Lịch sử Trái đất – Bách khoa Toàn thư Việt Nam

Mục từ này chưa được bình duyệt và có thể cần sự giúp đỡ của bạn để hoàn thiện.

Lịch sử Trái Đất đề cập đến quá trình phát triển của hành tinh Trái Đất từ lúc hình thành đến nay. Gần như mọi nhánh của khoa học tự nhiên đều góp phần giúp chúng ta hiểu biết về những sự kiện quan trọng đã diễn ra trong quá khứ của Trái Đất, tiêu biểu là sự biến đổi không ngừng về mặt địa chất và tiến hóa sinh học.

Niên đại địa chất được định ra bởi quy ước quốc tế miêu tả những quãng thời hạn dài từ thưở bình minh của Trái Đất cho đến thời nay. Trái Đất hình thành khoảng chừng 4,54 tỉ năm trước do hoạt động giải trí bồi tụ từ tinh vân mặt trời. Khí thải từ núi lửa có lẽ rằng đã tạo ra bầu khí quyển nguyên thủy rồi đến đại dương, tuy nhiên khí quyển bắt đầu không có oxy. Đa phần Trái Đất nóng chảy do việc liên tục va chạm với những thiên thể khác đã đẩy hoạt động giải trí núi lửa lên cùng cực. Vào thời kỳ đầu của Trái Đất, một vụ va chạm rất lớn với Theia, thiên thể có kích cỡ hành tinh, được cho là đã tạo ra Mặt Trăng. Qua thời hạn, Trái Đất nguội dần tạo điều kiện kèm theo cho một lớp vỏ cứng hình thành và nước lỏng Open trên mặt phẳng .

Liên đại Thái Viễn Cổ là khoảng thời gian trước khi con người ghi nhận sự sống đáng tin, bắt đầu khi Trái Đất hình thành và kết thúc vào 4 tỉ năm trước. Các liên đại Thái Cổ và Nguyên Sinh đã khởi sinh sự sống trên Trái Đất và bước tiến hóa đầu tiên. Liên đại Hiển Sinh kế cận được chia thành ba đại: Cổ Sinh là thời đại của động vật chân khớp, cá, và sự sống đầu tiên trên mặt đất; Trung Sinh trải qua những giai đoạn trỗi dậy, ngự trị, và suy vong của khủng long; và Tân Sinh chứng kiến sự nổi lên của động vật có vú. Con người xuất hiện sớm nhất vào khoảng 2 triệu năm trước, một con số rất nhỏ trên thang thời gian địa chất.

Sự sống đã Open trên Trái Đất từ tối thiểu 3,5 tỉ năm trước trong đại Tiền Thái Cổ sau khi lớp vỏ địa chất khởi đầu cứng lại. Con người đã tìm thấy những hóa thạch thảm vi trùng như stromatolite trong sa thạch 3,48 tỉ năm tuổi ở Tây Úc. Các vật chứng tự nhiên khác về vật chất sinh vật tạo ra gồm than chì trong đá trầm tích biến chất 3,7 tỉ năm tuổi ở Tây Nam Greenland và ” tàn tích sự sống ” trong đá 4,1 tỉ năm tuổi ở Tây Úc. Trích lời một nhà nghiên cứu : ” Nếu sự sống đã phát sinh tương đối nhanh trên Trái Đất … thì hoàn toàn có thể nó sẽ phổ cập trong thiên hà ” .Sinh vật quang hợp Open vào khoảng chừng 3,2 đến 2,4 tỉ năm trước và mở màn thải oxy vào khí quyển. Sự sống hầu hết vẫn rất nhỏ bé cho đến 580 triệu năm trước, thời gian mà dạng sống đa bào phức tạp phát sinh, tăng trưởng qua thời hạn và lên đến đỉnh điểm trong sự kiện bùng nổ kỷ Cambri khoảng chừng 541 triệu năm trước. Sự đa dạng hóa bất ngờ đột ngột của những dạng sống này đã tạo ra hầu hết ngành lớn mà con người biết ngày này và chia tách liên đại Nguyên Sinh khỏi kỷ Cambri thuộc liên đại Hiển Sinh. Ước tính rằng hơn 5 tỉ loài, tương ứng 99 % số loài từng sống sót trên Trái Đất, đã tuyệt chủng. Số loài hiện tại vào khoảng chừng 10 đến 14 triệu, trong đó 1,2 triệu đã được ghi chép và hơn 86 % chưa được diễn đạt. Tuy nhiên, gần đây người ta cho rằng có tới một ngàn tỉ loài đang sống trên Trái Đất với chỉ một phần ngàn % số đó đã được diễn đạt .Lớp vỏ Trái Đất không ngừng đổi khác từ khi hình thành, cũng như sự sống từ lúc mới Open. Các loài liên tục tiến hóa, đảm nhiệm những hình thái mới, phân nhánh thành những loài cấp dưới, hay suy vong trong những môi trường tự nhiên tự nhiên không ngừng đổi khác. Quá trình kiến thiết mảng liên tục định hình những lục địa, đại dương, và sự sống chúng nuôi dưỡng. Giờ đây, hoạt động giải trí của con người là tác nhân số 1 gây nên đổi khác khí hậu, làm tổn hại mặt phẳng, sinh quyển, thủy quyển, và khí quyển Trái Đất với việc lấy đi đất đai hoang dã, lạm thác đại dương, tạo khí nhà kính, làm suy thoái và khủng hoảng tầng ozon, đất, nước, và không khí .

Các liên đại[sửa]

Trong địa thời học, thời hạn nhìn chung được tính bằng triệu năm trước ( mya ), mỗi đơn vị chức năng tương ứng một triệu năm trong quá khứ. Lịch sử Trái Đất được chia thành bốn liên đại lớn, khởi đầu 4.540 mya khi hành tinh hình thành. Thành phần, khí hậu, và sự sống của Trái Đất thay đổi thâm thúy trong mỗi liên đại. Các liên đại được chia thành những đại, những đại được chia thành những kỷ, và những kỷ được chia thành những thế .

Sự hình thành Hệ Mặt Trời[sửa]

Ảnh minh họa đĩa tiền hành tinhGiả thuyết tinh vân là quy mô chuẩn cho sự hình thành của Hệ Mặt Trời. [ 1 ] Theo đó, Hệ Mặt Trời sinh ra từ một đám bụi khí lớn hoạt động quay gọi là tinh vân mặt trời. Tinh vân có thành phần hidro, heli được tạo thành không lâu sau Big Bang ( 13,8 tỉ năm trước ; Ga ) và những nguyên tố nặng có nguồn gốc từ siêu tân tinh. [ 2 ] Khoảng 4,5 Ga, sóng xung kích từ một siêu tân tinh gần đó hoàn toàn có thể đã khiến tinh vân mở màn co lại và quay. Khi đám bụi khí mở màn bồi tụ, momen động lượng, lực mê hoặc, và quán tính đã dát phẳng nó thành một đĩa tiền hành tinh vuông góc với trục quay. Các hành tinh ban sơ có đường kính tầm kilomet mở màn hình thành và quay quanh tâm tinh vân nhờ những nhiễu loạn do va chạm và momen động lượng của mảnh vụn lớn khác. [ 3 ]Sự suy sụp nhanh gọn xảy ra ở tâm tinh vân. Quá trình nén ép gia nhiệt cho nó đến khi phản ứng tổng hợp hạt nhân hidro thành heli mở màn. Sau khi co thêm, một ngôi sao 5 cánh T Tauri phát cháy và tiến hóa thành Mặt Trời. Trong khi đó, ở phần ngoài tinh vân lực mê hoặc làm vật chất tụ lại và phần còn lại của đĩa tiền hành tinh mở màn phân tách thành những vòng tròn. Các mảnh vụn lớn kết lại với nhau tạo nên những hành tinh. [ 3 ] Trái Đất sinh ra theo cách này vào tầm 4,54 tỉ năm trước và triển khai xong đa số trong vòng 10 – 20 triệu năm. [ 4 ] [ 5 ] [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ] Gió mặt trời của ngôi sao 5 cánh T Tauri mới hình thành đã thổi bay hầu hết vật chất chưa tụ thành những khối thể lớn trong đĩa. Quá trình tựa như được Dự kiến tạo ra những đĩa bồi tụ quanh gần như mọi ngôi sao 5 cánh mới Open trong thiên hà. [ 9 ]Trái Đất nguyên thủy tăng trưởng nhờ hoạt động giải trí bồi tụ cho đến khi phần trong của nó đủ nóng để làm nóng chảy những sắt kẽm kim loại nặng, ái sắt. Do có khối lượng riêng lớn hơn silicat, những sắt kẽm kim loại này chìm sâu, tách lớp manti nguyên thủy khỏi lõi sắt kẽm kim loại chỉ 10 triệu năm sau khi Trái Đất mở màn hình thành, tạo nên cấu trúc lớp của Trái Đất và tạo điều kiện kèm theo cho từ trường Open. [ 10 ] J. A. Jacobs là người tiên phong yêu cầu rằng lõi trong, phần tâm nóng tách khỏi lõi ngoài lỏng, đang đông cứng và lấn ra lõi ngoài do phần trong Trái Đất đang nguội dần ( khoảng chừng 100 °C mỗi tỉ năm ). [ 11 ] [ 12 ]

