Soạn bài: Tìm hiểu chung về văn bản thuyết minh

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

Bài này nhu yếu những em hiểu được vị trí và vai trò của văn bản thuyết minh trong đời sống của con người cũng như những đặc thù cơ bản của kiểu văn bản này. Vì vậy, những em cần hiểu và nắm chắc một số ít yếu tố sau :

1. Vị trí và vai trò của văn bản thuyết minh trong đời sống con người

Đây là kiểu văn bản rất thông dụng trong mọi nghành nghề dịch vụ của đời sống, nhằm mục đích phân phối cho tất cả chúng ta những hiểu biết về đặc thù, đặc thù, cấu trúc, cách dùng, … của nhiều sự vật, hiện tượng kỳ lạ trong đời sống thường ngày của xã hội. Chúng ta dùng kiểu văn bản này để thuyết minh cho cấu trúc, cách bảo quán, cách sử dụng một chiếc máy nổ, một chiếc máy bơm, hoặc một cái quạt, một chiếc xe máy. Chúng ta cũng dùng kiểu văn bản này để thuyết minh cho một mẫu sản phẩm mới được sản xuất, một ý tưởng sáng tạo mới được vận dụng. Hoặc tất cả chúng ta cũng phải dùng văn bản thuyết minh để trình làng với mọi người về sản vật quê nhà, về danh lam thắng cảnh của quốc gia với bè bạn năm châu, … Xem ra như vậy tất cả chúng ta cũng đủ thấy tính phổ cập của văn bản thuyết minh trong đời sống xã hội cao đến chừng nào .

2. Đặc điểm của văn bản thuyết minh

– Trình bày tri thức một cách khách quan, xác nhận, hữu dụng cho đời sống con người. Qua việc đọc hoặc nghe văn bản thuyết minh, người đọc được làm giàu vốn tri thức của mình bằng những hiểu biết về sự vật, hiện tượng kỳ lạ một cách đúng chuẩn, trung thực. Đây là kiểu văn bản gắn liền với tư duy khoa học .

– Văn bản thuyết minh có sự khác biệt rõ rệt với các loại văn bản khác mà các em đã biết.

+ Văn bản tự sự : hầu hết là trình diễn vấn đề, diễn biến, hành vi, nhân vật trong thời hạn, khoảng trống .
+ Văn bản miêu tả : đa phần là trình diễn tỉ mỉ, cụ thể sự vật, hiện tượng kỳ lạ sống sót trong thực tiễn, giúp người đọc, người nghe cảm nhận được sự vật, hiện tượng kỳ lạ như bản thân nó vốn có .
+ Văn bản nghị luận : hầu hết là lí lẽ, là vấn đề, là những suy luận mang dấu ấn chủ quan của người viết, …
+ Văn bản hành chính – công vụ : hầu hết là để trình diễn quyết định hành động, bày tỏ nguyện vọng, đề đạt nguyện vọng, …
+ Văn bản thuyết minh : Chủ yếu là lý giải, thuyết minh, hướng dẫn bằng tri thức khoa học, bằng chính sách, bằng quy luật của sự vật, hiện tượng kỳ lạ, …
– Văn bản thuyết minh thường Open trong việc lý giải, ra mắt, trình diễn cho một đồ vật, một nguyên vật liệu, một loại sản phẩm mới, một danh lam thắng cảnh, hay một quy trình tiến độ sản xuất, … để mọi người đều rõ .
“ Lời lẽ, câu chữ, cách hành văn trong văn bản thuyết minh yên cầu được tinh lọc kĩ càng, dễ hiểu, mang tính đại trà phổ thông, dễ nhớ .

