Mặt Trăng – Wikipedia tiếng Việt

Đối với khái niệm ” mặt trăng ” theo nghĩa chung chỉ những vật thể vệ tinh quay quanh một hành tinh, xem vệ tinh tự nhiên

Mặt Trăng (tiếng Anh: Moon) là vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái Đất và là vệ tinh tự nhiên lớn thứ năm trong Hệ Mặt Trời.

Khoảng cách trung bình tính từ tâm Trái Đất đến Mặt Trăng là 384.403 km, lớn khoảng chừng 30 lần đường kính Trái Đất. Đường kính Mặt Trăng là 3.474 km, [ 14 ] bằng 27 % đường kính Trái Đất. Khối lượng Mặt Trăng khoảng chừng bằng 2 % khối lượng Trái Đất và lực mê hoặc tại mặt phẳng Mặt Trăng bằng 17 % lực mê hoặc trên bề mặt Trái Đất. Mặt Trăng quay một vòng quanh Trái Đất với chu kỳ luân hồi quỹ đạo 27,32 ngày, và những đổi khác định kỳ trong hình học của hệ Trái Đất – Mặt Trăng – Mặt Trời là nguyên do gây ra những pha Mặt Trăng, lặp lại sau mỗi chu kỳ luân hồi giao hội tầm 29,53 ngày .Tính đến năm 2020, Mặt Trăng là thiên thể duy nhất ngoài Trái Đất mà con người đã đặt chân tới. Năm 1959 là năm mang tính lịch sử vẻ vang so với công cuộc mày mò Mặt Trăng, khởi đầu bằng chuyến bay của vệ tinh nhân tạo Luna 1 của Liên bang Xô viết đến khoanh vùng phạm vi của Mặt Trăng, tiếp đó Luna 2 rơi xuống mặt phẳng của Mặt Trăng và Luna 3 lần tiên phong cung ứng ảnh mặt sau của Mặt Trăng. Năm 1966 [ 14 ], Luna 9 trở thành tàu thiên hà tiên phong hạ cánh thành công xuất sắc và Luna 10 là tàu ngoài hành tinh không người lái tiên phong bay quanh Mặt Trăng. Hiện nay, những miệng hố đen ở vùng cực Nam của Mặt Trăng là nơi lạnh nhất trong hệ Mặt Trời. [ 15 ] [ 16 ]Cho đến nay, Chương trình Apollo của Hoa Kỳ đã thực thi được những cuộc đổ xô duy nhất của con người xuống Mặt Trăng, tổng số gồm 6 lần hạ cánh trong tiến trình từ 1969 tới 1972. Năm 1969, Neil Armstrong và Buzz Aldrin là những người tiên phong đặt chân lên Mặt Trăng trong phi vụ chuyến bay Apollo 11. Việc thám hiểm Mặt Trăng của loài người đã ngừng lại với sự chấm hết của chương trình Apollo, dù nhiều vương quốc đã thông tin những dự án Bất Động Sản đưa người hay tàu thiên hà robot tới Mặt Trăng .

Tên gọi và từ nguyên[sửa|sửa mã nguồn]

Trong tiếng Việt, Mặt Trăng còn được gọi bằng những tên khác như ông Trăng, Nguyệt (月), Hằng Nga (hay Thường Nga), Thái Âm (太陰), v.v… Không giống như vệ tinh của những hành tinh khác, Mặt Trăng – vệ tinh của Trái Đất – không có tên riêng nào khác. Trong một số ngôn ngữ, Mặt Trăng của Trái Đất được viết hoa để phân biệt với danh từ chung “mặt trăng”, nói đến các vệ tinh tự nhiên của các hành tinh khác như “the Moon” trong tiếng Anh[17] và “the moon”.

Từ moon (“Mặt Trăng” trong tiếng Anh) là một từ thuộc nhóm ngôn ngữ German, liên quan tới từ mensis trong tiếng Latin; từ này lại xuất phát từ gốc me- trong ngôn ngữ Ấn-Âu nguyên thủy (Proto-Indo-European), cũng xuất hiện trong measure (đo lường)[18] (thời gian), với sự gợi nhớ tới tầm quan trọng của nó trong việc đo đạc thời gian trong những từ có nguồn gốc từ nó như Monday (“thứ Hai” trong tiếng Anh), month (“tháng” trong tiếng Anh) và menstrual (hàng tháng/kinh nguyệt). Trong tiếng Anh, từ moon chỉ có nghĩa “Mặt Trăng” cho tới tận năm 1665, khi nó được mở rộng nghĩa để chỉ những vệ tinh tự nhiên mới được khám phá của các hành tinh khác[18]. Mặt Trăng thỉnh thoảng cũng được gọi theo tên tiếng Latin của nó, Luna, để phân biệt với các vệ tinh tự nhiên; tính từ có liên quan là lunar và một tiền tố tính từ seleno – hay hậu tố -selene (theo tên vị thần Hy Lạp Selene).

Bề mặt trên Mặt Trăng[sửa|sửa mã nguồn]

Hai phía Mặt Trăng[sửa|sửa mã nguồn]

Mặt Trăng nằm trên quỹ đạo quay đồng nhất, có nghĩa là nó hầu hết giữ nguyên một mặt hướng về Trái Đất ở tổng thể mọi thời gian. Buổi đầu mới hình thành, Mặt Trăng quay chậm dần và bị khoá ở vị trí hiện tại vì những hiệu ứng ma sát Open cùng hiện tượng kỳ lạ biến dạng thuỷ triều do Trái Đất gây ra [ 19 ] .

Từ đã rất lâu khi Mặt Trăng còn quay nhanh hơn hiện tại rất nhiều, bướu thuỷ triều (tidal bulge) của nó chạy trước đường nối Trái Đất-Mặt Trăng bởi nó không thể làm xẹp bướu đủ nhanh để giữ bướu này luôn ở trên đường thẳng đó[20]. Lực quay khiến bướu luôn vượt quá đường nối này. Hiện tượng này gây ra mô men xoắn, làm giảm tốc độ quay của Mặt Trăng, như một lực vặn siết chặt đai ốc. Khi tốc độ quay của Mặt Trăng giảm xuống đủ để cân bằng với vận tốc quỹ đạo của nó, khi ấy bướu luôn hướng về phía Trái Đất, bướu nằm trên đường thẳng nối Trái Đất-Mặt Trăng, và lực xoắn biến mất. Điều này giải thích tại sao Mặt Trăng quay với tốc độ bằng tốc độ quỹ đạo và chúng ta luôn chỉ nhìn thấy một phía của Mặt Trăng.

Các biến đổi nhỏ (đu đưa – libration) trong góc quan sát cho phép chúng ta có thể nhìn thấy được khoảng 59% bề mặt Mặt Trăng (nhưng luôn luôn chỉ là một nửa ở mọi thời điểm)[14].

Mặt quay về phía Trái Đất được gọi là phần nhìn thấy, và phía đối lập được gọi là phần không nhìn thấy. Phần không nhìn thấy đôi lúc còn được gọi là ” phần tối, ” nhưng trên thực tiễn nó cũng được chiếu sáng liên tục như phần nhìn thấy : một lần trong mỗi ngày Mặt Trăng, trong tuần trăng mới mà tất cả chúng ta quan sát thấy từ Trái Đất khi phần nhìn thấy đang bị che tối. Phần không nhìn thấy của Mặt Trăng lần tiên phong được tàu thăm dò Xô Viết Luna 3 chụp ảnh năm 1959. Một đặc thù phân biệt của phần không nhìn thấy được là nó hầu hết không có ” những vùng tối Mặt Trăng ” ( những ” biển ” ) .

Các vùng tối trên Mặt Trăng / Biển Mặt Trăng[sửa|sửa mã nguồn]

Các đồng bằng tối và hầu như không có đặc điểm riêng trên Mặt Trăng có thể được nhìn thấy rõ bằng mắt thường được gọi là “các vùng tối” hay các biển Mặt Trăng, từ tiếng Latin (mare) có nghĩa là “biển”, bởi chúng được các nhà thiên văn học cổ đại cho là những nơi chứa đầy nước. Hiện chúng đã được biết chỉ là những bề mặt lớn chứa dung nham bazan cổ đã đông đặc. Đa số các dung nham này đã được phun ra hay chảy vào những chỗ lõm hình thành nên sau các vụ va chạm thiên thạch hay sao chổi vào bề mặt Mặt Trăng. (Oceanus Procellarum là trường hợp khác bởi nó không được hình thành do va chạm). Các biển xuất hiện dày đặc phía bề mặt nhìn thấy được của Mặt Trăng, phía không nhìn thấy có rất ít biển và chúng chỉ chiếm khoảng 2% bề mặt[21], so với khoảng 31% ở phía đối diện[14]. Cách giải thích có vẻ đúng đắn nhất cho sự khác biệt này liên quan tới sự tập trung cao của các yếu tố sinh nhiệt phía bề mặt nhìn thấy được, như đã được thể hiện bởi các bản đồ địa hóa học có được từ những máy quang phổ tia gama[22][23]. Nhiều vùng có chứa những núi lửa hình khiên và các vòm núi lửa được tìm thấy trong các biển ở phía có thể nhìn thấy[24].