Liên đại Thái Viễn Cổ và Thái Cổ[sửa]

Trái Đất thời Hỏa Thành, quá nóng và không hề là nơi cư ngụ so với mọi dạng sốngLiên đại tiên phong trong lịch sử vẻ vang Trái Đất, Thái Viễn Cổ hay Hỏa Thành, khởi đầu khi Trái Đất hình thành và được tiếp nối bởi liên đại Thái Cổ vào 3,8 Ga. [ 13 ] : 145 Đá cổ nhất được phát hiện trên Trái Đất có từ 4 Ga và những tinh thể zircon vụn cổ nhất trong đá có từ 4,4 Ga. [ 14 ] [ 15 ] [ 16 ] Theo giả thuyết vụ va chạm lớn thì không lâu sau khi lớp vỏ khởi đầu hình thành, Trái Đất ban sơ đã va chạm với một hành tinh ban sơ nhỏ hơn khiến một phần vỏ và manti bắn vào khoảng trống tạo thành Mặt Trăng. [ 17 ] [ 18 ] [ 19 ]Từ việc đếm số hố va chạm trên những thiên thể khác, người ta suy ra rằng vào 4,1 Ga, một thời kỳ vẫn thạch bắn phá kinh hoàng đã mở màn rồi kết thúc vào 3,8 Ga lúc liên đại Thái Viễn Cổ qua đi. Núi lửa rất là hoạt động giải trí do dòng nhiệt và gradien địa nhiệt lớn. [ 20 ] Tuy nhiên, những tinh thể zircon 4,4 tỉ năm tuổi cho thấy sự tiếp xúc với nước lỏng, gợi ý rằng khi ấy Trái Đất đã có biển và đại dương. [ 14 ]Tại điểm xuất phát của liên đại Thái Cổ, Trái Đất đã nguội đi đáng kể. Các dạng sống lúc bấy giờ hoàn toàn có thể không sống được tại bề mặt Trái Đất khi ấy do khí quyển thiếu ôxy dẫn tới việc không có tầng ozon để chặn tia cực tím. Song, người ta tin rằng cho đến đầu liên đại Thái Cổ, sự sống nguyên thủy đã mở màn tiến hóa với những hóa thạch ứng viên có từ 3,5 Ga. [ 21 ] Một số nhà khoa học còn suy đoán rằng sự sống hoàn toàn có thể đã khởi sinh vào đầu liên đại Thái Viễn Cổ, sớm nhất vào 4,4 Ga, ẩn cư trong những miệng phun thủy nhiệt phía dưới bề mặt Trái Đất để sống sót qua thời vẫn thạch bắn phá. [ 22 ]

Sự hình thành Mặt Trăng[sửa]

Minh họa vụ va chạm kinh hoàng hoàn toàn có thể đã tạo thành Mặt TrăngMặt Trăng, vệ tinh tự nhiên tiên phong của Trái Đất, lớn so với hành tinh của nó hơn bất kể vệ tinh nào khác trong Hệ Mặt Trời. Đá trên Mặt Trăng đã được đem về Trái Đất trong chương trình Apollo. Công tác định tuổi đá chỉ ra Mặt Trăng Open cách đây 4,53 ± 0,01 tỉ năm, tối thiểu 30 triệu năm sau Hệ Mặt Trời. [ 23 ] Chứng cứ mới gợi ý Mặt Trăng hình thành muộn hơn, 4,48 ± 0,02 Ga, hay 70 – 110 triệu năm sau Hệ Mặt Trời. [ 24 ]Các triết lý về sự hình thành của Mặt Trăng phải lý giải cho sự sinh ra muộn của nó và những trong thực tiễn sau. Đầu tiên, Mặt Trăng có khối lượng riêng nhỏ ( bằng 3,3 lần nước, Trái Đất là 5,5 ) và lõi sắt kẽm kim loại nhỏ. [ 25 ] Thứ hai, hầu hết không có nước hay chất dễ bay hơi khác trên Mặt Trăng. Thứ ba, Trái Đất và Mặt Trăng có cùng tín hiệu đồng vị oxy ( số lượng đồng vị phù hợp ). Có một kim chỉ nan được gật đầu thoáng rộng : giả thuyết vụ va chạm lớn cho rằng Mặt Trăng sinh ra sau khi một thiên thể to cỡ Sao Hỏa ( đôi lúc gọi là Theia ) lao sượt qua Trái Đất nguyên thủy. [ 26 ] [ 27 ] : 256 [ 28 ] [ 29 ]Vụ va chạm giải phóng nguồn năng lượng gấp 100 triệu lần vụ Chicxulub gần đây hơn, đủ để thổi bay lớp ngoài của Trái Đất và làm nóng chảy hai thiên thể. [ 28 ] [ 27 ] : 256 Một phần vật chất manti bắn vào quỹ đạo quanh Trái Đất. Giả thuyết vụ va chạm lớn tiên đoán Mặt Trăng hết sạch sắt kẽm kim loại, lý giải cho thành phần không bình thường của nó. [ 30 ] [ 31 ] Vật chất bắn ra quay quanh Trái Đất hoàn toàn có thể đã kết tụ thành một khối thể đơn trong vài tuần. Chịu ảnh hưởng tác động của trọng tải, khối này trở nên tròn hơn và Mặt Trăng sinh ra. [ 32 ]

Các lục địa tiên phong[sửa]

Bản đồ địa chất Bắc Mỹ dùng sắc tố diễn đạt thời kỳ. Ở đây hồng và đỏ biểu lộ đá có từ liên đại Thái Cổ .Đối lưu manti, quy trình điều phối kiến thiết mảng, là tác dụng của việc dòng nhiệt vận động và di chuyển từ bên trong Trái Đất lên mặt phẳng. [ 33 ] : 2 Hoạt động này góp thêm phần tạo ra những mảng thiết kế cứng tại những sống núi giữa đại dương. Các mảng bị tàn phá bởi sự hút chìm vào lớp manti tại những đới hút chìm. Vào đầu liên đại Thái Cổ ( khoảng chừng 3 Ga ), lớp manti nóng hơn giờ đây nhiều, cỡ 1.600 °C ( 2.910 °F ), thế nên đối lưu tại đây hoạt động nhanh hơn. [ 34 ] : 82 Một quy trình tựa như thiết kế mảng ngày này cũng diễn ra nhưng nhanh hơn. Trong liên đại Hỏa Thành và Thái Cổ, đới hút chìm có vẻ như phổ cập, do vậy những mảng xây đắp là nhỏ hơn. [ 27 ] : 258 [ 35 ]Lớp vỏ khởi đầu hình thành khi bề mặt Trái Đất cứng lại đã trọn vẹn biến mất do hoạt động giải trí thiết kế mảng nhanh thời Hỏa Thành và việc thiên thạch bắn phá kinh hoàng. Tuy vậy, người ta cho rằng nó có thành phần bazan giống vỏ đại dương ngày này do ít có sự độc lạ. [ 27 ] : 258 Các mảng lớn tiên phong của vỏ lục địa, loại sản phẩm của việc nguyên tố nhẹ hơn tách ra trong quy trình nóng chảy bán phần ở lớp vỏ sâu hơn, Open lúc liên đại Hỏa Thành qua đi, khoảng chừng 4,0 Ga. Phần còn lại của những lục địa nhỏ tiên phong gọi là nền cổ. Các mảnh vỏ thời cuối Hỏa Thành đầu Thái Cổ này làm thành nhân để những lục địa thời nay tăng trưởng quanh đó. [ 36 ]Đá cổ nhất trên Trái Đất được tìm thấy ở nền cổ Bắc Mỹ, Canada. Đó là tonalit có từ 4 Ga. Chúng cho thấy tín hiệu của sự biến chất bởi nhiệt độ cao, tuy nhiên còn những hạt trầm tích bị làm tròn bởi xói mòn trong lúc được nước luân chuyển, chỉ ra rằng khi ấy đã có sông và biển. [ 37 ] Các nền cổ hầu hết gồm có hai loại địa thể. Thứ nhất là đai đá xanh gồm đá trầm tích biến chất cấp thấp. Đá xanh này giống trầm tích được tìm thấy trong những rãnh đại dương ngày này, phía trên những đới hút chìm. Vì nguyên do này, đá xanh nhiều lúc được xem là bằng chứng chỉ ra đới hút chìm trong liên đại Thái Cổ. Loại thứ hai là hỗn hợp đá macma fenzit. Đá này hầu hết là tonalit, trondhjemit hay granodiorit ( gọi là TTG ), những loại có thành phần tương tự như granit. Các phức tạp TTG được xem là di tích lịch sử của vỏ lục địa tiên phong hình thành từ việc bazan nóng chảy bán phần. [ 38 ] : chương 5

Khí quyển và đại dương[sửa]