3. Một số ví dụ về văn bản thuyết minh

DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ
Di truyền là cái thuộc tính giống tổ tiên của hàng loạt sự sống trên quả đất này. Còn biến dị là sự khác nhau và sự phân li ra ngoài khoanh vùng phạm vi giống nhau của một mái ấm gia đình. Điều này hoàn toàn có thể tìm được trong bất kể mái ấm gia đình nào .
Mỗi một tất cả chúng ta nếu không giống mẹ thì nhất thiết phải giống cha. Đấy là do tính di truyền. Nhưng đây không phải là sự giống nhau tuyệt dối. Bao giờ con cháu cũng có điểm gì đó khác cha mẹ, cả về ngoại hình lẫn tâm lí. Đó chính là do tính biến dị .
Tính biến dị và tính di truyền là hai thuộc tính cơ bản nhất của sự sống và nếu thiếu chúng thì không hề có được sự tiến hoá và tăng trưởng trong quốc tế động vật hoang dã và thực vật. Một bên là nguyên tắc bảo thủ còn một bên là cách mạng. Trong cuộc đấu tranh và thống nhất đó của chúng, ta sẽ tìm thấy biểu lộ của phép hiện chứng tự nhiên .
Sự sống càng phong phú với nhiều sắc tố bao nhiêu thì khoanh vùng phạm vi hoạt động giải trí của sự tinh lọc tự nhiên càng rộng hơn, sự tiến hoá càng thành đạt hơn, vạn vật thiên nhiên càng đạt được sự hoàn thành xong lớn lao hơn. Tính biến dị cung ứng vật liệu cho sự tiến hoá. Tính di truyền củng cố những thành quả của biến dị. Tính biến dị tạo nên những dạng sinh vật mới, còn tính di truyền thì bảo vệ, giữ gìn chúng .
Ví như, nếu không có biến dị và di truyền thì tất cả chúng ta không khi nào được nhìn thấy sự sống hoàn thành xong và phong phú và đa dạng như thời nay. Nếu như không có biến dị thì sinh vật không thể nào có được năng lực thích nghi kì diệu so với những điều kiện kèm theo sống khác nhau. Nếu không có sự sống cũng không có khoảng chừng không rộng mở để chọn đường tăng trưởng. Và không có biến dị thì kĩ năng mới cũng sẽ lụi tàn .
( Theo Sinh vật học lí thú, NXB Thanh niên )
CẢNH ĐẸP SA PA
Chỉ mới nhắc đến cái tên Sa Pa, những ai đã một lần đến, đã cảm thấy như hơi thu còn tắm làn da, đầu lưỡi như còn vương vị ngọt dịu lẫn chua thơm của đào .
Sa Pa nằm nơi lưng chừng núi Hoàng Liên Sơn. Giống như Đà Lạt của Tây Nguyên, Sa Pa là vườn hoa và trái ôn đới giữa vạn vật thiên nhiên Nước Ta nhiệt đới gió mùa, là đất của rừng thông, rừng già và chim thú, lắm thác và mây, một nơi nghi mát kì thủ .
Sa Pa một năm hoàn toàn có thể thấy khá rõ bốn lần chuyển mùa, bốn lần vạn vật thiên nhiên thay sắc áo. Mùa thu trời đất mung lung, mờ do trong mây. Mùa đông, có năm tuyết phủ trắng núi rừng. Mùa xuân ấm hơn, tuy những đỉnh núi còn chìm trong mây đặc nhưng hoa xuân đã phơi sắc trên những triền núi và trong những vườn nhà. Hoa đào đỏ, hoa lê trắng ngần, hoa mơ, hoa mận thoang hương .
Mùa hè mới là mùa đầy sức điệu đàng của Sa Pa. Màn mây vén lên cùng với tiếng sấm động tháng tư. để hiện hộ mặt vạn vật thiên nhiên như mới tinh khôi : sông núi nhấp nhô vô tận, rừng sáng xanh lên trong nắng, suối rì rào, thác xối, chim mở dàn hợp xướng khắp những cánh rừng và hoa tưng bừng nở. Những ngày hè đổ lửa ở đồng bằng thì ở Sa Pa không khí trong lành nóng bức. Những cơn mưa rào thoắt đến, ồn ào một chốc rồi đi, đủ cho núi rừng cỏ cây tắm gội, cho những suối dạt dào nước, cho những búp hoa xoè nử, cho cảnh vật biếc xanh .
Mùa hè Sa Pa đúng là mùa hoa trái ôn đới. Trái cây nhiều và độc lạ. Riêng đào đã có mấy loại. Đào Hmông đỏ ửng, cùi dày, giòn thơm. Đào vàng ngọt thanh, cùi vàng. Đào Vân Nam đỏ mọng, cùi tơi như dưa hở. Và mận cũng đủ loại : mận tím, mận đỏ, mận vàng .
Bên những con đường rừng, hoa phong lan từng chùm, thơm thoang thoảng dẫn hành khách đến thắng cảnh Thác Bạc, trắng xoá một dòng nước từ trên đỉnh núi lao xuống vực sâu, tỏa mát một vùng. Rừng thông mềm mại và mượt mà, yên ả. Động Thuỷ Cung u tĩnh, thạch nhũ lắm hình thù. Cổng Trời cao chót vót. Hang gió không dứt tiếng vi vu .
Sa Pa cũng làm hài lòng những người ham thích tìm hiểu thực vật và động vật hoang dã rừng núi đá. Nhiều cánh rừng già còn khá đủ loại gỗ quý : đinh, lim, sến, táu, gụ, trắc, hoàng đàn. Trong rừng là vườn chim thú quý và hiếm : công, trĩ, gà lôi, hồng hoàng, đại bàng đất và cá voi, hổ, báo, gấu, trâu rừng. Trên mảnh đất phì nhiêu có khí hậu mát dịu đó, thời nay, mọc lên đủ những loại vườn lớn làm giàu làm đẹp cho Tổ quốc ta : trại trồng cây thuốc, trạm thí nghiệm trồng hoa …

Sa Pa, thiên nhiên đặc sắc đang được con người Việt Nam tái tạo, cứ tửng ngày được trau chuốt để xứng đáng là viên ngọc vùng biên giới.