Các vùng có màu sáng trên Mặt Trăng được gọi là terrae, hay theo cách thông thường hơn là các “cao nguyên”, bởi chúng cao hơn hầu hết các biển. Nhiều rặng núi cao ở phía bề mặt nhìn thấy được chạy dọc theo bờ ngoài các vùng trũng do va chạm lớn, nhiều vùng trũng này đã được bazan lấp kín. Chúng được cho là các tàn tích còn lại của các gờ bên ngoài của vùng trũng va chạm[25]. Không giống Trái Đất, không một ngọn núi lớn nào trên Mặt Trăng được cho là được hình thành từ các sự kiện kiến tạo[26].

Các bức ảnh được chụp bởi phi vụ Clementine năm 1994 cho thấy bốn vùng núi trên vùng gờ hố va chạm Peary rộng 73 km tại cực bắc Mặt Trăng luôn được chiếu sáng trong cả ngày Mặt Trăng. Những đỉnh sáng vĩnh cửu này là hoàn toàn có thể do độ nghiêng trục tự quay rất nhỏ trên mặt phẳng hoàng đạo của Mặt Trăng. Không vùng sáng vĩnh cửu nào được phát hiện ở phía cực nam, dù vùng gờ của hố va chạm Shackleton được chiếu sáng trong khoảng chừng 80 % ngày Mặt Trăng. Một hậu quả khác từ việc Mặt Trăng có độ nghiêng trục nhỏ là 1 số ít vùng đáy của những hố va chạm vùng cực luôn ở trong bóng tối [ 27 ] .

Hố va chạm[sửa|sửa mã nguồn]

Bề mặt Mặt Trăng cho thấy vật chứng rõ ràng rằng nó đã bị ảnh hưởng tác động nhiều bởi những sự kiện va chạm thiên thạch [ 28 ]. Các hố va chạm hình thành khi những thiên thạch và sao chổi va chạm vào mặt phẳng Mặt Trăng, và nói chung có khoảng chừng nửa triệu hố va chạm với đường kính hơn 1 km. Do những hố va chạm hình thành với tỷ suất gần như cố định và thắt chặt, nên số lượng hố va chạm trên một đơn vị chức năng diện tích quy hoạnh chồng lên trên một đơn vị chức năng địa chất hoàn toàn có thể được sử dụng để ước tính tuổi của mặt phẳng ( xem Đếm hố va chạm ). Vì không có khí quyển, thời tiết và những hoạt động giải trí địa chất gần đây nên nhiều hố va chạm được bảo tồn trong trạng thái khá tốt so với những hố va chạm trên bề mặt Trái Đất .Hố va chạm lớn nhất trên Mặt Trăng, cũng là một trong những hố va chạm lớn nhất đã được biết đến trong Hệ Mặt Trời, là Vùng trũng Nam cực-Aitken. Vùng này nằm ở phía mặt không nhìn thấy, giữa Nam cực và xích đạo, và có đường kính khoảng chừng 2.240 km và sâu khoảng chừng 13 km [ 29 ]. Các vùng trũng va chạm lớn ở phía mặt phẳng nhìn thấy được gồm Imbrium, Serenitatis, Crisium và Nectaris .

Hầu hết các hố va chạm trên Mặt Trăng được đặt theo tên người, bao gồm tên các học giả, nhà khoa học, nhà thám hiểm, nhà nghệ thuật nổi tiếng (xem thêm danh sách nhân vật được đặt tên cho hố va chạm trên Mặt Trăng – tiếng Anh). Thói quen này bắt đầu từ năm 1645.

Bao trùm phía ngoài bề mặt Mặt Trăng là một lớp bụi rất mịn (vật chất vỡ thành các phần tử rất nhỏ) và lớp bề mặt vỡ vụn do va chạm này được gọi là regolith. Bởi được hình thành từ các quá trình va chạm, regolith của các bề mặt già thường dày hơn tại các nơi bề mặt trẻ khác. Đặc biệt, người ta đã ước tính rằng regolith có độ dày thay đổi từ khoảng 3–5 m tại các biển, và khoảng 10–20 m trên các cao nguyên[30]. Bên dưới lớp regolith mịn là cái thường được gọi là megaregolith. Lớp này dày hơn rất nhiều (khoảng hàng chục km) và bao gồm lớp nền đá đứt gãy[31].

Nước trên Mặt Trăng[sửa|sửa mã nguồn]

Cực nam Mặt TrăngNhững vụ bắn phá liên tục của những sao chổi và những thiên thạch có lẽ rằng đã mang tới một lượng nước nhỏ vào mặt phẳng Mặt Trăng. Nếu như vậy, ánh sáng Mặt Trời sẽ phân loại đa số lượng nước này thành những nguyên tố cấu trúc là Hydro và oxy, cả hai chất này theo thời hạn nói chung lại bay vào ngoài hành tinh, vì lực mê hoặc của Mặt Trăng yếu. Tuy nhiên, vì độ nghiêng của trục tự quay của Mặt Trăng so với mặt phẳng hoàng đạo nhỏ, chỉ chênh 1,5 °, nên có 1 số ít hố va chạm sâu gần những cực không khi nào được ánh sáng Mặt Trời trực tiếp chiếu tới ( xem Hố va chạm Shackleton ). Các phân tử nước ở trong những hố va chạm này hoàn toàn có thể không thay đổi trong một thời hạn dài .Clementine đã vẽ map những hố va chạm tại cực nam Mặt Trăng [ 32 ] nơi luôn ở trong bóng tối, và những cuộc thử nghiệm mô phỏng máy tính cho thấy hoàn toàn có thể có tới 14.000 km² luôn ở trong bóng tối [ 27 ]. Các tác dụng thám sát radar từ phi vụ Clementine cho rằng có 1 số ít túi nước nhỏ, ngừng hoạt động nằm gần mặt phẳng, và tài liệu từ máy quang phổ neutron của Lunar Prospector cho thấy sự tập trung chuyên sâu lớn dị thường của hydro ở vài mét phía trên của regolith gần những vùng cực [ 33 ]. Các ước tính tổng số lượng băng gần một kilômét khối .

Băng có thể được khai thác và phân chia thành nguyên tử cấu tạo ra nó là hydro và oxy bằng các lò phản ứng hạt nhân hay các trạm điện mặt trời. Sự hiện diện của lượng nước sử dụng được trên Mặt Trăng là yếu tố quan trọng để việc thực hiện tham vọng đưa con người lên sinh sống trên Mặt Trăng có thể trở thành hiện thực, bởi việc chuyên chở nước từ Trái Đất lên quá tốn kém. Tuy nhiên, những quan sát gần đây bằng radar hành tinh Arecibo cho thấy một số dữ liệu thám sát radar của chương trình Clementine gần vùng cực trước kia được cho là dấu hiệu của sự hiện diện của băng thì trên thực tế có thể chỉ là hậu quả từ những tảng đá bị bắn ra từ các hố va chạm gần đây[34]. Năm 2008, những phân tích mới đã tìm thấy một lượng nước nhỏ ở bên trong dung nham núi lửa mang về Trái Đất từ tàu phi vụ Apollo 15.[35]
Tháng 9 năm 2009, phổ kế trên tàu Chandrayaan-1′ đã xác định được các vạch phổ hấp thụ của nước và Hydroxyl nhờ sự phản xạ của tia sáng Mặt Trời, mang lại chứng cứ về sự có mặt của một lượng lớn nước trên bề mặt của Mặt Trăng, có thể cao tới 1.000 ppm.[36] Vài tuần sau, tàu LCROSS phóng một thiết bị va chạm nặng 2.300 kg vào một hố va chạm ở vùng cực tối vĩnh cửu, và xác định được ít nhất 1 tạ nước trong đám vật chất bắn tung lên từ vụ va chạm.[37][38]

Các đặc thù vật lý[sửa|sửa mã nguồn]

Cấu trúc bên trong[sửa|sửa mã nguồn]

Hình giản đồ cấu trúc bên trong Mặt Trăng

Mặt Trăng là một vật thể phân dị, về mặt địa hoá học gồm một lớp vỏ, một lớp phủ, và lõi. Cấu trúc này được cho là kết quả của sự kết tinh phân đoạn của một biển macma chỉ một thời gian ngắn sau khi nó hình thành khoảng 4,5 tỷ năm trước. Năng lượng cần thiết để làm tan chảy phần phía ngoài của Mặt Trăng thường được cho là xuất phát từ một sự kiện va chạm lớn được cho là đã hình thành nên hệ thống Trái Đất-Mặt Trăng, và sự bồi đắp sau đó của vật chất trong quỹ đạo Trái Đất. Sự kết tinh của biển macma khiến xuất hiện lớp phủ mafic và một lớp vỏ giàu plagiocla (xem Nguồn gốc và tiến hoá địa chất bên dưới).