[39]Phạm vi áp suất riêng phần oxy khí quyển ước tính qua 5 quy trình tiến độ .Trái Đất thường được miêu tả là có ba khí quyển. Khí quyển tiên phong tóm gọn từ tinh vân mặt trời gồm những nguyên tố nhẹ hầu hết là hidro và heli. Sự phối hợp của gió mặt trời và nhiệt của Trái Đất đã xua tan khí quyển này. [ 40 ] Sau vụ va chạm tạo thành Mặt Trăng, Trái Đất nóng chảy giải phóng khí dễ bay hơi và về sau núi lửa thải ra thêm khí, triển khai xong khí quyển thứ hai nhiều khí nhà kính và ít oxy. [ 27 ] : 256 Cuối cùng, khí quyển thứ ba giàu oxy Open khi vi trùng mở màn tạo ra oxy vào khoảng chừng 2,8 Ga. [ 41 ] : 83 – 84, 116 – 117Trong những quy mô bắt đầu, khí quyển thứ hai hình thành bởi những chất dễ bay hơi thoát ra từ bên trong Trái Đất. Hiện người ta cho rằng năng lực nhiều chất dễ bay hơi Open bởi quy trình gọi là khử khí do va chạm mà ở đó những vật thể lao tới giải phóng khí khi va chạm. Vì vậy, khí quyển và đại dương khởi đầu hình thành cùng lúc với Trái Đất. [ 42 ] Khí quyển mới có lẽ rằng chứa hơi nước, cacbon dioxit, nitơ, và một lượng nhỏ khí khác. [ 43 ]Vi hành tinh ở cách một đơn vị chức năng thiên văn ( AU ) đổ về không góp phần chút nước nào cho Trái Đất vì tinh vân mặt trời quá nóng để băng hình thành và quy trình hidrat hóa đá bởi hơi nước sẽ rất lâu. [ 42 ] [ 44 ] Nước phải tới từ những vẫn thạch ở vành đai tiểu hành tinh phía ngoài và một số ít phôi hành tinh ở xa hơn 2,5 AU. [ 42 ] [ 45 ] Sao chổi cũng hoàn toàn có thể là nguồn cung nước. Mặc dù hiện tại hầu hết sao chổi có quỹ đạo cách xa Mặt Trời hơn Sao Hải Vương nhưng những mô phỏng trên máy tính chỉ ra lúc đầu chúng thông dụng ở phần trong Hệ Mặt Trời hơn nhiều. [ 37 ] : 130 – 132Khi Trái Đất nguội đi, mây hình thành. Mưa tạo ra đại dương. Chứng cứ gần đây gợi ý đại dương hoàn toàn có thể đã mở màn hình thành ngay từ 4,4 Ga. [ 14 ] Cho đến khi liên đại Thái Cổ khởi đầu, đại dương đã bao phủ hầu khắp Trái Đất. Khó để lý giải cho sự Open sớm này bởi một yếu tố gọi là nghịch lý Mặt Trời trẻ yếu ớt. Chúng ta biết rằng sao sáng hơn khi già đi, và lúc mới hình thành Mặt Trời chỉ tỏa ra 70 % nguồn năng lượng hiện tại. Vậy là Mặt Trời đã trở nên sáng hơn 30 % trong 4,5 tỉ năm qua. [ 46 ] Nhiều quy mô còn chỉ ra Trái Đất đã bị băng bao trùm. [ 47 ] [ 42 ] Một cách lý giải hoàn toàn có thể là lượng cacbon dioxit và metan đủ để gây hiệu ứng nhà kính. Cacbon dioxit tới từ núi lửa và metan từ những vi sinh vật khởi đầu. Amoniac, một loại khí nhà kính khác, cũng được núi lửa thải ra tuy nhiên nhanh gọn bị tiêu hủy bởi bức xạ tử ngoại. [ 41 ] : 83

Nguồn gốc sự sống[sửa]

Một trong những nguyên do khiến khí quyển và đại dương khởi đầu đáng chú ý quan tâm là vì chúng tạo điều kiện kèm theo cho sự sống sinh ra. Có nhiều quy mô thiếu giống hệt diễn đạt phương pháp sự sống phát sinh từ những chất hóa học. Các mạng lưới hệ thống chất hóa học trong phòng thí nghiệm thiếu đi độ phức tạp tối thiểu để tạo ra sinh vật sống. [ 48 ] [ 49 ]Bước tiên phong hoàn toàn có thể là những phản ứng hóa học đã tạo ra nhiều hợp chất hữu cơ đơn thuần như nucleobazơ và axit amin, những viên gạch xây nên sự sống. Vào năm 1953, Stanley Miller và Harold Urey đã làm một thí nghiệm chỉ ra những phân tử như vậy hoàn toàn có thể hình thành trong khí quyển có nước, metan, amoniac, và hidro với sự trợ giúp của tia lửa để làm giả hiệu ứng tia sét. [ 50 ] Tuy thành phần khí quyển có lẽ rằng không giống vậy nhưng những thí nghiệm sau này sát trong thực tiễn hơn cũng tổng hợp được phân tử hữu cơ. [ 51 ] Theo những mô phỏng máy tính, phân tử hữu cơ hoàn toàn có thể đã hình thành trong đĩa tiền hành tinh trước khi Trái Đất sinh ra. [ 52 ]Mức độ phức tạp cao hơn hoàn toàn có thể đạt được từ tối thiểu ba xuất phát điểm : tự nhân bản tức năng lực đẻ con giống hệt, trao đổi chất tức năng lực ẩm thực ăn uống và tự phục sinh, và màng tế bào ngoài được cho phép hấp thu dinh dưỡng và thải bỏ loại sản phẩm thừa. [ 53 ]

Liên đại Nguyên Sinh[sửa]

Liên đại Nguyên Sinh lê dài từ 2,5 tỉ đến 542 triệu năm trước. [ 13 ] : 130 Vào thời kỳ này, những nền cổ đã tăng trưởng thành lục địa với kích cỡ thời nay. Khí quyển trở nên giàu oxy là một bước tiến triển quyết định hành động. Sự sống từ sinh vật nhân sơ đã tiến hóa thành sinh vật nhân thực và đa bào. Liên đại Nguyên Sinh tận mắt chứng kiến hai đợt băng hà khắc nghiệt gọi là cầu tuyết Trái Đất. Sau đợt thứ hai vào khoảng chừng 600 Ma, sự sống tăng cường tiến hóa. 580 triệu năm trước, nhóm sinh vật kỷ Ediacara đã khai màn cho sự bùng nổ kỷ Cambri .

Cách mạng oxy[sửa]

Stromatolit hóa đá bên bờ hồ Thetis, Tây Úc. Stromatolit thời Thái Cổ là dấu tích sự sống hóa thạch trực tiếp tiên phong trên Trái Đất . Hệ tầng sắt dải từ nhóm Moories 3,15 Ga, đai đá xanh Barberton, Nam Phi. Các lớp đỏ bộc lộ thời hạn oxy hiện hữu, lớp xám hình thành trong thực trạng thiếu oxy .Các tế bào tiên phong hấp thu nguồn năng lượng và thức ăn từ thiên nhiên và môi trường xung quanh. Chúng tận dụng lên men, sự phá vỡ hợp chất phức tạp thành những hợp chất đơn thuần và ít nguồn năng lượng hơn, rồi dùng nguồn năng lượng giải phóng để sinh sôi. Lên men chỉ hoàn toàn có thể xảy ra trong thiên nhiên và môi trường kỵ khí ( không oxy ). Quang hợp được cho phép tế bào lấy nguồn năng lượng từ Mặt Trời. [ 54 ] : 377Hầu hết sự sống trên bề mặt Trái Đất chịu ràng buộc trực tiếp hay gián tiếp vào quang hợp. Quang hợp tạo oxy, hình thức thông dụng nhất, biến cacbon dioxit, nước, và ánh sáng mặt trời thành thực phẩm. Các phân tử như ATP tóm gọn nguồn năng lượng ánh sáng mặt trời để làm ra đường. Hidro bị tách khỏi nước, để lại mẫu sản phẩm thừa oxy. [ 55 ] Một số sinh vật như vi trùng tía và vi trùng lưu huỳnh lục sử dụng hình thức quang hợp không tạo oxy, thay thế sửa chữa nước là hidro sunfua, lưu huỳnh, hoặc sắt. Các sinh vật ái cực này chỉ sống ở những môi trường tự nhiên khắc nghiệt như suối nước nóng hay miệng phun thủy nhiệt. [ 54 ] : 379 – 382 [ 56 ]Hình thái quang hợp không tạo oxy đơn thuần hơn phát sinh vào tầm 3,8 Ga, không lâu sau khi sự sống Open. Quang hợp tạo oxy từng được cho chắc như đinh Open vào khoảng chừng 2,4 Ga, nhưng một số ít nhà nghiên cứu lại lùi thời gian về 3,2 Ga. [ 55 ] Stromatolit hóa thạch thuộc số tàn tích của dạng sống tạo oxy cổ xưa nhất. [ 57 ] [ 58 ] [ 39 ]Ban đầu, oxy thải ra kết nối với đá vôi, sắt, và những khoáng vật khác. Sắt oxy hóa Open là những lớp màu đỏ trong địa tầng gọi là hệ tầng sắt dải hình thành nhiều vào kỷ Sideros ( 2500 – 2300 Ma ). [ 13 ] : 133 Khi hầu hết những khoáng vật trình diện bị oxy hóa, oxy ở đầu cuối mở màn tích tụ vào khí quyển. Tuy mỗi tế bào chỉ sản được lượng nhỏ oxy nhưng hoạt động giải trí trao đổi chất của nhiều tế bào qua quãng thời hạn dài đã đổi khác khí quyển Trái Đất thành như hiện tại. Đây là khí quyển thứ ba của Trái Đất. [ 59 ] : 50 – 51 [ 41 ] : 83 – 84, 116 – 117Một lượng oxy bị bức xạ cực tím mặt trời kích thích tạo thành ozon tập hợp gần thượng tầng khí quyển. Lớp ozon hấp thụ lượng lớn bức xạ cực tím mà trước đó đi qua khí quyển, được cho phép tế bào sống sót ở mặt phẳng đại dương và sau cuối là mặt đất. Thiếu đi lớp ozon, tia tử ngoại sẽ xuyên xuống mặt phẳng gây nên những đột biến ngoài sức chịu đựng ở những tế bào trình diện. [ 60 ] [ 37 ] : 219 – 220Quang hợp còn có một ảnh hưởng tác động lớn khác. Oxy là ô nhiễm ; hầu hết sự sống trên Trái Đất có lẽ rằng đã bị diệt vong khi hàm lượng oxy tăng trong thảm họa oxy. Các dạng sống đề kháng bám trụ và sinh sôi, một số ít tăng trưởng năng lực sử dụng oxy để làm tăng hiệu suất cao chuyển hóa và tích lũy nhiều nguồn năng lượng hơn từ cùng một loại thực phẩm. [ 60 ]

