Địa lý châu Á – Wikipedia tiếng Việt

Địa lý châu Á có thể coi là phức tạp và đa dạng nhất trong số các châu lục trên mặt đất. Châu Á được phân biệt với các châu khác không chỉ bởi các biển và đại dương, mà còn bởi nhiều đặc điểm tự nhiên độc đáo khác: một châu lục có kích thước vĩ đại nhất, trên 44,4 triệu km², có lịch sử phát triển và cấu tạo địa chất phức tạp nhất, có địa hình bề mặt bị chia cắt mạnh nhất và có sự phân hóa cảnh quan, khí hậu vô cùng phong phú, đa dạng: từ băng giá vĩnh cửu, rừng lá kim cho tới hoang mạc nóng bỏng, rừng rậm nhiệt đới xanh um. Với sự phối hợp của các điều kiện tự nhiên nói trên, châu Á đã hình thành các khu vực địa lý tự nhiên có đặc điểm hoàn toàn khác nhau như Bắc Á, Trung Á, Đông Á, Đông Nam Á, Nam Á và Tây Nam Á.

Về mặt địa lý xã hội, châu Á cũng là lục địa đông dân cư nhất với hơn 4,4 tỉ người, có đủ những thành phần chủng tộc như Mongoloid, Europeoid, Negroid. Tôn giáo cũng rất phong phú và đã có từ truyền kiếp như Phật giáo, Hồi giáo, Thiên Chúa giáo, Ấn Độ giáo, Đạo giáo, …

Vị trí địa lý[sửa|sửa mã nguồn]

Châu Á là khối lục địa khổng lồ nằm trọn vẹn trên bán cầu Bắc ( chỉ có một số ít hòn đảo lê dài xuống bán cầu Nam ) và chiếm một khoảng trống rất rộng. Điểm cực Bắc là mũi Seliusky trên bán đảo Taymyr thuộc Nga ở vĩ tuyến 77 ° 44 ‘ Bắc. Điểm cực Nam là mũi Piai trên bán đảo Mã Lai ở vĩ tuyến 1 ° 16 ‘ Bắc. Từ Bắc xuống Nam của châu Á lê dài hơn 76 vĩ tuyến, tức là khoảng chừng 8500 km. Điểm cực Tây của châu Á là mũi Baba trên bán đảo Tiểu Á thuộc Thổ Nhĩ Kỳ ở tọa độ 26 ° 4 ‘ Đông, và điểm cực Đông là mũi Dezhnev trên bán đảo Chukostki thuộc Nga ở kinh tuyến 169 ° 40 ‘ Đông [ 7 ]. Nếu tính cả những hòn đảo hoặc quần đảo thì điểm cực Bắc của châu Á lên tới tận 81 ° 13 ‘ trên hòn đảo Komsomolets thuộc Liên bang Nga, còn điểm cực Nam xuống tới tận hòn đảo Dana thuộc Indonesia. Chiều rộng từ bờ Tây đến bờ Đông nơi chủ quyền lãnh thổ rộng nhất là 9200 km

Về hình dạng, nếu so với các châu lục khác trên thế giới thì đại lục Á-Âu nói chung và châu Á nói riêng có bề mặt dạng hình khối vĩ đại nhất. Trừ phía Tây của đại lục Á-Âu tức châu Âu được kéo dài ra tựa như một bán đảo lớn thì phần phía Đông lục địa, trái lại là một khối khổng lồ. Ở phần này đường bờ biển tuy bị chia cắt mạnh, có nhiều vịnh biển, nhiều bán đảo lớn song do diện tích lục địa rất rộng nên sự chia cắt lãnh thổ theo chiều ngang như vậy xem ra không đáng kể. Phần lục địa có dạng hình khối điển hình, nhất là các bộ phận nằm giữa vĩ tuyến 20° Bắc và 70° Bắc, làm cho các vùng trung tâm của lục địa như Trung Á và Nội Á nằm cách bờ biển rất xa, có nơi đến 2500 km. Những điều kiện về vị trí địa lý như vậy đã có ảnh hưởng rất lớn tới sự hình thành khí hậu và cảnh quan tự nhiên trên châu lục.