Việc vẽ map địa hoá học từ quỹ đạo cho thấy lớp vỏ Mặt Trăng gồm hầu hết thành phần là anorthosit, [ 39 ] tương thích với giả thuyết biển macma. Về những nguyên tố, lớp vỏ gồm hầu hết là oxy, silic, magiê, sắt, calci và nhôm. Dựa trên những kỹ thuật địa vật lý, chiều dày của nó được ước tính trung bình khoảng chừng 50 km [ 1 ] .Sự tan chảy một phần bên trong lớp phủ Mặt Trăng khiến phóng xạ của biển bazan nổi lên trên mặt phẳng Mặt Trăng. Các nghiên cứu và phân tích bazan này cho thấy lớp phủ gồm có đa phần là những khoáng chất olivin, orthopyroxen và clinopyroxen, và rằng lớp phủ Mặt Trăng có nhiều sắt hơn Trái Đất. Một số bazan Mặt Trăng chứa rất nhiều titan ( hiện hữu trong khoáng chất ilmenit ), cho thấy lớp phủ có sự không giống hệt lớn trong thành phần. Các trận động đất trên Mặt Trăng được phát hiện xảy ra sâu bên trong lớp phủ, khoảng chừng 1.000 km dưới mặt phẳng. Chúng diễn ra theo chu kỳ luân hồi hàng tháng và tương quan tới những ứng suất thuỷ triều gây ra bởi quỹ đạo lệch tâm của Mặt Trăng quanh Trái Đất [ 1 ] .Mặt Trăng có tỷ lệ trung bình 3.346,4 kg / m³, khiến nó trở thành vệ tinh có tỷ lệ lớn thứ hai trong Hệ Mặt Trời sau Io. Tuy nhiên, nhiều vật chứng cho thấy hoàn toàn có thể lõi Mặt Trăng nhỏ, với nửa đường kính khoảng chừng 350 km hay nhỏ hơn [ 1 ]. Nó chỉ bằng khoảng chừng 20 % size Mặt Trăng, trái ngược so với 50 % của đa phần những thiên thể khác. Thành phần lõi Mặt Trăng không đặc chắc, nhưng phần nhiều tin rằng nó gồm một lõi sắt sắt kẽm kim loại với một lượng nhỏ lưu huỳnh và niken. Các nghiên cứu và phân tích về sự độc lạ trong thời hạn tự quay của Mặt Trăng cho thấy tối thiểu lõi Mặt Trăng cũng nóng chảy một phần [ 40 ] .
Địa hình Mặt Trăng, theo thể địa cầu Mặt TrăngĐịa hình Mặt Trăng đã được đo đạc bằng những giải pháp đo độ cao laser và nghiên cứu và phân tích hình lập thể, hầu hết được thực thi gần đây từ những tài liệu tích lũy được trong phi vụ Clementine. Đặc điểm địa hình dễ nhận thấy nhất là Vùng trũng Nam cực-Aitken phía mặt phẳng không nhìn thấy, nơi có những điểm thấp nhất của Mặt Trăng. Các điểm trên cao nhất ở ngay phía đông bắc vùng trũng này, và nó cho thấy vùng này hoàn toàn có thể có những trầm tích vật phóng núi lửa dày đã Open trong sự kiện va chạm xiên vào vùng trũng Nam cực-Aitken. Các vùng trũng do va chạm lớn khác, như Imbrium, Serenitatis, Crisium, Smythii và Orientale, cũng có địa hình vùng khá thấp và những gờ tròn nổi. Một đặc thù phân biệt khác của hình dáng Mặt Trăng là cao độ trung bình ở phía không nhìn thấy khoảng chừng 1,9 km cao hơn so với phía nhìn thấy [ 1 ] .

Trường mê hoặc[sửa|sửa mã nguồn]

Trường mê hoặc của Mặt Trăng đã được xác lập qua việc thám sát những tín hiệu radio do những tàu ngoài hành tinh bay trên quỹ đạo phát ra. Nguyên tắc sử dụng dựa trên Hiệu ứng Doppler, theo đó việc tàu vũ trụ tăng cường theo hướng đường quan sát hoàn toàn có thể được xác lập bằng những đổi khác tăng nhỏ trong tần số tín hiệu radio, và khoảng cách từ tàu ngoài hành tinh tới một trạm trên Trái Đất. Tuy nhiên, vì sự quay đồng điệu của Mặt Trăng vẫn không hề thám sát tàu ngoài hành tinh vượt quá những rìa của Mặt Trăng, và trường mê hoặc phía mặt phẳng không nhìn thấy được cho nên vì thế vẫn còn chưa được biết rõ [ 41 ] .
Sự dị thường mê hoặc xuyên tâm trên mặt phẳng Mặt TrăngĐặc điểm chính của trường mê hoặc Mặt Trăng là sự hiện hữu của những mascon ( tập trung chuyên sâu khối lượng ), là những dị thường mê hoặc dương gắn liền với một số ít vùng trũng va chạm lớn [ 42 ]. Những dị thường này tác động ảnh hưởng lớn tới quỹ đạo của những tàu thiên hà quay xung quanh Mặt Trăng, và một quy mô mê hoặc đúng mực là thiết yếu để lập kế hoạch cho những phi vụ tàu vũ trụ có và không có người lái. Các mascon một phần Open bởi sự hiện hữu của những dòng chảy dung nham bazan vào 1 số ít vùng trũng va chạm. Tuy nhiên, những dòng chảy dung nham chính chúng lại không hề lý giải hàng loạt trường mê hoặc, và phay nghịch của mặt phân giới lớp vỏ-lớp phủ cũng là điều thiết yếu. Dựa trên những quy mô mê hoặc Lunar Prospector, người ta thấy rằng một số ít mascon sống sót nhưng không cho thấy vật chứng cho thuyết núi lửa biển bazan [ 43 ]. Sự lan rộng ra to lớn của núi lửa biển bazan gắn liền với Oceanus Procellarum không chỉ ra sự không bình thường mê hoặc dương .
Tổng cường độ từ trường tại mặt phẳng Mặt Trăng, hiệu quả từ cuộc thí nghiệm đo phản xạ electron của Lunar ProspectorMặt Trăng có một từ trường bên ngoài trong khoảng chừng một tới một trăm nanotesla — chưa bằng 1 % từ trường Trái Đất ( khoảng chừng 30-60 microtesla ). Các độc lạ chính khác là Mặt Trăng hiện tại không có một từ trường lưỡng cực ( lẽ ra phải được tạo ra bởi địa động lực trong lõi của nó ), và sự từ hóa hiện hữu hầu hết đều có nguồn gốc từ lớp vỏ [ 44 ]. Một giả thuyết cho rằng sự từ hóa ở lớp vỏ đã Open ngay từ buổi đầu lịch sử vẻ vang Mặt Trăng khi địa động lực đang hoạt động giải trí. Tuy nhiên, kích cỡ nhỏ của lõi Mặt Trăng là một yếu tố cản trở tiềm tàng cho giả thuyết này. Một giả thuyết khác, hoàn toàn có thể trên một vật thể không có không khí như Mặt Trăng, những từ trường trong thời điểm tạm thời hoàn toàn có thể Open trong những sự kiện va chạm lớn. Ủng hộ giả thuyết này, cần quan tâm rằng sự từ hóa lớp vỏ lớn nhất là ở gần những vùng đối chân của những vùng trũng do va chạm lớn. Người ta yêu cầu rằng một hiện tượng kỳ lạ như vậy hoàn toàn có thể xảy ra từ sự lan rộng ra tự do của một đám mây plasma sinh ra từ va chạm bao quanh Mặt Trăng với sự hiện hữu của một từ trường bao quanh [ 45 ] .
Mặt Trăng có khí quyển mỏng dính đến nỗi hầu hết không đáng kể, với tổng khối lượng khí quyển chưa tới 104 kg [ 46 ]. Một nguồn gốc hình thành khí quyển Mặt Trăng chính là hiện tượng kỳ lạ tự phun khí — sự phun những loại khí như radon hình thành bởi quy trình phân rã phóng xạ bên trong lớp vỏ và lớp phủ [ 47 ]. Một nguồn quan trọng khác hình thành trong quy trình tiên xạ, tương quan tới sự bắn phá của vi thiên thạch, những ion, electron của gió Mặt Trời và ánh sáng Mặt Trời [ 39 ]. Các loại khí phát sinh từ quy trình tiên xạ hoặc chui vào trong regolith vì lực mê hoặc của Mặt Trăng, hoặc hoàn toàn có thể lại rơi vào ngoài hành tinh vì áp suất bức xạ của Mặt Trời hay bị quét sạch bởi từ trường gió Mặt Trời nếu chúng đã bị ion hoá. Các nguyên tố natri và kali đã được phát hiện bằng cách giải pháp quang phổ trên Trái Đất, trong khi nguyên tố radon – 222 ( 222R n ) và poloni-210 ( 210P o ) đã được suy ra từ máy quang phổ hạt alpha của Lunar Prospector [ 48 ]. Agon – 40 ( 40A r ), heli-4 ( 4H e ), oxy ( O2 ) và / hay metan ( CH4 ), nitơ ( N2 ) và / hay mônôxít cacbon ( CO ), và dioxide cacbon ( CO2 ) đã được phát hiện tại chỗ bởi những máy do những nhà du hành ngoài hành tinh chương trình Apollo để lại [ 49 ] .

Nhiệt độ mặt phẳng[sửa|sửa mã nguồn]

Ban ngày trên Mặt Trăng, nhiệt độ trung bình là 107 °C, còn đêm hôm nhiệt độ là – 153 °C [ 50 ] .

Nguồn gốc và sự tiến hoá địa chất[sửa|sửa mã nguồn]

Ảnh Mặt Trăng quan sát từ BỉNhiều cơ cấu tổ chức đã được đưa ra nhằm mục đích lý giải sự hình thành của Mặt Trăng. Mọi người tin rằng Mặt Trăng đã được hình thành từ 4,527 ± 0,010 tỷ năm trước, khoảng chừng 30-50 triệu năm sau sự hình thành của Hệ Mặt Trời [ 51 ] .