Cầu tuyết địa cầu[sửa]

Quá trình tiến hóa tự nhiên khiến Mặt Trời dần sáng hơn trong liên đại Thái Cổ và Nguyên Sinh ( sáng hơn 6 % mỗi tỉ năm ). [ 37 ] : 165 Vì vậy đến liên đại Nguyên Sinh Trái Đất khởi đầu nhận nhiều nhiệt từ Mặt Trời hơn. Tuy nhiên, Trái Đất lại không ấm hơn. Thay vào đó, hồ sơ địa chất gợi ý hành tinh đã lạnh đi kinh hoàng vào đầu liên đại. Con người đã tìm thấy những trầm tích băng hà 2,2 tỉ năm tuổi ở Nam Phi. Khi ấy, địa thế căn cứ vào vật chứng cổ từ, chúng phải nằm gần xích đạo. Vì thế đợt băng hà này, gọi là băng hà Huronia, hoàn toàn có thể quy mô toàn thế giới. Một số nhà khoa học nêu quan điểm rằng đợt băng hà này quá quyết liệt làm Trái Đất đóng băng từ hai cực đến xích đạo, một giả thuyết gọi là cầu tuyết địa cầu. [ 61 ]Kỷ băng hà Huronia hoàn toàn có thể khởi xướng từ việc hàm lượng oxy tăng làm giảm metan ( CH4 ) trong khí quyển. Metan là một khí nhà kính mạnh nhưng gặp oxy phản ứng tạo thành cacbon dioxit, một loại khí nhà kính yếu hơn. [ 37 ] : 172 Khi oxy tự do có trong khí quyển, hàm lượng metan giảm xuống mức đủ để chống lại hiệu ứng làm tăng luồng nhiệt từ Mặt Trời. [ 62 ]Tuy nhiên, thuật ngữ cầu tuyết Trái Đất được dùng để diễn đạt những quy trình tiến độ băng hà cực điểm sau này trong kỷ Cryogen nhiều hơn. Có bốn quá trình lê dài 10 triệu năm một, trong khoảng chừng 750 đến 580 triệu năm trước khi mà Trái Đất được cho là đã bị băng bao trùm với nhiệt độ trung bình cỡ − 50 °C ( − 58 °F ). [ 63 ] Cầu tuyết có lẽ rằng đến chừng mực nào đó do siêu lục địa Rodinia nằm phù hợp ở xích đạo. Cacbon dioxit phối hợp với nước mưa tạo ra axit cacbonic phong hóa đá chứa canxi cacbonat như đá vôi và đá phấn sinh ra canxi bicacbonat, rút bớt khí nhà kính khỏi khí quyển. Khi lục địa ở gần cực băng bao trùm đá làm chậm vận tốc giảm cacbon dioxit, nhưng vào kỷ Cryogen Rodinia bị phong hóa phi kiềm hãm cho đến khi băng tiến tới miền nhiệt đới gió mùa. Quá trình này sau cuối hoàn toàn có thể bị đảo ngược bởi việc núi lửa thải cacbon dioxit hay sự bất ổn định hóa của những hidrat khí metan. Theo một kim chỉ nan thay thế sửa chữa, ngay cả khi băng hà đạt đỉnh điểm, vẫn có những vùng nước không bị ngừng hoạt động ở xích đạo. [ 64 ] [ 65 ]

Sự Open của sinh vật nhân thực[sửa]

Lục lạp trong tế bào rêuPhép phân loại văn minh chia sự sống thành ba vực. Thời gian về nguồn gốc của chúng không chắc như đinh. Bacteria ( vi trùng ) có lẽ rằng lúc đầu tách khỏi những hình thái khác của sự sống ( nhiều lúc gọi là Neomura ), nhưng giả thiết này gây tranh luận. Không lâu sau đó, đến 2 Ga, Neomura lại phân ra thành Archaea ( cổ khuẩn ) và Eukarya ( nhân thực ). [ 66 ] Tế bào nhân thực ( Eukarya ) lớn và phức tạp hơn tế bào nhân sơ ( Bacteria và Archaea ), và chỉ đến ngày này con người mới biết căn nguyên của sự phức tạp này. [ 67 ]

Thời gian này, ti thể nguyên thủy đầu tiên xuất hiện. Một tế bào vi khuẩn có quan hệ với Rickettsia ngày nay mà đã từng tiến hóa để chuyển hóa ôxy, nhập vào một tế bào nhân sơ lớn hơn và không có năng lực đó.[68] Có lẽ tế bào lớn đã cố tiêu hóa tế bào nhỏ nhưng bất thành, còn tế bào nhỏ có thể đã cố ký sinh trên tế bào lớn. Dù thế nào thì tế bào nhỏ cũng đã sống sót bên trong tế bào lớn. Nhờ ôxy, tế bào nhỏ chuyển hóa sản phẩm thừa của tế bào lớn và nhận thêm năng lượng. Một phần năng lượng thừa quay lại vật chủ. Tế bào nhỏ nhân bản bên trong tế bào lớn. Quan hệ cộng sinh ổn định nhanh chóng được thiết lập giữa hai tế bào. Qua thời gian, tế bào chủ nhận một số gen từ tế bào nhỏ và cả hai trở nên phụ thuộc lẫn nhau: tế bào lớn không thể tồn tại nếu thiếu năng lượng do tế bào nhỏ sản sinh và tế bào nhỏ không thể tồn tại nếu thiếu nguyên liệu do tế bào lớn cung cấp. Toàn tế bào giờ được xem là một sinh vật đơn, và tế bào nhỏ được xếp vào hàng bào quan gọi là ti thể.[69]

Điều tựa như xảy ra khi vi trùng lam quang hợp nhập vào những tế bào dị dưỡng lớn và trở thành lục lạp. [ 70 ] [ 59 ] : 60 – 61 [ 71 ] : 536 – 539 Có lẽ những đổi khác này đã dẫn đến việc một dòng tế bào có năng lực quang hợp tách ra khỏi tế bào nhân thực cách đây hơn một tỉ năm. Bên cạnh thuyết nội cộng sinh vững chãi về nguồn gốc lục lạp và ti thể, còn những học thuyết cho rằng tế bào tiến tới perôxixôm, xoắn khuẩn tới tiêm mao và tiên mao, và virus ADN tới nhân tế bào, tuy nhiên toàn bộ đều không được đồng ý thoáng rộng. [ 72 ] [ 73 ] [ 74 ]Cổ khuẩn, vi trùng, và nhân thực liên tục đa dạng hóa, trở nên phức tạp và thích nghi tốt hơn với môi trường tự nhiên. Mỗi vực đều nhiều lần phân thành những dòng, dù vậy người ta ít biết về lịch sử vẻ vang của vi trùng và cổ khuẩn. Vào khoảng chừng 1,1 Ga, siêu lục địa Rodinia hợp thành. [ 75 ] [ 76 ] Thực vật, động vật hoang dã, và nấm đã phân hóa, dù chúng vẫn là những tế bào đơn. Một số sống tụ tập và từ từ phân công lao động diễn ra ; ví dụ những tế bào ở rìa ngoài hoàn toàn có thể khởi đầu đảm nhiệm những vai trò khác so với tế bào bên trong. Mặc dù ranh giới giữa một cụm tế bào chuyên biệt và một sinh vật đa bào không phải luôn rõ ràng, thế nhưng vào thời gian một tỉ năm trước, thực vật đa bào tiên phong Open, năng lực là tảo lục. [ 77 ] [ 78 ] Có thể đến 900 Ma sinh vật đa bào thực sự đã tiến hóa thành động vật hoang dã. [ 71 ] : 488Ban đầu, loại động vật hoang dã này hoàn toàn có thể giống bọt biển ngày này, chiếm hữu những tế bào tổng năng được cho phép một sinh vật bị phá vỡ ráp được lại. [ 71 ] : 483 – 487 Khi phân công lao động hoàn tất ở mọi dòng sinh vật đa bào, tế bào trở nên chuyên biệt và phụ thuộc vào lẫn nhau hơn ; tế bào đơn độc sẽ chết .