Về mặt số lượng giới hạn, châu Á lê dài từ vùng cực bắc đến vùng Xích đạo, tiếp giáp với 2 lục địa tính trên đất liền và 3 đại dương, châu Á tiếp giáp 5 lục địa tính luôn trên biển và 4 đại dương to lớn. Các lục địa đó là châu Phi ở phía Tây Nam, châu Âu ở phía Tây Bắc, châu Úc ở phía Đông Nam và Bắc Mỹ thuộc châu Mỹ ở phía Đông Bắc. Trong 4 châu trên thì châu Phi được thông suốt với châu Á bởi eo đất Suez ( đã bị cắt đứt bởi kênh đào Suez ), còn những mặt Bắc, Đông và Nam đều tiếp giáp với những đại dương, theo thứ tự là Bắc Băng Dương, Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Thuộc khoanh vùng phạm vi mỗi đại dương, ven theo bờ lục địa thường có những biển nhỏ được ngăn cách với đại dương bởi những bán hòn đảo, hòn đảo và quần đảo .

• Phía Bắc tiếp giáp với Bắc Băng Dương. Dọc theo bờ có các biển như Laptev, Chuckchi. Hầu hết đều nằm trên thềm lục địa với độ sâu không quá 300 m. Bắc Băng Dương nằm trên các vĩ độ cực và cận cực nên thời tiết quanh năm giá buốt, mặt biển bị bao phủ bởi một lớp băng rất dày, tựa như một sân trượt băng khổng lồ. Điều kiện đó ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành khí hậu, cảnh quan tự nhiên cũng như đời sống và hoạt động kinh tế của con người ở phần phía Bắc châu lục.

Khu vực Khu vực Đông Nam Á với những hòn đảo và vùng biển quan trọng
Tóm lại, những biển và đại dương bao quanh châu Á không những làm ranh giới tự nhiên cho lục địa mà còn có ảnh hưởng tác động rất lớn so với điều kiện kèm theo tự nhiên cũng như sự tăng trưởng kinh tế-xã hội của những vương quốc hải đảo và ven bờ. Đặc biệt, sự xuất hiện của Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương to lớn bên cạnh châu Á khổng lồ đã tạo nên sự tương phản can đảm và mạnh mẽ giữa biển và đất liền, là một trong những nguyên do làm cho hoàn lưu gió mùa tăng trưởng và phân bổ rộng trên châu Á hơn bất kể một lục địa nào khác trên quốc tế .
Quá trình tăng trưởng vĩnh viễn của đại lục Á-Âu nói chung và châu Á nói riêng cùng với cấu trúc địa chất phức tạp làm cho địa hình của châu Á rất phong phú. Một số đặc điểm chính của địa hình châu Á là :

Bề mặt bị chia cắt thẳng đứng[sửa|sửa mã nguồn]

Địa hình châu ÁTrên lãnh thổ châu Á có vừa đủ những dạng địa hình khác nhau : những núi và sơn nguyên cao, những cao nguyên và đồng bằng to lớn với nhiều nguồn gốc, kiểu loại khác nhau, những thung lũng rộng và bồn địa kín. Tất cả những dạng địa hình đó nằm xen kẽ với nhau làm cho mặt phẳng địa hình lục địa bị chia cắt rất mạnh .

Hướng của mạng lưới hệ thống núi[sửa|sửa mã nguồn]

Các dãy núi của châu Á chạy theo nhiều hướng khác nhau trong đó hai hướng chính là Đông-Tây và Bắc-Nam .

Sự phân bổ địa hình[sửa|sửa mã nguồn]

Sự phân bổ những dạng địa hình trên mặt phẳng lục địa không đồng đều. Các mạng lưới hệ thống núi và sơn nguyên cao nhất đều tập trung chuyên sâu ở vùng TT lục địa, tạo thành một vùng núi cao, đồ sộ và hiểm trở nhất quốc tế. Từ khối núi Pamir tỏa ra 3 cánh núi chính :

• Cánh Đông Bắc gồm các hệ thống núi nối tiếp nhau: Thiên Sơn, Altai, Sayan cho đến đông bắc Siberi;
• Cánh phía Tây gồm dãy Hindu Kush và hệ thống các núi thuộc sơn nguyên Iran cho đến Tiểu Á và Nam Âu;
• Cánh Đông Nam bao gồm các núi thuộc khối Tây Tạng, Himalaya và Đông Nam Á.

