Lịch sử thiên văn học cổ đại

Sơ khai con người đã nhìn lên khung trời với nhiều câu hỏi. Trái Đất nơi con người cư ngụ thì sao. Thiên văn học cổ đại từ ấy mà thành hình .Con người từ thời sơ khai đã nhìn lên khung trời với muôn vàn thắc mắc. Những vì sao lấp lánh lung linh ấy là gì, ở đâu mà ra, và chúng có ý nghĩa gì với tôi không ? Mỗi nền văn minh đều tìm cho mình những câu vấn đáp trong những truyền thuyết thần thoại và niềm tin. Những truyền thuyết thần thoại trở thành truyền thống cuội nguồn .Không ai biết thiên văn học xuất phát từ khi nào. Hàng triệu năm trước người nguyên thuỷ đã nhìn lên khung trời và kinh ngạc với những gì trên ấy. Vậy theo một nghĩa nào đó họ cũng là những ‘ nhà thiên văn ’. Họ chú ý những sự kiện không bình thường như nhật thực, nguyệt thực. Và ngay từ bình minh lịch sử dân tộc, lúc chữ viết mới phôi thai, thì con người đã biết ghi chép những phát hiện thiên văn học cổ đại của mình .

Từ ban đầu tất cả mọi dân tộc đều tin rằng Trái Đất phẳng, và đứng im. Còn toàn bộ bầu trời xoay quanh Trái Đất. Ý tưởng về một Trái Đất hình cầu, đường kính ~ 13 ngàn km, xoay quanh Mặt Trời với tốc độ hơn 100 ngàn km/giờ hoàn toàn xa vời.

Quan niệm của người Ấn

Thay vào đó người cổ đại có những sáng tạo độc đáo rất lạ lùng. Các tu sĩ Vệ Đà của Ấn Độ tin rằng Trái Đất được chống đỡ bằng 12 cây trụ khổng lồ ; khi màn đêm buông xuống Mặt Trời sẽ đi luồn xuống dưới, khôn khéo tránh va những cột trụ ấy .Khó tin hơn nữa là triết lý của đạo Hindu, theo đó thì Trái Đất nằm trên sống lưng bốn con voi ; bốn con voi lại cưỡi trên một con rùa ; và con rùa này thì lại nằm phục trên sống lưng một con rắn bơi vô định trong một đại dương bất tận .Tất nhiên ta đừng nên cười họ. Họ đã đặt những kim chỉ nan tiên phong để lý giải thiên hà. Và họ đã có nhiều quan sát đáng nể đến nay vẫn còn giá trị .Quan niệm của người Hindy cổ đại về vũ trụ

Ý tưởng của người Nước Trung Hoa

Trong số những “ sinh viên ngành thiên văn ” thì phải kể đến người Trung Quốc tiên phong. 3000 năm TCN họ đã tính ra được 1 năm có 365 ngày để làm lịch. Tất nhiên họ không chăm sóc Mặt Trời với Trái Đất cái nào xoay quanh cái nào, trong cả hai trường hợp hiệu quả vẫn cứ là 365. Các nhà thiên văn hoàng gia sẽ phải soạn lịch, và Dự kiến khi nào xảy ra những hiện tượng kỳ lạ thiên thực .Mặt Trăng không tự toả sáng, và chỉ là một thiên thể rất nhỏ. Còn Mặt Trời thì to lớn hơn rất nhiều, nhưng vô tình khoảng cách của nó đến Trái Đất lại vừa đủ để ta nhìn thấy Mặt Trăng và Mặt Trời có size bằng nhau. Vậy nên mới hoàn toàn có thể xảy ra hiện tượng kỳ lạ nhật thực khi Mặt Trời, Mặt Trăng, và Trái Đất cùng nằm trên một đường thẳng, và trên một mặt phẳng .Nhưng nhật thực với người Trung Quốc thì không có rắc rối như vậy và họ trọn vẹn không cho rằng Mặt Trăng có tương quan gì trong trường hợp này. Người Trung Quốc tin rằng Mặt Trời bị một con rồng hung hăng nào đó nuốt chửng. Vậy nên để xua đuổi con rồng này người ta phải tạo ra tiếng ồn càng lớn càng tốt. Xong, nồi, kèn, trống … bất cứ cái gì phát ra âm thanh đều được phát huy tối đa. Thật suôn sẻ là không có lần nào mà con rồng không chịu bỏ đi .Thiên Cẩu nuốt mặt trời là quan niệm của người Trung Hoa về Nhật thực, trong ý tưởng thiên văn học cổ đại của họTuy nhiên, người Trung Quốc lại tính được rằng cứ 18 năm 11 ngày mới xảy ra nhật thực một lần. Khoảng thời hạn này gọi là saros. Tại sao lại phải tính ? Là để họ sẵn sàng chuẩn bị khi con rồng quay trở lại .Lẽ ra thì nhật thực phải xảy ra hàng tháng, nhưng vì mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng lại hơi nghiêng nên là phải rất lâu Mặt Trăng mới vào đúng được vị trí thẳng hàng với Trái Đất và Mặt Trời .Người Trung Quốc không chỉ ghi chép nhật thực. Họ còn ghi chép những sao chổi mà họ xem là điềm gở. Những ngôi sao 5 cánh sáng loà với cái đuôi rực rỡ tỏa nắng kéo ngang qua khung trời thường làm những đấng quân vương kinh hồn bạt vía, vì đại hạn, thiên tai, hay thậm chí còn là vương triều sụp đổ hoàn toàn có thể xảy ra ngay sau đó .

