do. Những người chủ tiếp theo của Illinois là người Illini, một liên minh chính trị giữa các bộ lạc da đỏ địa phương. Năm 1700, ước tính có khoảng chừng 25.000 người da đỏ Illinois địa phương nhưng những cuộc tiến công của bộ lạc Iroquois đã khiến dân số của người Illini giảm đi nhiều. Thành viên của các bộ lạc Potawatomi, Miami, Sauk cũng đến định cư tại miền đông và miền bắc Illinois .

Người châu Âu tìm hiểu và khám phá[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1673, hai nhà thám hiểm người Pháp là Jacques Marquette và Louis Jolliet đã mày mò ra sông Illinois. Năm 1680, người Pháp đã kiến thiết xây dựng đồn lũy tiên phong của họ tại nơi mà ngày này là thành phố Peoria. Illinois được duy trì là một chủ quyền lãnh thổ của Đế chế Pháp cho tới tận năm 1763, khi nó bị nhượng lại cho người Anh. Năm 1778, George Rogers Clark công bố vùng Illinois thuộc về Virginia. Năm 1783, Virginia chuyển vùng đất này cho liên bang quản trị và Illinois được sáp nhập vào Lãnh thổ tây-bắc .

Thế kỉ 19[sửa|sửa mã nguồn]

Ngày 3 tháng 2 năm 1809, vùng chủ quyền lãnh thổ Illinois được xây dựng với thủ phủ đặt tại thành phố Kaskaskia. Năm 1818, Illinois chính thức được gia nhập Hoa Kỳ và trở thành tiểu bang thứ 21. Một lượng lớn người nhập cư từ Kentucky đã đổ vào tiểu bang mới này. Những đổi khác về địa giới hành chính sau đó đã khiến Illinois lan rộng ra lên phía bắc để gồm có cả hải cảng Chicago, nay là thành phố lớn nhất Illinois .Những cuộc cuộc chiến tranh giữa những bộ tộc da đỏ địa phương với người da trắng đến sau vẫn tiếp nối. Năm 1832, cuộc cuộc chiến tranh Diều Hâu Đen ( Black Hawk War ) bùng nổ tại Illinois và Wisconsin. Quân đội chính phủ nước nhà Mỹ được cử tới và đã đẩy người da đỏ sang vùng Iowa .

Illinois nổi tiếng với việc chống lại chế độ nô lệ. Ngay từ khi gia nhập liên bang, tiểu bang Illinois đã tuyên bố bãi bỏ chế độ nô lệ. Tổng thống Abraham Lincoln đến từ Illnois là một trong những nhân vật vĩ đại nhất lịch sử nước Mỹ khi ông tuyên bố xóa bỏ chế độ nô lệ và giữ vững sự thống nhất đất nước trước việc các bang theo chế độ nô lệ ở miền Nam đòi ly khai. Trong cuộc nội chiến, đã có 250.000 đàn ông Illinois tham gia vào quân đội của Liên bang, nhiều thứ 4 cả nước.

Sau cuộc nội chiến, nền công nghiệp của Illinois tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ với những ngành như cơ khí, luyện kim, chế biến lương thực thực phẩm … Đây cũng là nơi trào lưu công nhân tăng trưởng mạnh nhất nước Mỹ. Ngày 1 tháng 5 năm 1886, cuộc Tổng bãi công của công nhân thành phố Chicago nổ ra đòi ngày làm 8 giờ đã buộc giới chủ phải nhượng bộ. Về sau ngày này được lấy làm ngày Quốc tế lao động .

Thế kỉ 20[sửa|sửa mã nguồn]

Bước sang thế kỉ 20, kinh tế tài chính Illinois liên tục tăng trưởng cho đến cuộc Đại khủng hoảng cục bộ 1929 làm 50% số công nhân tại Illinois thất nghiệp. ” Chính sách mới ” của tổng thống Franklin Roosevelt đã góp thêm phần làm không thay đổi lại nền kinh tế tài chính. Khi Chiến tranh quốc tế thứ hai nổ ra, nhu yếu mặt trận tăng mạnh đã dẫn đến sự hồi sinh của nền kinh tế tài chính Illinois. Illinois đã góp phần rất nhiều sức người và sức của trong hai cuộc thế chiến .Trong thập niên 1960 và thập niên 1970, kinh tế tài chính Illinois khởi đầu có biểu lộ suy thoái và khủng hoảng. Ngày nay, bên cạnh những ngành công nghiệp truyền thống lịch sử như luyện kim, cơ khí, chế biến lương thực thực phẩm, Illinois đang nỗ lực thiết kế xây dựng một nền kinh tế tài chính hậu công nghiệp với những ngành công nghệ cao như điện tử, tin học, kinh tế tài chính …Năm 1970, Hội nghị Hiến pháp lần thứ 6 được tổ chức triển khai nhằm mục đích soạn thảo một hiến pháp mới cho tiểu bang Illinois sửa chữa thay thế bản hiến pháp cũ có từ năm 1870. Trận lũ lịch sử vẻ vang tại vùng thượng sông Mississippi năm 1993 đã nhấn chìm nhiều nhà cửa và gây nhiều thiệt hại nghiêm trọng cho tiểu bang này .
Bản đồ tỷ lệ dân số IllinoisTheo số liệu năm 2006, dân số của Illinois là 12,8 triệu người, đứng hàng thứ 5 nước Mỹ sau California, Texas, Thành Phố New York và Florida. So với năm trước, dân số Illinois tăng thêm 65.000 người. Sự ngày càng tăng dân số tại Illinois gồm có cả sự ngày càng tăng dân số tự nhiên và quy trình nhập cư của người dân các nơi khác, đặc biệt quan trọng là người quốc tế vào tiểu bang này. Thống kê năm 2004 cho biết 13,3 % dân số Illinois được sinh ra tại ngoại bang [ 5 ] .Phân bố chủng tộc của Illinois trong năm 2005 như sau [ 6 ] :