Ba cánh núi này chia mặt phẳng châu Á thành ba phần khác nhau :

• Phần Bắc và Tây Bắc với địa hình chủ yếu là đồng bằng, sơn nguyên thấp, rộng và tương đối bằng phẳng như Turan (Trung Á), Tây Siberi và cao nguyên Trung Siberi. Đây là bộ phận được hình thành trên các nền Tiền Cambri và Cổ Sinh, có địa hình thấp dần và mở rộng về phía Bắc.
• Phần Đông gồm các núi và sơn nguyên cao, các cao nguyên, núi trung bình, núi thấp xen với các đồng bằng nhỏ ven bờ. Đây là bộ phận được hình thành trên vùng nền Trung Hoa, các đới uốn nếp Cổ Sinh, Trung Sinh. Tất cả được nâng lên mạnh mẽ vào cuối đại Tân Sinh. Đặc biệt, địa hình của phần phía Đông này có cấu tạo dạng bậc, thấp dần từ nội địa ra phía biển.
• Phần Nam và Tây Nam gồm các hệ thống núi uốn nếp trẻ, các sơn nguyên và các đồng bằng xen kẽ với nhau. Địa hình ở đây bị chia cắt mạnh nhất so với hai bộ phận trên.

Cấu tạo sơn văn của châu Á như vậy có công dụng phân loại tác động ảnh hưởng của những đại dương so với lục địa : phần Bắc chịu tác động ảnh hưởng của Bắc Băng Dương, phần Đông chịu ảnh hưởng tác động của Thái Bình Dương, phần Nam và Tây Nam chịu ảnh hưởng tác động của Ấn Độ Dương và Địa Trung Hải. Tác động của những đại dương có ảnh hưởng tác động quan trọng đến sự hình thành khí hậu, cảnh sắc tự nhiên và những hoạt động giải trí kinh tế tài chính – xã hội của con người .
Khoáng sản của Châu Á tuy chưa được khai thác không thiếu tuy nhiên rất đa dạng chủng loại và có số lượng lớn. Các loại có trữ lượng đáng kể là dầu mỏ, than, sắt, những sắt kẽm kim loại màu như đồng, chì, thiếc và bôxit. Về nguồn gốc hình thành và sự phân bổ của chúng rất phức tạp nhưng nhìn chung trong mỗi đới kiến thiết tập trung chuyên sâu 1 số ít loại tài nguyên chính. Riêng những mỏ dầu và khí đốt thường phân bổ trong những miền bị lún xuống, được bồi trầm tích dày thuộc những miền võng trên nền, trước núi hoặc những vùng thềm lục địa. Sự phân bổ những tài nguyên chính hoàn toàn có thể phân biệt như sau
Các tài nguyên nguồn năng lượng như than đá, dầu mỏ và khí đốt phân bổ ở nhiều đới khác nhau, nhưng nhiều nhất vẫn là trong đới uốn nếp Cổ sinh và những miền võng trước núi thuộc đới uốn nếp Tân sinh và trên những nền cổ. Các vùng than có trữ lượng lớn gọi là bồn địa than, có nhiều ở Trung Quốc, Ấn Độ, Mông Cổ và Trung Siberi thuộc Nga. Các mỏ dầu và khí đốt tập trung chuyên sâu nhiều ở đồng bằng Tây Siberi, vùng Trung Á, hòn đảo Sakhalin và Nhật Bản. Ở Trung Quốc, dầu khí tập trung chuyên sâu ở những vùng bồn địa Tarim, Xaidam, Dungari, Tứ Xuyên và cao nguyên Gobi … Ở thềm lục địa phía Nam Biển Đông, ở Indonesia, Myanma và đồng bằng Ấn-Hằng, vùng đồng bằng Lưỡng Hà và ven vịnh Ba Tư là những nơi có trữ lượng dầu thuộc hàng lớn nhất châu Á .

Các tác nhân hình thành khí hậu[sửa|sửa mã nguồn]

Vị trí địa lý[sửa|sửa mã nguồn]

Châu Á lê dài từ Bắc Cực cho đến xích đạo nên lượng bức xạ Mặt Trời phân bổ không đều, giảm dần từ Nam lên Bắc. Ở những vĩ độ phía Nam, tổng lượng bức xạ hằng năm cao, đổi khác từ 120 – 180 kcal / cm², trong đó vùng Tây Nam Á đạt cao nhất, từ 180 – 220 kcal / cm². Ở những vĩ độ trung bình từ 100 – 120 kcal / cm², còn những vùng từ vòng cực trở lên phía Bắc thì không quá 80 kcal / cm². Lượng bức xạ phân bổ không đồng đều là nguyên do hầu hết làm cho điều kiện kèm theo nhiệt nói riêng và khí hậu nói chung biến hóa từ Nam lên Bắc .