Giả thuyết phân đôi

Nghiên cứu ban đầu cho rằng Mặt Trăng đã vỡ ra từ vỏ Trái Đất bởi các lực ly tâm, để lại một vùng trũng – được cho là Thái Bình Dương – [52]. Tuy nhiên, ý tưởng này đòi hỏi Trái Đất phải có một tốc độ quay ban đầu rất lớn, thậm chí nếu điều này có thể xảy ra, quá trình đó sẽ khiến Mặt Trăng phải quay theo mặt phẳng xích đạo của Trái Đất, nhưng thực tế lại không phải như vậy.

Giả thuyết bắt giữ

Nghiên cứu khác lại cho rằng Mặt Trăng đã được hình thành ở đâu đó và cuối cùng bị lực hấp dẫn của Trái Đất bắt giữ[53]. Tuy nhiên, các điều kiện được cho là cần thiết để một cơ cấu như vậy hoạt động, như một khí quyển mở rộng của Trái Đất nhằm tiêu diệt năng lượng của Mặt Trăng đi ngang qua, là không thể xảy ra.

Giả thuyết cùng hình thành

Giả thuyết cùng hình thành cho rằng Trái Đất và Mặt Trăng cùng hình thành ở một thời điểm và vị trí từ đĩa bồi đắp nguyên thuỷ. Mặt Trăng đã được hình thành từ vật chất bao quanh Tiền Trái Đất, tương tự sự hình thành của các hành tinh xung quanh Mặt Trời. Một số người cho rằng giả thuyết này không giải thích thỏa đáng sự suy kiệt của sắt kim loại trên Mặt Trăng.

Một sự thiếu vắng lớn trong mọi giả thuyết trên là chúng không hề lý giải được động lượng góc cao của hệ Trái Đất-Mặt Trăng [ 54 ] .

Vụ va chạm lớn

Giả thuyết ưu thế nhất hiện tại là hệ Trái Đất-Mặt Trăng đã được hình thành như kết quả của một vụ va chạm lớn. Một vật thể cỡ Sao Hỏa (được gọi là “Theia”) được cho là đã đâm vào Tiền Trái Đất, đẩy bắn ra lượng vật chất đủ vào trong quỹ đạo Tiền Trái Đất để hình thành nên Mặt Trăng qua quá trình bồi tụ[14]. Bởi bồi tụ là quá trình mà mọi hành tinh được cho là đều phải trải qua để hình thành, các vụ va chạm lớn được cho là đã ảnh hưởng tới hầu hết, nếu không phải toàn bộ quá trình hình thành hành tinh. Các mô hình giả lập máy tính về một vụ va chạm lớn phù hợp với các đo đạc về động lượng góc của hệ Trái Đất-Mặt Trăng, cũng như kích thước nhỏ của lõi Mặt Trăng[55]. Các câu hỏi vẫn chưa được giải đáp của giả thuyết này liên quan tới việc xác định tương quan kích thước của Tiền Trái Đất và Theia và bao nhiêu vật liệu từ hai thiên thể trên đã góp phần hình thành nên Mặt Trăng.

Biển macma Mặt Trăng[sửa|sửa mã nguồn]

Vì hiệu quả của một lượng lớn nguồn năng lượng được giải phóng trong vụ va chạm lớn và sự bồi tụ vật tư sau đó trên quỹ đạo Trái Đất, mọi người thường cho rằng một hầu hết Mặt Trăng trước kia từng tan chảy. Phần tan chảy bên ngoài của Mặt Trăng ở thời gian đó được gọi là biển macma, và ước tính độ sâu của nó trong khoảng chừng 500 km cho tới hàng loạt nửa đường kính Mặt Trăng [ 22 ] .Khi biển macma nguội đi, sự kết tinh phân đoạn và phân dị của nó khiến tạo thành lớp phủ và lớp vỏ riêng không liên quan gì đến nhau. Lớp phủ được cho là được hình thành hầu hết bởi sự kết tủa và ngọt ngào của những khoáng chất olivin, clinopyroxen và orthopyroxen. Sau khi khoảng chừng 3/4 biển macma kết tinh, khoáng chất anorthit được cho là đã kết tủa và trôi nổi lên mặt phẳng bởi nó có tỷ lệ thấp, hình thành nên lớp vỏ [ 22 ] .Các chất lỏng ở đầu cuối kết tinh từ biển macma hoàn toàn có thể khởi đầu đã len giữa lớp vỏ và áo, và hoàn toàn có thể chứa nhiều nguyên tố không thích hợp và tạo nhiệt. Thành phần địa hóa học này được gọi bằng tên viết tắt theo những vần âm đầu KREEP, của kali ( K ), những nguyên tố đất hiếm ( REE ) và phosphor ( P. ), và có lẽ rằng đã tập trung chuyên sâu trong Procellarum KREEP Terrane, là một vùng địa chất nhỏ gồm có hầu hết Oceanus Procellarum và Biển Imbrium ở phần mặt phẳng nhìn thấy được của Mặt Trăng [ 1 ] .

Tiến hóa địa chất[sửa|sửa mã nguồn]

Một phần đông tiến hóa địa chất của Mặt Trăng hậu biển macma là do quy trình hình thành hố va chạm. Niên đại địa chất Mặt Trăng hầu hết được phân loại dựa trên sự hình thành những vùng trũng lớn do va chạm, như Nectaris, Imbrium và Orientale. Các cấu trúc va chạm này có đặc thù là những gờ tròn vật chất do va chạm hất lên, và thường có đường kính lên tới hàng trăm đến hàng ngàn kilômét. Mỗi vùng trũng nhiều gờ này đều gắn liền với một mặt phẳng trầm tích vật phóng lớn để hình thành những tầng của địa tầng khu vực. Tuy chỉ một số ít vùng trũng đa gờ được xác lập niên đại đúng mực, chúng rất hữu dụng để xác lập niên đại gần đúng dựa trên những vùng đất theo địa tầng. Các ảnh hưởng tác động tiếp nối của va chạm là nguyên do hình thành nên regolith .Quá trình địa chất lớn khác tác động ảnh hưởng tới mặt phẳng Mặt Trăng là biển núi lửa. Sự tăng những nguyên tố tạo nhiệt bên trong Procellarum KREEP Terrane được cho là đã khiến lớp phủ bên dưới nóng lên, và ở đầu cuối nóng chảy một phần. Một phần những macma đó tràn lên mặt phẳng và phun trào, gây ra sự tập trung chuyên sâu cao của bazan biển ở phía mặt phẳng nhìn thấy được của Mặt Trăng [ 22 ]. Đa phần biển bazan trên Mặt Trăng đã phun trào trong kỷ Imbrium ở vùng địa chất này từ 3,0 – 3,5 tỷ năm trước. Tuy nhiên, một số ít mẫu có niên đại từ tới 4,2 tỷ năm trước [ 56 ] và những vụ phun trào gần đây nhất, dựa trên chiêu thức đếm hố va chạm, được cho là đã xảy ra chỉ từ 1,2 tỷ năm trước [ 57 ] .Đã có tranh cãi về việc những đặc thù trên mặt phẳng Mặt Trăng có biến hóa theo thời hạn hay không. Một số nhà quan sát đã công bố rằng những hố va chạm có Open hoặc mất đi, hay rằng những hình thức khác của những hiện tượng kỳ lạ trong thời điểm tạm thời hoàn toàn có thể xảy ra. Ngày nay, nhiều công bố như vậy được cho là không trong thực tiễn, vì việc quan sát được triển khai dưới những điều kiện kèm theo ánh sáng khác nhau, quan sát thiên văn học kém, hay sự thiếu đúng chuẩn của những tấm map trước đó, Tuy nhiên, người ta biết rằng hiện tượng kỳ lạ phun trào khí nhiều lúc hoàn toàn có thể xảy ra và chúng hoàn toàn có thể là yếu tố chịu nghĩa vụ và trách nhiệm cho một tỷ suất Tỷ Lệ nhỏ những hiện tượng kỳ lạ nhất thời trên Mặt Trăng đã được thông tin. Gần đây, đã có quan điểm cho rằng một vùng có đường kính khoảng chừng 3 km trên mặt phẳng Mặt Trăng bị đổi khác bởi một sự kiện phun trào khí ga khoảng chừng 1 triệu năm trước [ 58 ] [ 59 ] .