Các siêu lục địa[sửa]

Vị trí những lục địa cổ vào Tiền Cambri ( 550 Ma ) .Công tác phục dựng hoạt động mảng thiết kế thời gian 250 triệu năm trước hoàn toàn có thể đáng an toàn và đáng tin cậy với việc căn theo rìa lục địa, không bình thường từ tính đáy đại dương và những cực từ cổ. Vì xa hơn 250 Ma chưa thấy vỏ đại dương nên khó phục dựng sớm hơn. Các cực từ cổ được bổ trợ nhờ vật chứng địa chất như đai tạo núi và lối phân chia của động thực vật. Xa hơn nữa về quá khứ, tài liệu hiếm và khó diễn giải khiến độ đáng tin cậy giảm đi. [ 79 ] : 370

Trong suốt lịch sử Trái Đất, đã có vài lần các lục địa va chạm làm nên một siêu lục địa và siêu lục địa này về sau lại vỡ ra thành các lục địa. Vào khoảng 1000 đến 830 Ma, hầu hết đất đai hợp vào siêu lục địa Rodinia.[79]:370[80] Mảnh ghép của Rodinia có thể là các lục địa tách ra từ siêu lục địa cổ Columbia.[79]:374[81][82]

Sau khi Rodinia phân tách vào 800 Ma, những lục địa hoàn toàn có thể đã lại hợp thành một siêu lục địa khác không sống sót lâu vào 550 Ma mà nhiều lúc gọi là Pannotia hay Vendia. [ 83 ] : 321 – 322 Chứng cứ cho điều này là pha va chạm lục địa gọi là kiến thiết sơn Toàn Phi châu đã kết nối đất đai của châu Phi, Nam Mỹ, châu Nam Cực, và nước Australia ngày này vào làm một. Sự sống sót của Pannotia nhờ vào vào việc Gondwana ( hầu hết đất đai ở Nam bán cầu ngày này cùng bán đảo Ả Rập và tiểu lục địa Ấn Độ ) tách khỏi Laurentia ( gần tương tự Bắc Mỹ ngày này ). [ 79 ] : 374 Ít nhất ta cũng chắc như đinh một điều rằng đến hết liên đại Nguyên Sinh đa số đất đai đã hợp nhất tại vị trí quanh cực nam. [ 84 ]

Khí hậu và sự sống cuối liên đại[sửa]

Spriggina floundensi 580 triệu năm tuổi, một loại động vật sống vào kỷ Ediacara. Các dạng sống như này có thể là tổ tiên của nhiều dạng mới phát sinh trong bùng nổ kỷ Cambri.Hóa thạch580 triệu năm tuổi, một loại động vật hoang dã sống vào kỷ Ediacara. Các dạng sống như này hoàn toàn có thể là tổ tiên của nhiều dạng mới phát sinh trong bùng nổ kỷ Cambri .Giai đoạn cuối liên đại Nguyên Sinh tận mắt chứng kiến tối thiểu hai đợt cầu tuyết địa cầu, quá quyết liệt đến nỗi mặt phẳng đại dương hoàn toàn có thể đã ngừng hoạt động hàng loạt. Sự kiện xảy ra vào kỷ Cryogen, 716,5 – 635 triệu năm trước. [ 85 ] Hiện người ta vẫn đang nghiên cứu và điều tra chính sách và cường độ của hai đợt băng hà và nó khó lý giải hơn lần cầu tuyết đầu liên đại. [ 86 ] Số đông những nhà cổ khí hậu học cho rằng những pha lạnh buốt có liên hệ với sự hình thành của siêu lục địa Rodinia. [ 87 ] Vì Rodinia nằm giữa xích đạo nên vận tốc phong hóa hóa học tăng và cacbon điôxit ( CO2 ) mất đi. Thiếu CO2 đóng vai khí nhà kính quan trọng khiến khí hậu toàn thế giới lạnh dần. Theo cách tương tự như, trong những lần cầu tuyết địa cầu, tầng đất ngừng hoạt động vĩnh cửu bao trùm hầu hết mặt phẳng lục địa lại làm giảm phong hóa dẫn đến băng hà kết thúc. Một giả thuyết sửa chữa thay thế là cacbon điôxit đủ lượng thoát khỏi núi lửa khởi động hiệu ứng nhà kính làm tăng nhiệt độ toàn thế giới. [ 87 ] Hoạt động núi lửa ngày càng tăng bắt nguồn từ việc Rodinia tan vỡ tại cùng thời gian .Tiếp nối kỷ Cryogen là kỷ Ediacara đặc trưng bởi sự tăng trưởng nhanh gọn của những dạng sống đa bào mới. [ 88 ] Cho dù mối tương quan giữa việc băng hà khép lại và tính phong phú của sự sống tăng là mơ hồ nhưng điều này có vẻ như không phải vô tình. Các dạng sống mới gọi là quần sinh vật kỷ Ediacara lớn và phong phú hơn. Mặc dù tính phân loại của hầu hết dạng sống kỷ Ediacara không rõ ràng nhưng một số ít là tổ tiên của những nhóm sinh vật ngày này. [ 89 ] Tiến triển quan trọng là nguồn gốc của tế bào cơ và thần kinh. Không hóa thạch kỷ Ediacara nào có phần khung hình cứng như xương. Các tế bào này Open lần đầu khi lịch sử dân tộc bước sang kỷ Cambri thuộc liên đại Hiển Sinh .

Liên đại Hiển Sinh[sửa]

Liên đại Hiển Sinh khởi đầu 542 triệu năm trước và lê dài đến hiện tại, gồm có ba đại : Cổ Sinh, Trung Sinh, và Tân Sinh. [ 90 ] Đây là thời hạn sự sống đa bào đa dạng hóa thành hầu hết sinh vật thời nay. [ 91 ]Cổ Sinh là đại tiên phong và dài nhất của liên đại Hiển Sinh, lê dài từ 542 đến 251 triệu năm trước. [ 90 ] Trong đại Cổ Sinh, nhiều nhóm sinh vật tân tiến Open. Sự sống xâm lấn mặt đất, thực vật trước rồi đến động vật hoang dã. Hai vụ đại tuyệt chủng đã xảy ra. Các lục địa sinh ra từ sự tan vỡ của Pannotia và Rodinia tại điểm kết của liên đại Nguyên Sinh dần xích lại gần nhau, hình thành nên siêu lục địa Pangaea vào cuối đại Cổ Sinh .Đại Trung Sinh lê dài từ 251 đến 66 triệu năm trước và được phân thành ba kỷ : Trias, Jura, và Creta. [ 90 ] Khởi đầu với sự kiện tuyệt chủng Permi – Trias quyết liệt nhất trong hồ sơ hóa thạch khi 95 % số loài trên Trái Đất đã bị diệt vong, đại Trung Sinh còn kết thúc với sự kiện tuyệt chủng Creta – Paleogen đã xóa khỏi khủng long thời tiền sử. [ 92 ]Đại Tân Sinh mở màn 66 triệu năm trước gồm ba kỷ Cổ Cận ( Paleogen ), Tân Cận, và Đệ Tứ. [ 90 ] Thú, chim, lưỡng cư, cá sấu, rùa, thằn lằn vảy đã sống sót qua sự kiện tuyệt chủng Creta – Paleogen và đây là thời hạn chúng đa dạng hóa thành những hình thái tân tiến .

Kiến tạo, cổ địa lý và khí hậu[sửa]

Pangaea là siêu lục địa sống sót từ 300 đến 180 triệu năm trước. Hình dáng những lục địa và đại lục thời nay được phác trên map .Khi liên đại Nguyên Sinh kết thúc, siêu lục địa Pannotia đã phân thành những lục địa Laurentia, Baltica, Siberia và Gondwana. [ 93 ] Trong lúc những lục địa rời xa nhau, nhiều lớp vỏ đại dương hình thành bởi hoạt động giải trí núi lửa. Vì lớp vỏ mới khá nóng và không đặc bằng lớp cũ nên đáy đại dương nâng lên làm mực nước biển dâng. Vì vậy ở nửa đầu đại Cổ Sinh Open những diện tích quy hoạnh lục địa to lớn nằm dưới mực nước biển .Khí hậu đầu đại Cổ Sinh ấm hơn ngày này, thế nhưng kỷ Ordovic kết thúc tận mắt chứng kiến một đợt băng hà ngắn mà ở đó những sông băng bao trùm cực nam, nơi đại lục Gondwana tọa lạc. Dấu tích băng hà thời kỳ này chỉ hoàn toàn có thể tìm thấy ở Gondwana. Sự lạnh ngắt đi kèm với một vài vụ tuyệt chủng hàng loạt đã tàn phá nhiều nhóm sinh vật biển, hình rêu, bọ ba thùy, và tay cuộn. Có lẽ những loài vật biển này không chống chịu được việc nhiệt độ nước giảm. [ 94 ]Hai lục địa Laurentia và Baltica va chạm vào thời gian 450 – 400 Ma trong kiến thiết sơn Caledonia hình thành nên Laurussia ( hay Euramerica ). [ 95 ] Vết tích của đai núi mà vụ va đụng này tạo ra hoàn toàn có thể thấy ở Scandinavia, Scotland, và miền bắc Appalachia. Vào kỷ Devon ( 416 – 359 Ma ), Gondwana và Siberia mở màn tiến gần Laurussia. Vụ va chạm giữa Siberia và Laurussia tạo ra sự xây đắp sơn Ural, giữa Gondwana và Laurussia tạo ra sự thiết kế sơn Varisca ( Hercynia ) ở châu Âu hay Alleghenia ở Bắc Mỹ. Pha thứ hai diễn ra vào kỷ Cacbon ( 359 – 299 Ma ) dẫn đến sự hình thành của Pangaea, siêu lục địa gần đây nhất. [ 90 ] [ 38 ] Đến 180 Ma, Pangaea mở màn tan vỡ .