Hình dạng và kích cỡ[sửa|sửa mã nguồn]

Châu Á rộng, với dạng hình khối vĩ đại đã làm cho những vùng trong nước quanh năm chịu tác động ảnh hưởng của khối khí lục địa khô, dễ bị sưởi nóng và hóa lạnh theo mùa. Đó là điều kiện kèm theo hình thành những TT khí áp. Mặt khác, điều kiện kèm theo nhiệt và khí áp đó lại tương phản với những đại dương xung quanh theo mùa, làm cho gió mùa tăng trưởng rộng khắp lục địa. Có thể nói châu Á là lục địa duy nhất trên quốc tế có rất đầy đủ những kiểu khí hậu gió mùa : gió mùa xích đạo, gió mùa nhiệt đới gió mùa, cận nhiệt đới và ôn đới .
Ảnh hưởng của địa hình lên một số điểm
Cấu tạo mặt phẳng lục địa bị chia cắt mạnh có ảnh hưởng tác động đến sự phân bổ nhiệt, lượng mưa và sự phân hóa khí hậu rất phức tạp .Trước hết, những mạch núi hướng Tây-Đông có tính năng ngăn những khối khí lạnh từ phía Bắc xuống và những khối khí nóng ẩm từ phía Nam lên, do đó những vùng ở phía Nam mạch núi khi nào cũng ấm hơn những vùng ở phía Bắc mạch núi trên cùng vĩ độ. Ví dụ những vùng Địa Trung Hải, Trung Á, Nội Á tuy nằm trên cùng vĩ độ nhưng Địa Trung Hải nhờ có những dãy núi chắn ở phía Bắc và tác động ảnh hưởng của biển nên mùa đông ấm, trong khi hai vùng sau không có núi chắn nên nhiệt độ trung bình thấp hơn rất nhiều. Tương tự, những vùng Bắc Ấn Độ nằm trên cùng vĩ độ với Nam Trung Quốc và Bắc Nước Ta nhưng ở Bắc Ấn Độ nhờ dãy Himalaya chắn nên nhiệt độ trung bình về mùa đông khi nào cũng cao hơn hai vùng nói trên .Ngoài ra, những bồn địa nằm giữa những vùng núi và sơn nguyên cao về mùa đông không khí bị hóa lạnh mạnh nên có nhiệt độ thấp hơn những vùng xung quanh. Về mùa hạ, không khí trong bồn địa lại bị sưởi nóng nên lại có nhiệt độ cao hơn. Các vùng núi cao ở Thiên Sơn, Tây Tạng, Hindu Kush, Himalaya càng lên cao nhiệt độ càng giảm. Đến độ cao 3000 – 4000 m trở lên, nhiệt độ xuống còn 0 °C và mở màn đới tuyết vĩnh viễn .Cuối cùng, địa hình còn làm lượng mưa trên châu Á phân bổ không đồng đều. Các mạch núi hướng Đông-Tây hoặc Bắc-Nam có công dụng chắn gió từ đại dương vào sâu trong lục địa. Kết quả là những sườn đón gió mưa nhiều, còn những sườn khuất gió mưa ít. Ví dụ, những vùng thuộc sườn Nam dãy Himalaya có lượng mưa trung bình năm từ 3000 – 4000 mm trong khi Tây Tạng nằm ở phía Bắc dãy núi thì mưa ít, không quá 300 mm một năm .

Các dòng biển[sửa|sửa mã nguồn]

Các dòng biển cũng có ảnh hưởng tác động quan trọng đến khí hậu những vùng tiếp cận. Trong số những dòng chảy gần bờ, quan trọng nhất là dòng lạnh Kuril-Kamchatka chảy từ phía Bắc xuống làm cho miền duyên hải Đông Bắc Á về mùa đông rất lạnh, mùa hè hơi lạnh, thời tiết âm u và thường có mưa cùng dòng nóng Kuroshio từ phía Nam dọc theo bờ Đông Bắc Philippines và Đông Nam Nhật Bản .