( Theo Lãng Văn, trong Văn miêu tả tuyển chọn, NXB Giáo dục đào tạo, 2001 )

II. HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI

1. Văn bản thuyết minh trong đời sống con người

a) Văn bản Cây dừa Bình Định

– Văn bản này trình diễn sự gắn bó của cây dừa Tỉnh Bình Định với người dân nơi đây và những ích lợi cứa nó so với đời sống của con người .
– Đây là loại văn bản thường Open trong những bài viết, bài nói trình làng về sản vật hoặc cây cối tiêu biểu vượt trội của từng địa phương .

b) Văn bản Tại sao lá cây có màu xanh lục?

– Văn bản này lý giải nguyên do vì sao ta lại nhìn thấy lá cây có màu xanh lục .
– Đây là loại văn bán thường Open trong những bài viết, bài nói mang đặc thù phổ cập khoa học, dùng để giái thích một hiện tượng kỳ lạ nào đó của tự nhiên rất thông dụng quanh ta nhưng còn nhiều người lại chưa hiểu, chưa rõ .

c) Văn bân Huế

Văn bản này ra mắt với bạn đọc về mảnh đất cố đô, một TT văn hoá thẩm mỹ và nghệ thuật lớn cúa quốc gia Nước Ta, một danh lam thắng cảnh nổi tiếng có sức điệu đàng so với mọi người cũng như truyền thống cuội nguồn đấu tranh kiên cường của người dân xứ Huế .

2. Đặc điểm chung của văn bản thuyết minh

a) Xác định đặc điểm của ba văn bản

– Không phải là văn bản tự sự vì những văn bán đó không viết về vấn đề, diễn biến, hành vi, nhân vật trong thời hạn, khoảng trống .
– Không phải là vãn bản miêu tả vì những văn bản đó không trình diễn tỉ mỉ, chi tiết cụ thể sự vật, hiện tượng kỳ lạ sống sót trong thực tiễn, giúp người đọc, người nghe cảm nhận được sự vật, hiện tượng kỳ lạ như bản thân nó vốn có .
– Không phải là văn bản nghị luận vì những văn bản đó không trình diễn bằng lí lẽ, vấn đề, những suy luận mà bằng những tri thức khoa học .
Các văn ban đó đều là văn ban thuyết minh vì những văn bản này dùng việc lý giải, thuyết minh, hướng dần cho bạn đọc hiểu bằng tri thức khoa học, bằng chính sách, bằng quy luật của sự vật, hiện tượng kỳ lạ …

b) Đặc điểm chung của ba văn bản

– Nội dung vãn bản là những tri thức khách quan .
– Nhằm mục tiêu cung ứng tri thức có đặc thù thực dụng .

c) Phương thức trình bày văn bản

– Trình bày khách quan, mang chất trí tuệ, khoa học .
– Không yên cầu gọt giũa câu chữ bóng bảy theo cách của những tác phẩm văn học .
– Trình bày dễ hiểu, rõ ràng, không yên cầu giàu cảm hứng. Tuy vậy nếu viết hay thì sẽ hấp dẫn, mê hoặc người đọc hơn .

III. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

1. Để có thể xác định đúng văn bản nào là văn bản thuyết minh có trong phần Luyện tập này, các em cần lưu ý một số đặc điểm của văn bản thuyết minh giống và khác so với những loại văn bản đã được học, đặc biệt là văn bản miêu tả. Dưới đây là một số điểm phân biệt giữa văn bản thuyết minh và văn bản miêu tả:

– Giống nhau: Cùng hướng đến việc làm nổi bật những đặc điểm cơ bản nhất của đối tượng, ví dụ như: hình dáng bên ngoài, màu sắc, kích cỡ, giá trị, công dụng,…

– Khác nhau :
+ Văn bản thuyết minh : Trình bày trung thành với chủ với những đặc thù cơ bản của đối tượng người dùng, phản ánh một cách khách quan, bảo vệ tính đúng mực, khoa học, đơn nghĩa nhằm mục đích giúp người đọc hiểu được đối tượng người dùng một cách đúng đắn, cụ thể, không thiếu. Nội dung của văn bản thuyết minh không phải là nội dung hư cấu, tưởng tượng mà cần phải luôn phản ánh đúng đắn nhất, chân thực nhất về đối tượng người tiêu dùng. Thường được viết theo một khuôn mẫu nhất định .
+ Văn bản miêu tả : Phản ánh đặc thù cơ bản của đối tượng người tiêu dùng nhưng trong việc làm trình diễn có hư cấu, tưởng tượng, không buộc phải phản ánh một cách tuyệt đối đúng chuẩn, khoa học. Trong cách viết, văn miêu tả gật đầu cách viết đa nghĩa, không mang tính khuôn mẫu .

Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Khoa học