Bùng nổ kỷ Cambri[sửa]

Bọ ba thùy lần đầu Open vào kỷ Cambri và thuộc số sinh vật đại Cổ Sinh thông dụng và phong phú nhất .

Tốc độ tiến hóa của sự sống như ghi nhận nhờ hóa thạch tăng trong kỷ Cambri (542–488 Ma).[90] Sự xuất hiện đột ngột của nhiều ngành, loài, và hình thái mới khi ấy gọi là bùng nổ kỷ Cambri. Mức độ kích thích sinh học trong bùng nổ kỷ Cambri là chưa từng thấy trước và sau thời gian đó.[37]:229 Trong khi sự sống kỷ Ediacara xuất hiện nhưng ban sơ và không dễ để xếp vào bất kỳ nhóm nào thì đến hết kỷ Cambri hầu hết ngành hiện đại đã hiện diện. Việc những phần cứng cơ thể như vỏ, xương và xương ngoài phát triển ở nhiều động vật như thân mềm, da gai, huệ biển, chân khớp giúp quá trình hóa thạch và bảo quản trở nên dễ dàng hơn. Vì vậy, con người biết về sự sống trong và sau kỷ Cambri nhiều hơn nhiều so với giai đoạn trước đó. Một số nhóm sinh vật kỷ Cambri phức tạp nhưng dường như khá khác ngày nay; ví dụ Anomalocaris và Haikouichthys. Tuy nhiên về gần đây hơn thì chúng có vẻ có chỗ đứng trong phân loại hiện đại.

Vào kỷ Cambri, động vật có xương sống và cá đầu tiên xuất hiện.[71]:357 Sinh vật mà khả năng là tổ tiên của cá hoặc gần như vậy là Pikaia. Pikaia có dây sống nguyên thủy, một cấu trúc mà sau này có thể đã phát triển thành cột sống. Cá có hàm đầu tiên (Gnathostomata) xuất hiện trong kỷ địa chất tiếp theo, Ordovic. Việc sinh vật chiếm lĩnh các hốc sinh thái mới dẫn tới kích cỡ cơ thể to lớn. Cá tiến hóa to hơn vào đầu đại Cổ Sinh, ví dụ như chi da phiến khổng lồ Dunkleosteus có thể dài đến 7 m (23 ft).

Các dạng sống đã không hề đa dạng hóa can đảm và mạnh mẽ bởi một chuỗi vụ tuyệt chủng hàng loạt. [ 96 ] Sau mỗi đợt, những sinh vật tương tự như mà hoàn toàn có thể đang dần tiến hóa ở nơi khác tìm đến những vùng thềm lục địa. [ 97 ] Đến cuối kỷ Cambri, bọ ba thùy đạt mức phong phú cao nhất và phần đông tiêu biểu vượt trội. [ 98 ] : 34

Sự sống lấn chiếm mặt đất[sửa]

Quần thực vật kỷ Devon ( minh họa ) .Oxy tích tụ nhờ quang hợp làm thành lớp ôzôn hấp thụ hầu hết bức xạ tử ngoại từ Mặt Trời, mang đến thời cơ sống sót cho những sinh vật đơn bào lên được mặt đất. Sinh vật nhân sơ khởi đầu sinh sôi và thích nghi tốt hơn với môi trường tự nhiên ngoài nước. Có lẽ chúng đã xâm lấn mặt đất ngay từ 2,6 Ga, trước cả khi sinh vật nhân thực Open. [ 99 ] [ 100 ] Một thời hạn dài trôi qua, mặt đất vẫn thiếu vắng dạng sống đa bào. Siêu lục địa Pannotia hình thành vào tầm 600 triệu năm trước rồi tan vỡ 50 triệu năm sau. [ 101 ] Cá, động vật hoang dã có xương sống tiên phong, tiến hóa trong đại dương vào 530 Ma. [ 71 ] : 354 Gần kết kỷ Cambri đã xảy ra một vụ tuyệt chủng lớn. [ 102 ]Vài trăm triệu năm trước, thực vật và nấm khởi đầu sinh trưởng tại mép nước và rồi ngoài nơi đó. [ 103 ] : 138 – 140 Hóa thạch nấm và thực vật mặt đất cổ nhất có từ 480 – 460 Ma, dù vậy vật chứng phân tử gợi ý nấm hoàn toàn có thể đã xâm lấn mặt đất ngay từ 1000 Ma còn thực vật là 700 Ma. [ 104 ] Con người không rõ thời gian đúng chuẩn động vật hoang dã tiên phong rời đại dương. Chứng cứ rõ ràng và xa nhất cho thấy động vật hoang dã chân khớp hiện hữu trên mặt đất vào thời gian 450 Ma. [ 105 ] Chúng hưng thịnh và ngày một thích nghi có lẽ rằng nhờ nguồn thức ăn dồi dào do thực vật trên cạn phân phối. Còn có dẫn chứng chưa xác nhận cho rằng động vật hoang dã chân khớp Open trên mặt đất ngay từ 530 Ma. [ 106 ]

Sự tiến hóa của động vật hoang dã bốn chân[sửa]

Tiktaalik, một loài cá có vây giống chi và tiền thân của động vật bốn chân. Ảnh dựng từ hóa thạch 375 triệu năm tuổi., một loài cá có vây giống chi và tiền thân của động vật hoang dã bốn chân. Ảnh dựng từ hóa thạch 375 triệu năm tuổi . Khủng long là loại động vật hoang dã thống trị mặt đất trong hầu hết đại Trung Sinh443 triệu năm trước lúc kỷ Ordovic khép lại, những sự kiện tuyệt chủng đã xảy ra, có lẽ rằng do kỷ băng hà khi ấy. [ 94 ] Khoảng 380 đến 375 Ma, động vật hoang dã bốn chân tiên phong tiến hóa từ cá. [ 107 ] Vây tiến hóa thành chi, thứ mà những loài bốn chân tiên phong sử dụng để ngóc đầu lên mặt nước hít thở. Điều này được cho phép chúng sống trong nước nghèo ôxy hoặc săn con mồi nhỏ ở nơi nước nông. [ 107 ] Có thể về sau chúng đã mạo hiểm lên đất liền trong một thời hạn ngắn. Rốt cục, một vài loại trở nên thích nghi rất tốt với đời sống trên cạn. Chúng nở ra từ trứng trong nước, sống quãng đời trưởng thành trên mặt đất, rồi quay lại nước để đẻ trứng. Đây là khởi nguyên của lưỡng cư. Khoảng 365 triệu năm trước, một vụ tuyệt chủng khác lại diễn ra, có lẽ rằng là hệ quả của lạnh đi toàn thế giới. [ 108 ] Cùng thời gian, thực vật tăng trưởng hạt và nhờ đó lan tỏa rất nhanh trên mặt đất. [ 109 ] [ 110 ]20 triệu năm sau đó ( 340 Ma ), trứng có màng ối tiến hóa để hoàn toàn có thể đẻ được trên mặt đất, mang đến lợi thế sống sót cho phôi loài bốn chân. [ 71 ] : 293 – 296 Điều này dẫn tới việc động vật hoang dã có màng ối tách khỏi lưỡng cư. 30 triệu năm sau nữa ( 310 Ma ) tận mắt chứng kiến nhóm một cung bên ( gồm có thú ) tách khỏi mặt thằn lằn ( chim và bò sát ). [ 71 ] : 254 – 256 Các nhóm sinh vật liên tục tiến hóa và những dòng phân nhánh tuy nhiên ít được biết chi tiết cụ thể .Sau vụ tuyệt chủng quyết liệt nhất tiến trình ( 251 ~ 250 Ma ) thì đến 230 Ma, khủng long thời tiền sử đã tách ra khỏi tổ tiên bò sát của chúng. [ 111 ] Nhiều loại khủng long thời tiền sử đã sống sót qua sự kiện tuyệt chủng Trias – Jura 200 triệu năm trước và sớm trở nên thống trị trong nhóm động vật hoang dã có xương sống. [ 90 ] [ 112 ] Vào thời hạn này 1 số ít dòng thú đã mở màn phân tách, tuy nhiên hiện hữu chỉ là những động vật hoang dã nhỏ giống chuột chù. [ 71 ] : 169