Thiên văn học cổ đại của Ai Cập

Tiếp đến là người Ai Cập cổ đại. Nhưng người Ai Cập chỉ ghi ghép những gì họ thấy thôi chứ không gán ghép ý nghĩa cho chúng. Có lẽ vì với họ những thiên thể là những đối tượng người dùng thiêng liêng. Vậy nên trong một khoảng chừng thời hạn rất rất dài thiên văn cứ bị pha tạp với lại chiêm tinh, một thứ mê tín dị đoan về những vì sao. Ngay cả thời văn minh thời nay thứ mê tín dị đoan ấy không những không mất đi, mà còn can đảm và mạnh mẽ hơn .Người Ai Cập tỏ ra là những nhà quan sát xuất sắc khi họ đo đạc được vị trí biểu kiến, tức là như mắt ta nhìn thấy, của những vì sao, và họ “ căn thẳng hàng ” Đại Kim Tự Tháp của họ với Sao Bắc Cực trên khung trời .Nhưng vì trục Trái Đất nghiêng nên là cứ sau một khoảng chừng thời hạn nhất định thì sao bắc cực so với Trái Đất sẽ đổi khác. Vào thời kim tự tháp thì ngôi sao 5 cánh ấy là sao Thuban, mờ hơn nhiều so với sao bắc cực của tất cả chúng ta thời nay .Kim Tự Tháp của người Ai Cập cổ đại được xây dựng với những tính toán phức tạp và chuẩn xác về thiên văn

Khoa học của người Hy Lạp

Nối nghiệp người Ai Cập là người Hy Lạp với những nhà thiên văn xuất sắc. Đầu tiên trong list này là Thales, sinh năm 624 TCN. Ông không riêng gì ngắm nghía khung trời, mà còn cố gắng nỗ lực lý giải những gì nhìn thấy. Có lẽ ông là người tiên phong nhận ra Trái Đất hình cầu. Nhưng người tiên phong lên tiếng phản bác kim chỉ nan Trái Đất phẳng là Aristotle, 300 năm sau Thales .Aristotle chỉ ra rằng độ cao của những vì sao so với đường chân trời đổi khác khi vị trí người quan sát đổi khác. Đứng ở Hy Lạp thì sao Bắc Cực nằm trên cao, còn đi xuống Ai Cập thì lại ở dưới thấp. Đó là vì Hy Lạp nằm ở bán cầu bắc, còn Ai Cập thì đã gần tới xích đạo. Ngoài ra, ngôi sao 5 cánh Canopus rất sáng trên khung trời Ai Cập thì đứng ở Hy Lạp lại không nhìn thấy. Kết quả tất yếu để thoả mãn những điều này là Trái Đất phải là hình cầu .Bản sao bằng đá cẩm thạch của người La Mã của bức tượng chân dung Aristotles chế tác bởi Lysippos, c. 330 TCN, với phần vải alabaster hiện đại. Aristoles là một trong những nhà triết học cổ đại có ảnh hưởng nhất với nền văn minh phương Tây

Người Hy Lạp tuy đã biết Trái Đất hình cầu, nhưng họ hoàn toàn tin tưởng rẳng Trái Đất cũng là trung tâm vũ trụ. Niềm tin ấy cản trở nghiêm trọng bước tiến của thiên văn học trong suốt chiều dài lịch sử.

Người tiên phong cho rằng Trái Đất quay quanh Mặt Trời là Aristarchus. Rất tiếc, ý tưởng sáng tạo này của ông trọn vẹn bị bác bỏ bởi hai nhà thiên văn lỗi lạc thời ấy là Hipparchus và Ptolemy .Hypparchus là người đã lập được hạng mục sao đúng mực. Ông còn phát hiện ra được sự tiến động, tức là sự di dời của cực bắc trên khung trời .

Nhà thiên văn Ptolemy

Ptolemy mới thật là nhân vật điển hình nổi bật của thiên văn Hy Lạp. Một tác phẩm quan trọng của ông tên là Almagest ghi chép lại tổng thể những khu công trình khoa học nổi tiếng có trước ông, vốn đã bị thất lạc hàng loạt khi thư viện cổ đại Alexandria bị tiêu huỷ trong cuộc chiến tranh .Ptolemy là một nhà thiên văn và toán học xuất sắc. Ông điều tra và nghiên cứu hoạt động của những thiên thể trong hệ Mặt Trời, và Tóm lại Trái Đất là TT của ngoài hành tinh. Mặt Trăng là thiên thể gần nhất, rồi đến sao Thuỷ, sao Kim, Mặt Trời, xa hơn là Sao Hảo, Sao Mộc, và Sao Thổ. Nằm ngoài Hệ Mặt Trời là những vì sao. Cách sắp xếp ấy được gọi tên là Hệ thống Ptolemy .Tranh vẽ nhà thiên văn Ptolemy trên một cuốn sách có từ thế kỷ 16Tất nhiên cách miêu tả ấy trọn vẹn sai lầm đáng tiếc và gây ra rất nhiều khó khăn vất vả cho những nhà thiên văn sau này khi muốn khám phá khung trời. Vì Ptolemy là một cái tên lỗi lạc, nên phần đông không ai dám hoài nghi ông mà trọn vẹn tin cậy để nghiên cứu và điều tra dựa trên những triết lý ông đã chứng minh và khẳng định .Rồi Hy Lạp sụp đổ trước vó ngựa của đế chế Rome. Và người Rome thì rất ít hứng thú với học thuật. Vậy nên thiên văn học từ đây rơi vào giấc ngủ vùi lê dài hàng thế kỷ. Để đến một ngày nó trỗi dậy can đảm và mạnh mẽ tại xứ sở Ả Rập. Nhưng đó là câu truyện khác .

4.8 / 5 – ( 13 bầu chọn )

Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Khoa học