Đá Mặt Trăng[sửa|sửa mã nguồn]

Đá Mặt Trăng được xếp thành hai loại, dựa trên khu vực sống sót của chúng tại những cao nguyên Mặt Trăng ( terrae ) hay tại những biển. Đá trên những cao nguyên gồm ba bộ : anorthosit sắt, magnesi và kiềm ( 1 số ít người coi bộ kiềm là một tập hợp con của bộ magnesi ). Đá thuộc bộ anorthosit sắt gồm phần nhiều chỉ là khoáng chất anorthit ( một calic plagiocla fenspa ) và được cho là đại diện thay mặt cho sự tích tụ plagiocla trôi nổi của biển macma Mặt Trăng. Theo những giải pháp tính niên đại phóng xạ thì anorthosit sắt đã được hình thành từ 4,4 tỷ năm trước [ 56 ] [ 57 ] .Đá bộ magnesi và kiềm đa phần là đá sâu mafic. Các loại đá đặc trưng gồm dunit, troctolit, gabbro, anorthosit kiềm và hiếm hơn là granit. Trái với bộ anorthosit sắt, những loại đá này đều có tỷ suất Mg / Fe cao trong những khoáng vật mafic của chúng. Nói chung, những loại đá này là sự xâm nhập vào lớp vỏ cao nguyên đã hình thành từ trước ( dù một số ít ví dụ hiếm hơn có lẽ rằng là sự phun trào dung nham ), và chúng đã hình thành từ khoảng chừng 4,4 – 3,9 tỷ năm trước. Nhiều loại đá trên có sự thông dụng cao của, hay về mặt phát sinh có tương quan tới, thành phần địa hóa học KREEP .Các biển Mặt Trăng gồm hàng loạt những biển bazan. Tuy tựa như như bazan Trái Đất, chúng chứa nhiều sắt hơn, và trọn vẹn không có chứa những mẫu sản phẩm bị đổi khác bởi nước, và chứa nhiều titan [ 60 ] [ 61 ] .Các nhà du hành thiên hà đã thông tin rằng bụi từ mặt phẳng kết xuống giống như tuyết và có mùi thuốc súng cháy [ 62 ]. Bụi hầu hết được hình thành từ thủy tinh dioxide silic ( SiO2 ), có lẽ rằng được tạo ra từ những thiên thạch đã đâm xuống mặt phẳng Mặt Trăng. Chúng cũng có chứa calci và magiê .
Trăng không nhìn thấy

Các tham số quỹ đạo[sửa|sửa mã nguồn]

Quỹ đạo chuyển động của Mặt Trăng

Mặt Trăng hoạt động quanh Trái Đất trên quỹ đạo hình elíp gần tròn ở khoảng cách trung bình 384.403 km với cận điểm 363.104 km, viễn điểm 405.696 km và độ lệch tâm trung bình 0,0554. Giá trị độ lệch tâm này đổi khác từ 0,043 đến 0,072 trong chu kì 8,85 năm. Mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng quanh Trái Đất nằm nghiêng so với mặt phẳng quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời trong khoảng chừng 4 ° 59 ′ đến 5 ° 18 ′, với giá trị trung bình 5 ° 9 ′. Chu kỳ quỹ đạo khoảng chừng 27,321 ngày, kinh độ của điểm nút lên 125,08 °, acgumen của cận điểm 318,15 ° .

Chuyển động biểu kiến[sửa|sửa mã nguồn]

Chuyển động biểu kiến của Mặt Trăng là hiệu quả tổng hợp hoạt động tương đối của nhiều thiên thể và của người quan sát, trong đó những hoạt động thành phần còn chịu tác động ảnh hưởng nhiễu từ những thiên thể khác trong hệ Mặt Trời và từ đặc thù cấu trúc những thiên thể. Mặt Trăng hoạt động biểu kiến theo hướng Đông Nam do hoạt động xoay của Trái Đất. Trên nền trời sao, nó di dời theo hướng Tây trung bình mỗi ngày 13 ° do hoạt động quanh Trái Đất và hàng ngày Mặt Trăng tụt lùi sau Mặt Trời 12 ° do Mặt Trời tiến về hướng Đông khoảng chừng 1 ° mỗi ngày. Hàng ngày, Mặt Trăng mọc muộn hơn ngày trước đó trung bình 50 phút. Tháng giao hội của nó khoảng chừng 29,53 ngày, dài hơn một chút ít so với chu kỳ luân hồi quỹ đạo của Mặt Trăng ( 27,32 ngày ), vì Trái Đất triển khai hoạt động riêng của mình trên quỹ đạo xung quanh Mặt Trời, nên Mặt Trăng phải mất thêm một khoảng chừng thời hạn để trở về vị trí cũ của nó so với Mặt Trời [ 14 ] .

Các nguyên do gây bất ổn định trong quỹ đạo[sửa|sửa mã nguồn]

Nhiễu loạn kỳ sai

Nhiễu loạn kỳ sai là ảnh hưởng tác động nhiễu loạn nhỏ có chu kì của Mặt Trời đến hoạt động của Mặt Trăng trên quỹ đạo do những vị trí khác nhau của Mặt Trời so với đường củng điểm. Vận tốc góc không đều của Mặt Trăng trên quỹ đạo đã được biết đến từ thời cổ đại. Tác động này đã được nhà thiên văn Hy Lạp Ptolemaeus nhắc đến trong quyển Almagest. Ông cho rằng ảnh hưởng tác động này với chu kì 31,8 ngày hoàn toàn có thể gây nhiễu tối đa 1 ° 16,4 ‘ đến nhiễu loạn lớn trong hoạt động của Mặt Trăng .

Nhiễu loạn dao động

Nhiễu loạn xê dịch là hiện tượng kỳ lạ gây nhiễu trong hoạt động của Mặt Trăng do ảnh hưởng tác động của lực mê hoặc nhiễu loạn từ Mặt Trời. Hiện tượng này là những biến hóa nhỏ với biên độ 39 ′ 30 ″ [ 63 ] trong hoạt động của Mặt Trăng, lúc nhanh hơn, lúc chậm hơn so với hoạt động trung bình trên quỹ đạo của mình với chu kì bằng một phần hai chu kì giao hội. Nhiễu quỹ đạo của Mặt Trăng được Tycho Brahe phát hiện và sau đó Isaac Newton lý giải trên cơ sở triết lý nhiễu trong trường mê hoặc .Đa số những hiệu ứng thủy triều quan sát được trên Trái Đất đều do lực kéo mê hoặc của Mặt Trăng, Mặt Trời chỉ gây một hiệu ứng nhỏ. Các hiệu ứng thủy triều dẫn khiến khoảng cách trung bình giữa Trái Đất và Mặt Trăng tăng khoảng chừng 3,8 m mỗi thế kỷ, hay 3,8 cm mỗi năm. [ 64 ] Vì hiệu ứng bảo toàn động lượng góc, sự tăng bán trục lớn của Mặt Trăng gắn liền với sự chậm dần vận tốc tự quay của Trái Đất khoảng chừng 0,002 giây mỗi ngày sau mỗi thế kỷ. [ 65 ]Hệ Trái Đất-Mặt Trăng đôi lúc được coi là một hành tinh đôi chứ không phải một hệ hành tinh-vệ tinh. Điều này bởi kích cỡ đặc biệt quan trọng lớn của Mặt Trăng so với hành tinh của nó ; Mặt Trăng có đường kính bằng một phần tư đường kính Trái Đất và có khối lượng bằng 1/81 khối lượng Trái Đất. Tuy nhiên, định nghĩa này đã bị một số ít người chỉ trích, bởi khối tâm chung của hệ nằm khoảng chừng 1.700 km bên dưới bề mặt Trái Đất, hay khoảng chừng một phần tư nửa đường kính Trái Đất. Bề mặt Mặt Trăng chưa bằng 1/10 bề mặt Trái Đất, và chỉ bằng khoảng chừng một phần tư diện tích quy hoạnh phần đất liền của Trái Đất ( hay cỡ diện tích quy hoạnh Nga, Canada và Hoa Kỳ cộng lại ) .Năm 1997, tiểu hành tinh 3753 Cruithne được mày mò có quỹ đạo hình móng ngựa link với Trái Đất một cách không bình thường. Tuy nhiên, những nhà thiên văn học không coi nó là một Mặt Trăng thứ hai của Trái Đất, và quỹ đạo của nó không không thay đổi trong thời hạn dài. [ 66 ] Ba tiểu hành tinh gần Trái Đất khác, ( 54509 ) 2000 PH5, ( 85770 ) 1998 UP1 và 2002 AA29, nằm trên quỹ đạo tương tự như quỹ đạo Cruithne, cũng đã được phát hiện ra. [ 67 ]
Hình minh họa khoảng chừng thời hạn thực của ánh sáng đi từ Trái Đất đến Mặt Trăng hết 1,225 giây, với tỉ lệ tương đối về kích cỡ. Khoảng cách giữa hệ Trái Đất – Mặt Trăng đến Mặt Trời là 8,28 phút ánh sángNó là Mặt Trăng lớn nhất trong Hệ Mặt Trời về size tương đối so với hành tinh. ( Charon lớn hơn về kích cỡ so sánh so với hành tinh lùn Diêm vương. ) Các vệ tinh tự nhiên bay quanh những hành tinh khác được gọi là ” những Mặt Trăng “, theo tên Mặt Trăng của Trái Đất .
Thủy triều trên Trái Đất do lực thủy triều của trường mê hoặc của Mặt Trăng gây ra và được khuếch đại bởi nhiều hiệu ứng trong những đại dương của Trái Đất. Lực mê hoặc thủy triều Open bởi phía Trái Đất hướng về Mặt Trăng ( gần nó hơn ) bị hút mạnh hơn bởi lực mê hoặc của Mặt Trăng so với tâm Trái Đất và phía bên kia thì càng thấp hơn nữa. Thủy triều mê hoặc kéo những đại dương của Trái Đất thành một hình elip với Trái Đất ở TT. Hiệu ứng này tạo nên hai ” bướu ” nước cao trên Trái Đất ; một ở phía gần Mặt Trăng và một ở phía xa. Bởi hai bướu này quay quanh Trái Đất mỗi lần một ngày khi Trái Đất tự quay quanh trục của nó, nước trong đại dương liên tục chạy về hướng hai bướu đang hoạt động. Các hiệu ứng của hai bướu và những dòng hải lưu lớn trên biển đuổi theo chúng được khuếch đại bởi sự tham gia của những hiệu ứng khác ; đơn cử là sự phối hợp ma sát của nước tới sự quay của Trái Đất qua những đáy biển, quán tính của hoạt động của nước, những lòng chảo đại dương nông dần lên về phía đất liền, và sự xê dịch giữa những lòng chảo đại dương khác nhau. Sự khuếch đại hiệu ứng hơi giống kiểu nước đập lên sườn nghiêng của một bồn tắm sau khi có sự nhiễu loạn do thân người gây ra ở phần đáy sâu của bồn .