Ranh giới giữa khủng long bay và không không rõ ràng nhưng một trong những loài chim đầu tiên được cho là Archaeopteryx sống vào khoảng 150 triệu năm trước.[113]

Các vụ tuyệt chủng[sửa]

Lịch sử Trái Đất từng tận mắt chứng kiến năm sự kiện tuyệt chủng, tiên phong là Ordovic-Silur. Lý do có lẽ rằng là việc Gondwana bị ngừng hoạt động kinh hoàng rốt cục dẫn đến một lần cầu tuyết địa cầu. 60 % động vật hoang dã có xương sống ở biển và 25 % số họ đã bị diệt vong .Vụ thứ hai là Devon muộn mà nguyên do có lẽ rằng do cây tiến hóa dẫn tới sự sụt giảm khí nhà kính ( như CO2 ) hoặc phú dưỡng nước. 70 % số loài đã tuyệt chủng .Vụ thứ ba là Permi-Trias mà nguyên do có lẽ rằng là sự tích hợp của hiện tượng kỳ lạ núi lửa bẫy Siberi, tiểu hành tinh ảnh hưởng tác động, metan hiđrat hóa khí, xê dịch mực nước biển, và một sự kiện khuyết dưỡng nghiêm trọng. Cả hố Wilkes Land ở châu Nam Cực lẫn cấu trúc Bedout ngoài khơi duyên hải tây-bắc nước Australia hoàn toàn có thể đều biểu lộ một vụ va chạm tương quan đến sự kiện tuyệt chủng Permi-Trias. [ 114 ] Cho đến nay đây vẫn là vụ tuyệt chủng chết chóc nhất khi mà 57 % số họ và 83 % số chi đã bị hủy hoại. [ 115 ] [ 116 ]Vụ thứ tư là Trias-Jura mà nạn nhân là gần như hàng loạt động vật hoang dã một cung bên và thằn lằn chúa, năng lực nguyên do là sự cạnh tranh đối đầu tới từ khủng long thời tiền sử .Cuối cùng và gần đây nhất là sự kiện tuyệt chủng Creta – Paleogen. 66 triệu năm trước, một tiểu hành tinh có đường kính 10 km ( 6,2 dặm ) lao xuống Trái Đất tại khu vực ngoài khơi gần bán đảo Yucatán, phía nam cực tây Laurasia khi ấy, để lại hố Chicxulub. Vụ va chạm làm một lượng lớn hơi và hạt vật chất bắn vào không trung che mất ánh mặt trời, gây ức chế quang hợp. 75 % sinh vật gồm có khủng long thời tiền sử phi chim diệt vong, ghi lại hồi kết của kỷ Creta và đại Trung Sinh. [ 117 ]

Sự đa dạng hóa của động vật hoang dã có vú[sửa]

Thú thực sự đầu tiên tiến hóa trong lúc khủng long và những loại thằn lằn chúa lớn khác đang hưng thịnh vào cuối kỷ Trias. Các đại diện đầu tiên rất bé nhỏ và khả năng sống về đêm để tránh bị săn lùng. Biến chuyển rõ rệt chỉ bắt đầu sau sự kiện tuyệt chủng Creta-Paleogen.[118] Cho đến đầu kỷ Paleogen Trái Đất đã hồi phục từ vụ tuyệt chủng và tính đa dạng của động vật có vú tăng. Sinh vật như Ambulocetus chiếm lĩnh đại dương rồi rốt cục tiến hóa thành cá voi,[119] trong khi nơi khác những loại như linh trưởng giành lấy cây cao.[120] Mọi thứ thay đổi trong khoảng giữa đến cuối Eocen khi hải lưu vòng Nam Cực hình thành giữa châu Nam Cực và Australia phá vỡ các kiểu thời tiết trên toàn cầu. Xa-van không cỏ bắt đầu chiếm ưu và những loại như Andrewsarchus trỗi dậy trở thành thú săn mồi trên cạn lớn nhất từng được biết,[121] trong khi thống lĩnh đại dương là cá voi đời đầu như Basilosaurus.

Việc cỏ tiến hóa đã làm cảnh quan Trái Đất biến đổi sâu sắc và những không gian mới giúp động vật có vú ngày một tăng kích cỡ. Cỏ bắt đầu lan rộng vào thế Miocen, thời gian mà nhiều động vật có vú ngày nay lần đầu xuất hiện. Các loại móng guốc khổng lồ như Paraceratherium và Deinotherium tiến tới cai trị đồng cỏ. Với sự hiện diện của cỏ, linh trưởng đã từ trên cây leo xuống mặt đất và khởi động quá trình tiến hóa của loài người. Cùng thời điểm, mèo to cũng đã tiến hóa[122] và đại dương Tethys biến mất khi châu Phi đụng châu Âu.[123]

Sự kiện địa chất mà có lẽ rằng quan trọng nhất trong 60 triệu năm qua là sự hình thành của Panama. Các dòng hải lưu giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương bị chia cắt sinh ra Dòng Vịnh làm châu Âu ấm hơn. Cầu đất liền được cho phép sinh vật Nam Mỹ di cư đến Bắc Mỹ và ngược lại. [ 124 ] Việc những loài đi về phương nam dẫn đến sự hiện hữu của lạc đà không bướu, gấu Andes, kinkajou, và báo đốm ở Nam Mỹ .Thế Pleistocen khởi đầu ba triệu năm trước đặc trưng bởi những đổi khác khí hậu thâm thúy do những kỷ băng hà. Thời lạnh ngắt dẫn tới tiến trình tiến hóa của người văn minh ở châu Phi hạ Sahara. Các loại động vật hoang dã lớn kiếm ăn trên những đồng cỏ đang bao phủ hầu khắp miền cận nhiệt đới. Việc bị ngừng hoạt động khiến nhiều vùng nước thu hẹp và đôi lúc biến mất như Biển Bắc hay Eo biển Bering. Kỷ băng hà sau cuối kết thúc là lúc con người vươn tỏa và hàng loạt động vật hoang dã lớn lụi tàn. Vụ tuyệt chủng này, gọi là tuyệt chủng Holocen, hiện vẫn đang diễn ra .

Quá trình tiến hóa của loài người[sửa]

Một loại khỉ nhỏ (Hominoidea) sống vào khoảng 6 triệu năm trước là tổ tiên cuối cùng của cả người hiện đại và giống tinh tinh thân thuộc.[71]:100–101 Chỉ hai nhánh phả hệ của chúng là có hậu duệ sống sót. Vì một lý do nào đó không rõ ràng mà ngay sau khi phân tách, khỉ ở một nhánh đã phát triển khả năng đi đứng thẳng.[71]:95–99 Kích cỡ não bộ tăng nhanh và đến 2 triệu năm trước động vật đầu tiên trong chi Homo xuất hiện.[103]:300 Việc phân biệt các loài hay ngay cả các chi có phần tùy hứng do sinh vật không ngừng biến đổi qua các thế hệ. Cùng lúc, nhánh còn lại tách thành tổ tiên của tinh tinh thường và tinh tinh lùn trong lúc tiến hóa đang tiếp diễn đồng thời ở mọi dạng sống.[71]:100–101

Homo erectus có lẽ là loài đầu tiên có năng lực kiểm soát lửa từ cách đây ít nhất 790.000[125] hoặc có thể 1,5 triệu năm.[71]:67 Tuy vậy lửa có thể được tận dụng sớm hơn vào đầu đồ đá cũ bởi Homo habilis hoặc Paranthropus.[126]

Tìm hiểu nguồn gốc ngôn ngữ là một việc khó hơn. Không rõ Homo erectus nói được không hay phải đến Homo sapiens.[71]:67 Khi não to lên, trẻ được sinh sớm hơn trước khi đầu chúng trở nên quá to khó lọt qua khung chậu, do vậy chúng sở hữu năng lực học hỏi cao hơn và cần thời gian lệ thuộc dài hơn. Các kỹ năng xã hội và ngôn ngữ trở nên phức tạp góp phần thúc đẩy sự hợp tác và phát triển trí tuệ.[127]:7 Khởi điểm của người hiện đại (Homo sapiens) là vào khoảng 200.000 năm trước hay sớm hơn ở châu Phi. Hóa thạch cổ nhất có từ 160.000 năm trước.[128]

Neanderthal là nhóm người đầu tiên có biểu hiện tâm linh khi họ chôn cất người chết.[129]:17 Tuy nhiên bằng chứng về những tín ngưỡng phức tạp hơn như tranh hang động (liên hệ với ý nghĩa huyền diệu hay tôn giáo) của người Cro-Magnon phải đến 32.000 năm trước mới xuất hiện.[129]:17–19[130] Người Cro-Magnon còn để lại những tượng đá nhỏ như Vệ nữ Willendorf mà có lẽ cũng biểu lộ tín ngưỡng.[129]:17–19 Đến 11.000 năm trước, Homo sapiens đã đặt chân đến cực nam Nam Mỹ, lục địa không người ở cuối cùng (trừ châu Nam Cực).[131] Kỹ năng giao tiếp và sử dụng dụng cụ được cải thiện và quan hệ giữa các cá nhân trở nên rắc rối hơn.