• 80,34% người da trắng
• 15,63% người da đen
• 0,62% người da đỏ bản địa
• 4,45% người gốc Á
• 0,11% người các đảo Thái Bình Dương

Trong đó, người Latinh ( Hispanic ) thuộc mọi sắc tộc trên chiếm tỉ lệ 14,44 % .Có tới gần 30 % người Illinois da trắng thừa nhận có nguồn gốc Đức. Cộng đồng người Mỹ gốc Phi tập trung chuyên sâu đông nhất tại hai thành phố Chicago và East St. Louis. Người Mỹ và người Mỹ gốc Anh tập trung chuyên sâu nhiều ở vùng phía đông nam trong khi vùng đại đô thị Chicago lại có một lượng lớn các sắc dân gốc Ireland, México và Ba Lan. Theo thống kê, có 10,85 % dân số Illinois nói tiếng Tây Ban Nha tại nhà, và 1,6 % nói tiếng Ba Lan .
Đạo Thiên chúa và Đạo Tin lành là những tôn giáo phổ cập tại Illinois. Cộng đồng người theo Đạo Thiên chúa tập trung chuyên sâu hầu hết quanh khu vực thành phố Chicago và chiếm khoảng chừng 30 % dân số, trong khi đó hội đồng người theo các giáo phái khác nhau của đạo Tin lành chiếm 49 % [ 7 ]. Thành phố Chicago với sự đa văn hóa của mình cũng là nơi tập trung chuyên sâu nhiều tôn giáo của các hội đồng nhập cư như đạo Hindu, đạo Sikh, đạo Hồi, đạo Do Thái và nhiều tôn giáo khác nữa .
Một góc thành phố ChicagoVới nguồn đất đai phì nhiêu, Illinois có một nền nông nghiệp khá tăng trưởng. Các loại sản phẩm nông nghiệp hầu hết của Illinois là ngô, đậu tương, lợn, gia cầm, các loại sản phẩm từ sữa. Illinois là tiểu bang dẫn đầu nước Mỹ về xuất đậu tương, đạt khoảng chừng 500 triệu giạ vào năm 2004 [ 8 ]. Illinois cũng xếp thứ hai cả nước về sản lượng ngô [ 9 ]. Các trường đại học của Illinois cũng đang thực thi vận dụng khoa học công nghệ tiên tiến vào nông nghiệp để tạo ra nhiều loại mẫu sản phẩm nông nghiệp phong phú hơn nữa .Về công nghiệp, Illinois có nhiều lợi thế với những mỏ than, dầu hỏa, tài nguyên trữ lượng lớn ở phía nam, thúc đầy nền công nghiệp Illinois tăng trưởng mạnh. Những ngành công nghiệp truyền thống cuội nguồn của Illinois là cơ khí, luyện kim, hóa chất, chế biến lương thực thực phẩm … nhưng thời nay đang tăng trưởng những ngành công nghệ cao và du lịch. Chicago là TT kinh tế tài chính và kinh tế tài chính lớn nhất tiểu bang .
Toà nhà QH Illinois tại SpringfieldChính quyền của tiểu bang Illinois được tổ chức triển khai thành ba nhánh là lập pháp, hành pháp và tư pháp. Nhánh tư pháp gồm có Quốc hội lưỡng viện của Illinois gồm 118 ghế tại hạ viện và 59 ghế tại thượng viện. Đứng đầu nhánh hành pháp là thống đốc Illinois còn đứng đầu nhánh tư pháp là tòa án nhân dân tối cao .

Suốt chiều dài lịch sử, Illinois là một chiến trường tranh đấu quyết liệt giữa Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ. Tuy nhiên trong những năm gần đây, Đảng Dân chủ đang có xu hướng chiếm ưu thế tại Illinois, đặc biệt là tại thành phố Chicago và khiến cho Illinois trở thành bang có tỉ lệ ủng hộ Đảng Dân chủ cao nhất tại vùng Trung Tây. Liên tục trong năm kỳ bầu cử tổng thống vừa qua, Illinois đã bầu cho các thượng nghị sĩ của Đảng Dân chủ làm tổng thống.

Illinois đã góp phần cho nước Mỹ hai vị tổng thống. Đó là Abraham Lincoln ( sinh ở Kentucky ), người đã có công xóa bỏ chính sách nô lệ và thống nhất nước Mỹ và tướng Ulysses Grant ( sinh tại Ohio ). Tổng thống Ronald Reagan là người sinh ra ở Illinois nhưng lại tranh cử tại tiểu bang California .Trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2008, cả hai ứng viên của Đảng Dân chủ đều có nguồn gốc từ Illinois. Thượng nghị sĩ Hillary Clinton sinh tại Illinois nhưng tranh cử với tư cách thượng nghị sĩ bang Thành Phố New York. Còn ứng viên Barack Obama sinh tại Honolulu, Hawaii tranh cử với tư cách thượng nghị sĩ bang Illinois. Ông Barack Obama đã làm nên lịch sử vẻ vang khi trở thành vị tổng thống thứ ba của tiểu bang Illinois và cùng là tổng thống da màu tiên phong của nước Mỹ [ 10 ] .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Giáo dục