Sự kết hợp hấp dẫn giữa Mặt Trăng và bướu đại dương gần với Mặt Trăng ảnh hưởng tới quỹ đạo của nó. Trái Đất tự quay trên trục trên cùng hướng, và ở tốc độ nhanh hơn khoảng 27 lần, so với Mặt Trăng quay quanh Trái Đất. Vì thế, sự kết hợp ma sát giữa đáy biển và nước đại dương, cũng như quán tính của nước, kéo đỉnh của bướu thủy triều gần Mặt Trăng hơi tiến hơn về phía trước của đường thẳng tưởng tượng nối trung tâm Trái Đất với Mặt Trăng. Từ góc nhìn Mặt Trăng, trung tâm khối lượng của bướu thủy triều gần Mặt Trăng liên tục chạy trước điểm mà nó đang quay. Tương tự như vậy hiệu ứng ngược lại cũng xảy ra với bướu phía xa; nó lùi lại phía sau đường nối tưởng tượng. Tuy nhiên, nó cách xa 12.756 km và có kết hợp hấp dẫn với Mặt Trăng thấp hơn. Vì thế, Mặt Trăng liên tục bị hút hấp dẫn tiến về phía trước trên quỹ đạo của nó với Trái Đất. Sự kết hợp hấp dẫn này làm giảm động năng và động lượng góc của sự tự quay của Trái Đất (xem thêm, Ngày và Giây nhuận). Trái lại, động lượng góc được tăng thêm cho quỹ đạo của Mặt Trăng, khiến Mặt Trăng bị đưa vào một quỹ đạo xa hơn và dài hơn. Hiệu ứng với bán kính quỹ đạo của Mặt Trăng khá nhỏ, chỉ 0,10 ppb/năm, nhưng dẫn tới sự tăng khoảng cách đo được hàng năm là 3,82 cm trong khoảng cách Trái Đất-Mặt Trăng.[64] Dần dần, hiệu ứng này trở nên dễ nhận thấy hơn, từ khi các nhà du hành vũ trụ lần đầu tiên đặt chân xuống Mặt Trăng 39 năm về trước, hiện Mặt Trăng đã cách xa chúng ta thêm 1,48 m.

Nhật thực và Nguyệt thực[sửa|sửa mã nguồn]

Nhật thực năm 1999Nhật / Nguyệt thực chỉ hoàn toàn có thể xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng cùng nằm trên một đường thẳng. Nhật thực xảy ra gần tuần trăng mới, khi Mặt Trăng nằm giữa Mặt Trời và Trái Đất. Trái lại, nguyệt thực xảy ra gần lúc trăng tròn, khi Trái Đất nằm giữa Mặt Trời và Mặt Trăng .Vì Mặt Trăng quay quanh Trái Đất với góc nghiêng khoảng chừng 5 ° so với quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời, những cuộc nhật / nguyệt thực không xảy ra tại mọi tuần trăng mới và trăng tròn. Để hoàn toàn có thể xảy ra nhật / nguyệt thực, Mặt Trăng phải ở gần nơi giao cắt của hai mặt phẳng quỹ đạo. [ 68 ]Tính định kỳ và sự tái diễn những lần thực của Mặt Trời bởi Mặt Trăng, và của Mặt Trăng bởi Trái Đất, được miêu tả bởi chu kỳ luân hồi thiên thực, tái diễn sau giao động 6.585,3 ngày ( 18 năm 11 ngày 8 giờ ). [ 69 ]Các đường kính góc của Mặt Trăng và Mặt Trời khi quan sát từ Trái Đất chồng lên nhau trong sự đổi khác của chúng, vì vậy cả nhật thực toàn phần và nhật thực một phần đều hoàn toàn có thể xảy ra. [ 70 ] Khi xảy ra nhật thực toàn phần, Mặt Trăng trọn vẹn che lấp đĩa Mặt Trời và hào quang Mặt Trời hoàn toàn có thể được nhìn thấy bằng mắt thường từ Trái Đất. Bởi khoảng cách giữa Mặt Trăng và Trái Đất hơi tăng thêm theo thời hạn, đường kính góc của Mặt Trăng giảm xuống. Điều này có nghĩa từ hàng trăm triệu năm trước Mặt Trăng hoàn toàn có thể luôn che khuất Mặt Trời ở mọi lần nhật thực, cho nên vì thế hoàn toàn có thể trong quá khứ nhật thực một phần không hề xảy ra. Tương tự, khoảng chừng 600 triệu năm nữa ( giả thiết rằng đường kính góc của Mặt Trời không đổi khác ), Mặt Trăng không hề che khuất trọn vẹn Mặt Trời nữa và khi ấy chỉ xảy ra nhật thực một phần. [ 68 ]

Một hiện tượng liên quan tới nhật/nguyệt thực là sự che khuất. Mặt Trăng liên tục ngăn tầm nhìn bầu trời của chúng ta với một diện tích hình tròn rộng khoảng 0,5 độ. Khi một ngôi sao sáng hay một hành tinh qua phía sau Mặt Trăng thì nó bị che khuất hay không thể quan sát được. Một cuộc nhật thực là một sự che khuất của Mặt Trời. Bởi Mặt Trăng gần với Trái Đất, các cuộc che khuất các ngôi sao riêng biệt không nhìn thấy được ở mọi nơi, cũng không ở cùng thời điểm. Bởi sự tiến động của quỹ đạo Mặt Trăng, mỗi năm các ngôi sao khác nhau sẽ bị che khuất.[71]

Lần nhật thực sắp tới ở Nước Ta sẽ diễn ra vào ngày 21 tháng 6 năm 2020, đây là nhật thực một phần. Cụ thể tại Thành Phố Hà Nội, pha một phần sẽ khởi đầu vào lúc 13 giờ 16 phút, đạt cực lớn lúc 14 giờ 55 phút và kết thúc vào 16 giờ 18 phút. Còn lần nguyệt thực tới sẽ là nguyệt thực nửa tối, mở màn vào 00 giờ 45 phút và kết thúc vào 4 giờ 4 phút rạng sáng ngày 6 tháng 6 năm 2020 .
Bước tiến tiên phong trong việc quan sát Mặt Trăng được thực thi nhờ sự ý tưởng kính viễn vọng. Galileo Galilei đã sử dụng tốt công cụ này để quan sát những ngọn núi và hố va chạm trên Mặt Trăng .Cuộc chạy đua thiên hà thời Chiến tranh Lạnh giữa Liên Xô và Hoa Kỳ đã dẫn tới sự tập trung chuyên sâu quan tâm vào Mặt Trăng. Các phi vụ tàu ngoài hành tinh không người lái, kể cả bay ngang qua và va chạm / hạ cánh, đã được triển khai ngay khi những năng lực phóng tàu của con người được cho phép. Chương trình Luna của Liên bang Xô viết đã lần tiên phong đưa được tàu thiên hà không người lái tới Mặt Trăng. Vật thể tiên phong do con người sản xuất thoát được lực mê hoặc Trái Đất đi tới gần Mặt Trăng là Luna 1, vật thể nhân tạo tiên phong va chạm xuống mặt phẳng Mặt Trăng là Luna 2, và những bức ảnh tiên phong về mặt phẳng không nhìn thấy được của Mặt Trăng đã được Luna 3 chụp, ba phi vụ này diễn ra năm 1959. Tàu vũ trụ tiên phong triển khai thành công xuất sắc hạ cánh nhẹ nhàng xuống Mặt Trăng là Luna 9 và phương tiện đi lại không người tinh chỉnh và điều khiển tiên phong bay quanh quỹ đạo Mặt Trăng là Luna 10, hai phi vụ này diễn ra năm 1966. [ 14 ] Các vật mẫu từ Mặt Trăng đã được những phi vụ Luna ( Luna 16, 20, và 24 ) và những phi vụ Apollo 11 tới 17 đưa về Trái Đất ( ngoại trừ Apollo 13, đã phải hủy bỏ kế hoạch hạ cánh ) .Những bước chân tiên phong của con người trên Mặt Trăng năm 1969 được coi là đỉnh điểm của cuộc chạy đua thiên hà. [ 72 ] Neil Armstrong trở thành người tiên phong đi bộ trên mặt phẳng Mặt Trăng với tư cách chỉ huy phi vụ Apollo 11 của Hoa Kỳ lúc 02 : 56 UTC ngày 21 tháng 7 năm 1969. Các cuộc hạ cánh xuống Mặt Trăng và quay trở về Trái Đất đã được thực thi nhờ những tân tiến kỹ thuật to lớn, trong những nghành như tiêu mòn hóa học và kỹ thuật tái xâm nhập khí quyển hồi đầu thập niên 1960 .