Các nền văn minh[sửa]

Suốt hơn 90% lịch sử của mình, Homo sapiens sống thành bầy nhỏ, săn bắt hái lượm nay đây mai đó.[127]:8 Khi mà ngôn ngữ trở nên phức tạp hơn, kỹ năng nhớ và giao tiếp tiến tới một khái niệm theo lý thuyết do Richard Dawkins đề xuất, meme.[132] Ý tưởng có thể trao đổi nhanh chóng và truyền đạt qua các thế hệ. Văn hóa tiến triển nhanh hơn sinh học và lịch sử đích thực bắt đầu. Giai đoạn 8500–7500 trước CN, con người ở vùng Lưỡi liềm Màu mỡ, Trung Đông, bắt đầu nuôi trồng động thực vật một cách có phương pháp và đó là nông nghiệp.[133] Hoạt động này lan ra những khu lân cận và phát triển độc lập ở những nơi khác cho đến khi hầu hết Homo sapiens trở thành nông dân sống cố định một chỗ. Vậy nhưng không phải mọi xã hội đều xóa bỏ đời sống du cư, đặc biệt ở những địa bàn cô lập có ít loài có thể nuôi trồng như Australia.[134] Với các nền văn minh nông nghiệp, sản phẩm và tính ổn định tương đối do nghề nông mang lại cho phép dân số mở mang.

Nông nghiệp có sức ảnh hưởng tác động lớn lao, con người khởi đầu ảnh hưởng tác động can đảm và mạnh mẽ đến môi trường tự nhiên. Lương thực dư thừa làm phát sinh những tầng lớp quản lý, kế đến là phân công lao động ngày một tăng. Hệ quả là nền văn minh tiên phong, Sumer, Open ở Trung Đông vào khoảng chừng năm 4000 đến 3000 trước CN. [ 127 ] : 15 Các nền văn minh khác nhanh gọn trỗi dậy ở Ai Cập cổ đại, thung lũng sông Ấn, và Trung Quốc. Chữ viết sinh ra giúp tàng trữ thông tin do đó thôi thúc chuyển giao kiến thức và kỹ năng và tạo ra những xã hội phức tạp. Con người không còn phải dành hàng loạt thời hạn để sống sót và những việc làm chuyên biệt tiên phong sinh ra ( thợ thủ công, thương gia, thầy tu … ). Tính ham tìm tòi và giáo dục dẫn lối con người theo đuổi tri thức và sự uyên bác, mang đến những môn học như khoa học ( ở hình thái nguyên thủy ). Theo đó những nền văn minh quy mô và phức tạp hơn phát sinh, ví dụ như những đế quốc tiên phong giao thương mua bán hoặc giao tranh với nhau vì chủ quyền lãnh thổ và tài nguyên .Cho đến khoảng chừng năm 500 trước CN, những nền văn minh tân tiến ở Trung Đông, Iran, Ấn Độ, Trung Quốc, Hy Lạp đã mở ra. [ 127 ] : 3 Vào năm 221 trước CN, Trung Quốc trở thành một chính thể vững mạnh truyền bá văn hóa truyền thống ra khắp Đông Á và là vương quốc đông dân nhất quốc tế. Các nguyên tắc cơ bản của văn minh phương Tây đa phần được định hình ở Hy Lạp cổ đại và La Mã cổ đại. [ 135 ] Hy Lạp cổ đại là cái nôi của chính quyền sở tại dân chủ tiên phong và những tân tiến to lớn về triết học, toán học, khoa học, trong khi La Mã cổ đại điển hình nổi bật về pháp luật, chính quyền sở tại, kỹ thuật. Đế quốc La Mã bị Ki-tô hóa bởi nhà vua Constantinus vào đầu thế kỷ 4 và đến hết thế kỷ 5 thì suy tàn. Ki-tô giáo khởi đầu lan khắp châu Âu vào thế kỷ 7. Vào năm 610, đạo Hồi sinh ra và nhanh gọn trở thành tôn giáo nổi trội ở Tây Á. Bayt al-Ḥikmah được xây ở Baghdad thời Abbas là TT kỹ năng và kiến thức lớn trong thời kỳ hoàng kim của đạo Hồi. [ 136 ] Các học giả Hồi giáo ở Baghdad và Cairo có vị thế từ thế kỷ 9 đến khi Mông Cổ đánh phá Baghdad năm 1258. Vào năm 1054 cuộc đại ly giáo giữa Công giáo hội La Mã và Chính thống giáo Đông phương đã dẫn đến những độc lạ văn hóa truyền thống rõ ràng giữa Đông và Tây Âu .Tới thế kỷ 14 trào lưu Phục Hưng mở màn ở Ý với những tân tiến trong tôn giáo, thẩm mỹ và nghệ thuật, khoa học. [ 127 ] : 317 – 319 Khi ấy Giáo hội Ki-tô trong vai thực thể chính trị đã mất đi nhiều quyền lực tối cao. Trong năm 1492 Christopher Columbus đến châu Mỹ, khởi xướng những biến chuyển lịch sử dân tộc cho tân quốc tế. Văn minh châu Âu đổi khác từ năm 1500 dẫn tới những cuộc cách mạng công nghiệp và khoa học. Châu lục này mở màn áp đặt uy thế chính trị và văn hóa truyền thống lên xã hội loài người ở khắp nơi trên quốc tế. [ 127 ] : 295 – 299 Vào thế kỷ 18 một trào lưu văn hóa truyền thống gọi là Khai Sáng đã định hình tư tưởng của châu Âu và góp thêm phần vào công cuộc thế tục hóa. Giai đoạn 1914 – 1918 và 1939 – 1945 nhiều vương quốc bị lôi kéo vào hai cuộc cuộc chiến tranh quốc tế. Sau cuộc chiến tranh quốc tế thứ nhất, Hội Quốc Liên được xây dựng để xử lý những tranh chấp một cách tự do. Tuy nhiên một cuộc cuộc chiến tranh quốc tế khác đẫm máu nhất lịch sử dân tộc trái đất lại diễn ra và Hội Quốc Liên bị sửa chữa thay thế bằng Liên Hiệp Quốc. Sau cuộc chiến tranh, nhiều vương quốc mới xây dựng, công bố hay được trao nền độc lập trong thời kỳ phi thực dân hóa. Hoa Kỳ và Liên Xô nổi lên thành những siêu cường thống trị, đối địch và cạnh tranh đối đầu nhau trong cuộc chiến tranh lạnh cho đến khi Liên Xô tan rã vào năm 1991. Khi hoạt động giải trí vận tải đường bộ và tiếp xúc ngày càng hiệu suất cao, việc làm chính trị và kinh tế tài chính của những vương quốc cũng ngày một hòa quyện. Sự toàn thế giới hóa này thường gây nên cả xung đột lẫn hợp tác .

Sự kiện gần đây[sửa]

Challenger vào năm 1984Phi hành gia Bruce McCandless II bên ngoài tàu con thoivào năm 1984Biến chuyển tiếp nối nhanh gọn từ giữa thập niên 1940 đến nay. Các tăng trưởng công nghệ tiên tiến gồm có vũ khí hạt nhân, máy tính, kỹ thuật di truyền, công nghệ tiên tiến nano. Toàn cầu hóa kinh tế tài chính được thôi thúc nhờ những văn minh trong tiếp xúc và vận tải đường bộ ảnh hưởng tác động đến đời sống thường ngày ở nhiều nơi trên quốc tế. Các hình thái thể chế và văn hóa truyền thống như chủ nghĩa tư bản, dân chủ, chủ nghĩa môi trường tự nhiên ngày càng tăng sức tác động ảnh hưởng. Khi mà dân số quốc tế ngày một đông, những yếu tố lớn như bệnh tật, cuộc chiến tranh, bần hàn, đấm đá bạo lực, đổi khác khí hậu do con người cũng trở nên nghiêm trọng hơn .

Vào năm 1957, Liên Xô phóng vệ tinh nhân tạo đầu tiên lên quỹ đạo và không lâu sau Yuri Gagarin trở thành người đầu tiên bay vào không gian. Neil Armstrong là người đầu tiên đặt chân lên thiên thể khác ngoài Trái Đất là Mặt Trăng. Tàu thăm dò không người lái được cử đến mọi hành tinh đã biết trong Hệ Mặt Trời, một vài trong đó (như Voyager) đã rời khỏi hệ. Năm cơ quan không gian đại diện cho hơn 15 quốc gia đã hợp tác xây dựng Trạm Vũ trụ Quốc tế.[137] Con người vẫn luôn hiện diện trên đó từ năm 2000.[138] Vào những năm 1990, mạng lưới toàn cầu (WWW) đi vào cuộc sống và từ đó trở thành nguồn thông tin không thể thiếu trong thế giới phát triển.

Tham khảo[sửa]

Đọc thêm[sửa]

Liên kết ngoài[sửa]

Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Khoa học