Các gói phương tiện kỹ thuật đã được đặt trên bề mặt Mặt Trăng trong mọi phi vụ Apollo. Các trạm ALSEP (Gói thí nghiệm bề mặt Mặt Trăng Apollo) có tuổi thọ sử dụng dài đã được đặt tại các địa điểm hạ cánh của Apollo 12, 14, 15, 16, và 17, trong khi đó các trạm tạm thời được gọi là EASEP (Gói kỹ thuật khoa học Apollo ban đầu) đã được đặt khi thực hiện phi vụ Apollo 11. Các trạm ALSEP có các thiết bị như máy thăm dò dòng, máy đo địa chấn, từ kế và các thiết bị phản hồi. Việc truyền dữ liệu về Trái Đất đã kết thúc ngày 30 tháng 9 năm 1977 vì các lý do tài chính.[73][74] Bởi các thiết bị phản hồi laser Mặt Trăng (LLR) là các thiết bị động nên chúng vẫn còn được sử dụng. Việc chiếu tia laser lên các trạm LLR vẫn được thực hiện hàng ngày từ các trạm ở Trái Đất với độ chính xác vài centimét, và dữ liệu thu được dùng để tính toán kích thước lõi Mặt Trăng.[75]

Cho tới nay, Eugene Cernan, thành viên của phi vụ Apollo 17, là người ở đầu cuối rời mặt phẳng Mặt Trăng, vào ngày 14 tháng 12 năm 1972 và từ đó chưa từng có ai đặt chân lên đây .

Từ giữa thập niên 1960 tới giữa thập niên 1970, 65 vật thể nhân tạo đã bay tới Mặt Trăng (cả có và không có người điều khiển, chỉ riêng trong năm 1971 đã có 10 vụ), lần cuối là của Luna 24 năm 1976. Chỉ 18 phi vụ trong số đó là những cuộc hạ cánh xuống Mặt Trăng có điều khiển, 9 phi vụ hoàn thành cuộc du hành vòng quanh từ Trái Đất và quay trở về với các mẫu đá Mặt Trăng. Liên Xô sau đó đã đặt trọng tâm chú ý vào Sao Kim và các trạm vũ trụ, còn Hoa Kỳ tập trung vào Sao Hỏa và các hành tinh phía ngoài. Năm 1990, tàu vũ trụ Hiten của Nhật Bản đã bay trên quỹ đạo quanh Mặt Trăng, khiến nước này trở thành quốc gia thứ ba đưa được tàu vũ trụ vào quỹ đạo Mặt Trăng. Tàu vũ trụ này thả một tàu thăm dò nhỏ, Hagormo, vào quỹ đạo Mặt Trăng, nhưng thiết bị truyền dữ liệu bị hỏng nên các sứ mệnh khoa học sau đó đã không thể thực hiện được.

Năm 1994, cuối cùng Hoa Kỳ cũng quay lại với Mặt Trăng, tuy chỉ bằng robot, tàu vũ trụ Clementine. Phi vụ này đã thực hiện được việc lập bản đồ địa hình gần toàn bộ của Mặt Trăng lần đầu tiên, và các hình ảnh đa phổ đầu tiên về bề mặt Mặt Trăng. Tiếp sau đó là phi vụ Lunar Prospector năm 1998. Quang phổ kế neutron trên Lunar Prospector cho thấy sự hiện diện với số lượng lớn của hydro tại các vùng cực của Mặt Trăng, dường như được gây ra do sự hiện diện của băng ở vài mét bên trên tầng regolith bên trong những hố va chạm không bao giờ được chiếu sáng. Tàu vũ trụ Smart 1 của châu Âu được phóng đi ngày 27 tháng 9 năm 2003 và ở trên quỹ đạo Mặt Trăng từ ngày 15 tháng 11 năm 2004 đến ngày 3 tháng 9 năm 2006.

Ngày 14 tháng 1 năm 2004, Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush đã lôi kéo một kế hoạch thực thi những phi vụ có người tinh chỉnh và điều khiển tới Mặt Trăng vào năm 2020 ( xem Viễn cảnh Thám hiểm Mặt Trăng ). [ 76 ] NASA hiện có kế hoạch kiến thiết xây dựng một tiền trạm thường trực tại một trong những cực Mặt Trăng. [ 77 ] Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc đã đưa ra những kế hoạch đầy tham vọng nhằm mục đích thám hiểm Mặt Trăng và đã mở màn Chương trình Thường Nga để thực thi tiềm năng này, họ đã phóng thành công xuất sắc tàu thiên hà tiên phong, Thường Nga-1, ngày 24 tháng 10 năm 2007. [ 78 ]

Phi vụ thám hiểm Mặt Trăng đầu tiên của Ấn Độ, Chandrayaan I, đã quay trên quỹ đạo quanh Mặt Trăng vào ngày 8 tháng 11 năm 2008 cho đến khi mất liên lạc với con tàu vào ngày 27 tháng 8 năm 2009. Con tàu này đã gửi về bản đồ bề mặt Mặt Trăng độ phân giải cao về thành phần hóa học, ảnh chụp địa chất và khoáng vật, từ đó xác nhận sự có mặt của phân tử nước trong đất Mặt Trăng.[79] Cơ quan nghiên cứu không gian Ấn Độ có kế hoạch phóng tàu Chandrayaan II vào năm 2013, nó sẽ mang theo một rô bốt tự hành của Nga đổ bộ lên Mặt Trăng.[80][81]
Hai tàu Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) và LCROSS chứa khối va chạm được phóng lên đồng thời và chúng đã đi vào quỹ đạo quanh Mặt Trăng ngày 18 tháng 6 năm 2009; LCROSS đã hoàn thành phi vụ của nó khi con tàu thả khối va chạm và thực hiện quan sát sự kiện va chạm xảy ra ở hố Cabeus vào ngày 9 tháng 10 năm 2009,[82] trong khi LRO hiện tại vẫn đang hoạt động, và gửi về trung tâm điều khiển các bức ảnh có độ phân giải cao.

Giải Lunar X của Google, được thông tin ngày 13 tháng 9 năm 2007, kỳ vọng khuyến khích việc thám hiểm Mặt Trăng do tư nhân hỗ trợ vốn. Quỹ X Prize sẽ trao cho bất kể ai 20 triệu dollar Mỹ nếu họ cho hạ cánh thành công xuất sắc một thiết bị robot xuống Mặt Trăng và đạt được một số ít tiêu chuẩn do họ pháp luật .Ngày 14 tháng 9 năm 2007 Cơ quan Thám hiểm Không gian Nhật Bản đã phóng SELENE một tàu ngoài hành tinh quỹ đạo Mặt Trăng được trang bị một camera có độ phân giải cao và hai vệ tinh nhỏ. Phi vụ này được chờ đón lê dài trong một năm. [ 83 ]Tàu Kaguya của Nhật Bản phóng lên năm 2007 đã tìm thấy Uranium trên Mặt Trăng bằng máy nghiên cứu và phân tích quang phổ tia gamma. Mặt Trăng hứa hẹn sẽ là nguồn cung ứng Uranium dồi dào cho Trái Đất .

Sự hiểu biết của con người[sửa|sửa mã nguồn]

Mặt Trăng đã là chủ đề của nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật và thẩm mỹ và là nguồn cảm hứng của rất nhiều khu công trình khác. Nó là một trong những môn nghệ thuật và thẩm mỹ thị giác, nghệ thuật và thẩm mỹ trình diễn, thơ, văn và nhiều môn thẩm mỹ và nghệ thuật khác. Một bức tranh khắc đá có niên đại từ 5.000 năm trước tại Knowth, Ireland hoàn toàn có thể bộc lộ Mặt Trăng, đây cũng hoàn toàn có thể là bức vẽ Mặt Trăng sớm nhất từng được phát hiện. [ 84 ] Trong nhiều nền văn hóa truyền thống tiền sử và cổ đại, Mặt Trăng từng được cho là một nữ thần hay những hiện tượng kỳ lạ siêu nhiên khác, và những quan điểm chiêm tinh học về Mặt Trăng vẫn còn được truyền đạt đến ngày này .Một trong số những lý giải khoa học tiên phong của quốc tế phương Tây về Mặt Trăng là của nhà triết học Hy Lạp Anaxagoras ( năm 428 trước Công Nguyên ), ông suy luận rằng cả Mặt Trời và Mặt Trăng đều là những thiên thể hình cầu lớn bằng đá, và rằng Mặt Trăng phản chiếu ánh sáng của Mặt Trời. Quan điểm vô thần của ông về những khung trời là một trong những nguyên do khiến ông bị bắt giam và sau cuối bị trục xuất. [ 85 ]Theo miêu tả ngoài hành tinh của Aristotle ( 384 – 322 trước Công Nguyên ), Mặt Trăng là biên giới giữa những khung trời của những nguyên tố hoàn toàn có thể đổi khác ( đất, nước, không khí và lửa ), và những ngôi sao 5 cánh bất diệt của ête. Sự phân loại này đã là một phần của vật lý học trong nhiều thế kỷ sau đó. [ 86 ]

Ở thời Chiến quốc tại Trung Quốc, nhà thiên văn học Thạch Thân (thế kỷ IV trước Công Nguyên) đã đưa ra những lý luận để phán đoán nhật thực và nguyệt thực dựa trên các vị trí tương quan của Mặt Trời và Mặt Trăng.[87] Dù người Trung Quốc ở thời Hán (202 TCN–202) tin rằng Mặt Trăng là nguồn năng lượng tương đương khí, lý thuyết ‘ảnh hưởng bức xạ’ của họ công nhận rằng ánh sáng của Mặt Trăng chỉ đơn giản là sự phản chiếu của Mặt Trời (đã được Anaxagoras đề cập ở trên).[88] Điều này được các nhà tư tưởng chủ đạo như Kinh Phòng (78–37 trước Công Nguyên) và Trương Hành (78–139) ủng hộ, những cũng bị nhà triết học có tầm ảnh hưởng là Vương Sung (27–97) phản đối.[88] Kinh Phòng đã lưu ý tới hình cầu của Mặt Trăng trong khi Trương Hành đã miêu tả chính xác về nhật thực và nguyệt thực.[88][89] Những điều quả quyết đó được Thẩm Quát (1031–1095) thời nhà Tống (960–1279) ủng hộ, ông đã tạo ra một biểu tượng giải thích thời kỳ trăng khuyết và trăng tròn tương tự như một quả bóng tròn bạc tròn phản chiếu, mà khi được phủ bột trắng và nhìn từ phía bên, sẽ có hình lưỡi liềm.[90] Ông cũng lưu ý rằng lý do Mặt Trời và Mặt Trăng không che khuất nhau mỗi lần trùng vị trí bởi có một lượng xiên nhỏ trong đường quỹ đạo của chúng.[90]

Tới thời Trung cổ, trước khi kính viễn vọng được phát minh, ngày càng có nhiều người công nhận Mặt Trăng là hình cầu, dù rằng họ vẫn tin nó “hoàn toàn nhẵn”.[91] Năm 1609, Galileo Galilei vẽ một trong những hình vẽ qua kính thiên văn đầu tiên về Mặt Trăng trong cuốn sách Sidereus Nuncius của ông và ghi chú rằng nó không nhẵn mà có các ngọn núi và các hố va chạm. Sau này ở thế kỷ XVII, Giovanni Battista Riccioli và Francesco Maria Grimaldi đã vẽ một bản đồ Mặt Trăng và đặt tên cho nhiều hố va chạm, những tên này vẫn được giữ đến ngày nay.

Trên các tấm bản đồ, những phần tối trên bề mặt Mặt Trăng được gọi là maria (các biển), và những phần sáng được gọi là terrae (lục địa).
Khả năng Mặt Trăng có một số loại thực vật và có người Mặt Trăng sinh sống đã được xem xét một cách nghiêm túc bởi một số nhà thiên văn học nổi tiếng, thậm chí ở ngay những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XIX. Sự tương phản giữa phần cao nguyên sáng và biển tối tạo nên những mô hình được các nền văn hóa khác nhau coi là những người trên Mặt Trăng, thỏ và trâu, cùng nhiều hình tượng khác.

Năm 1835, Trò lừa vĩ đại về Mặt Trăng khiến một số người nghĩ rằng có một số loại động vật kỳ lạ đang sống trên Mặt Trăng.[92] Tuy nhiên, hầu như cùng lúc đó (trong giai đoạn 1834–1836), Wilhelm Beer và Johann Heinrich Mädler đã xuất bản cuốn bản đồ bốn tập Mappa Selenographica và cuốn sách Der Mond năm 1837, đưa ra kết luận rõ ràng rằng Mặt Trăng không có nước cũng như không có khí quyển một cách đáng kể.

Phía không nhìn thấy được của Mặt Trăng trọn vẹn không được biết tới cho tới khi tàu ngoài hành tinh Luna 3 được phóng đi năm 1959, và đã được Chương trình Lunar Orbiter vẽ map bao quát trong thập niên 1960 .

Tình trạng pháp lý[sửa|sửa mã nguồn]

Dù nhiều lá cờ của Liên Xô đã được Luna 2 thả xuống Mặt Trăng năm 1959 cũng như trong các phi vụ hạ cánh sau đó, và những lá cờ Hoa Kỳ cũng đã được cắm mang tính biểu tượng xuống Mặt Trăng, không quốc gia nào hiện tuyên bố quyền sở hữu với bất kỳ phần bề mặt nào của Mặt Trăng. Nga và Hoa Kỳ là các bên trong Hiệp ước Vũ trụ, đặt Mặt Trăng dưới cùng quyền tài phán như vùng biển quốc tế (tiếng Latin: res communis). Hiệp ước này cũng giới hạn việc sử dụng Mặt Trăng vào các mục đích hòa bình, cấm đặt các căn cứ quân sự và vũ khí hủy diệt hàng loạt (gồm cả vũ khí hạt nhân).[93]

Một hiệp ước thứ hai, Hiệp ước Mặt Trăng, đã được yêu cầu nhằm mục đích hạn chế việc khai thác những nguồn tài nguyên trên Mặt Trăng bởi bất kể một vương quốc riêng không liên quan gì đến nhau nào, nhưng nó vẫn chưa được bất kể vương quốc nào có năng lực lên Mặt Trăng ký kết. Nhiều cá thể đã đưa ra những công bố chiếm hữu một phần hay hàng loạt Mặt Trăng, dù không một công bố nào trong số đó được coi là đáng an toàn và đáng tin cậy. [ 94 ]

Mặt Trăng trong văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Nhờ các pha đều đặn của Mặt Trăng khiến nó trở thành một đồng hồ tự nhiên rất thuận tiện, và chu kỳ nó tròn dần và khuyết dần đã trở thành cơ sở cho nhiều lịch cổ. Một mảnh xương đại bàng trên đó có khắc các ký tự tìm thấy gần làng Le Placard ở Pháp có niên đại khoảng 13.000 năm trước, được cho rằng là các dấu hiệu tượng trưng cho các pha Mặt Trăng.[95] Chu kỳ Mặt Trăng xấp xỉ 30 ngày (gần một tháng). Từ month trong tiếng Anh và các từ cùng gốc khác trong các ngôn ngữ Giéc-manh có chung gốc từ ngôn ngữ tiền-Giéc manh *mǣnṓth-, nó được liên hệ với từ *mǣnōn trong ngôn ngữ tiền-Giéc manh, ám chỉ cho lịch Mặt Trăng được sử dụng trong các dân tộc Giec-manh (lịch Giec-manh) hơn là cho lịch Mặt Trời.[96] Cùng nguồn gốc trong ngữ hệ Ấn-Âu là moon đã dẫn đến sự phát triển của các từ Latin measure and menstrual, những từ phản ánh tầm quan trọng của Mặt Trăng trong nhiều nền văn hóa cổ trong việc xác định thời gian (xem từ Latin mensis và ngôn ngữ Hy Lạp cổ đại μήνας (mēnas), có nghĩa là “month”).[97][98]

Mặt Trăng đã trở thành chủ đề chính trong nhiều tác phẩm văn học và nghệ thuật và cảm hứng cho vô số những thứ khác. Nó là mộtip trong nghệ thuật thị giác, nghệ thuật trình diễn, thơ, văn xuôi và âm nhạc. Một phiến đá khắc 5.000 năm tuổi ở Knowth, Ai Len, có thể tượng trưng cho Mặt Trăng và có lẽ là tác phẩm cổ xưa nhất từng được khám phá.[99] Trong nhiều nền văn hóa tiền sử và cổ đại, Mặt Trăng được nhân cách hóa thành thần Mặt Trăng hay những hiện tượng siêu nhiên khác, và quan điểm chiêm tinh học vẫn còn ảnh hưởng đến ngày nay. Sự tương phản giữa các cao nguyên sáng và biển tối trên bề mặt của Mặt Trăng tạo ra những hình tượng khác nhau trong các nền văn hóa như chú Cuội, thỏ Mặt Trăng và trâu, cùng với những hình tượng khác. Mặt Trăng từ lâu đã được một số người gắn với bệnh điên và sự phi lý; các từ lunacy (điên rồ) và loony (người điên) có nguồn gốc từ tiếng Latin cho tên gọi của Mặt Trăng, Luna. Những nhà triết học như Aristotle và Pliny the Elder lập luận là khi trăng tròn sẽ tác động đến thần kinh của những cá nhân nhạy cảm, dễ bị tổn thương, họ tin là não người, phần lớn chứa nước, phải bị ảnh hưởng bởi Mặt Trăng và sức mạnh của nó lên thủy triều, nhưng nó lại quá yếu để ảnh hưởng đến một cá nhân.[100] Thậm chí ngày nay, nhiều người cho rằng có nhiều người phải nhập viện tâm thần, tai nạn giao thông, giết người hoặc tự tử tăng lên trong thời gian trăng tròn, mặc dù không có bằng chứng nào ủng hộ cho điều này.[100]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Hình ảnh và bản đồ

Thám hiểm

Các tuần trăng

Khác

Các nguồn bản đồ

Lỗi chú thích: Đã tìm thấy thẻ với tên nhóm “lower-alpha”, nhưng không tìm thấy thẻ tương ứng tương ứng, hoặc thẻ đóng

Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Khoa học