Hoàn lưu khí quyển và sự biến hóa thời tiết theo mùa[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ biểu lộ gió mùa tại Ấn Độ. Vào mùa đông là gió Đông Bắc, mùa hạ là gió Tây NamVề mùa đông : Không khí vùng TT, nhất là vùng Đông Bắc Siberi bị hóa lạnh mạnh. Nhiệt độ trung bình tháng 1 những vùng Trung Á và Nội Á đổi khác từ – 10 °C đến – 40 °C, còn ở vùng Đông Siberi xuống tới từ – 40 °C đến – 50 °C. Do sự hóa lạnh đó, trên lục địa hình thành một áp cao được gọi là áp cao Siberi. Áp cao này có trị số trung bình nhiều năm đạt tới 1040 mb ( hoặc 780 mm / Hg ). Áp cao Siberi là một xoáy nghịch lớn nhất quốc tế, không khí trong vùng áp cao lạnh và rất khô, tạo nên thời tiết trong sáng và yên tĩnh. Vào giữa mùa đông, áp cao Siberi gần như bao trùm hàng loạt châu Á, còn ở phía Tây thu hẹp thành một dải chạy dọc vĩ tuyến 60 ° Bắc và nối tiếp với áp cao Axo. Ở phía Bắc lục địa có gió Tây Nam thổi từ trong nước lên phía Bắc, gây nên thời tiết rất khô và lạnh. Ở phía Đông, áp thấp Aleut cũng tăng trưởng mạnh, bao trùm gần như hàng loạt Bắc Thái Bình Dương làm cho Đông Á về mùa này cũng có gió thổi từ lục địa ra biển theo hướng Tây hoặc Tây Bắc-Đông Nam. Đây là gió mùa mùa đông khô và rất lạnh, nhiệt độ thấp nhưng lượng tuyết rơi không đáng kể. Phần phía Nam lục địa, trị số khí áp giảm dần từ Bắc xuống Nam và sau đó chuyển sang đới áp thấp xích đạo. Tuy nhiên trên những sơn nguyên Tây Tạng và Quý Châu vẫn sống sót những áp cao địa phương, còn trên Thái Bình Dương có áp cao Hawaii thường tác động ảnh hưởng đến Đông Nam Trung Quốc và bán hòn đảo Trung Ấn .Do sự tương phản khí áp như vậy, hàng loạt phần Nam lục địa kể cả Tây Nam Á về mùa đông có gió Đông Bắc từ lục địa thổi xuống. Tuy nhiên do tác động ảnh hưởng của những dãy núi cao theo hướng Đông-Tây, gió Đông Bắc từ áp cao Siberi không hề xâm nhập tới bán đảo phía Nam được. Bởi vậy, gió Đông Bắc ở khu vực này thực ra là gió mậu dịch Đông Bắc từ những áp cao cận nhiệt đới thổi về xích đạo. Gió mậu dịch mang theo khối khí nhiệt đới gió mùa lục địa nên không có mưa, thời tiết không thay đổi, trong sáng và tương đối nóng. Riêng khu vực Nam Trung Hoa và Đông Bắc bán đảo Trung Ấn, gió Đông Bắc xuất phát từ vùng Nội Á thổi xuống, còn phần Bắc bán đảo Indostan lại có gió Tây Bắc từ Trung Á thổi xuống nên thời tiết nói chung khô và hơi lạnh .Như vậy về mùa đông, trên hàng loạt châu Á đều có gió thổi từ lục địa ra biển. Thời tiết khắp nơi khô và lạnh. Nhiệt độ giảm dần từ Nam lên Bắc và phần đông chủ quyền lãnh thổ dưới 0 °C, chỉ có phần Hoa Nam, những bán đảo Trung Ấn, Ấn Độ, Arabia và Tiểu Á có nhiệt độ trên 0 °C. Các phần trong nước, nhất là Đông Siberi là nơi có nhiệt độ trung bình thấp nhất, từ – 30 °C trở xuống .
Về mùa hạ : Không khí trong lục địa nóng dần lên, áp cao Siberi suy yếu dần rồi biến mất, còn ở phía Nam, trên sơn nguyên Iran hình thành một áp thấp, được gọi là áp thấp Iran ( áp thấp Nam Á ). Áp thấp Iran có trị số trung bình nhiều năm ở vùng TT là 994 mb ( hoặc 745,5 mm / Hg ). Vào giữa mùa hạ, áp thấp này cùng với áp thấp Bắc Phi và áp thấp Xích đạo phối hợp với nhau thành một đai áp thấp bao trùm phần nhiều châu Á và gần như hàng loạt Bắc Phi. Cũng trong thời hạn này, ở phía Đông áp thấp Aleut biến mất và áp cao Hawaii tăng trưởng, chiếm hàng loạt phần Bắc Thái Bình Dương và lan sang phần bờ Đông Á. Ở bán cầu Nam, những khu áp cao Nam Phi, Nam Ấn Độ Dương và Úc cũng tăng trưởng thành một đới áp cao liên tục. Sự phân bổ khí áp như vậy làm cho hoàn lưu không khí trên lục địa về mùa hạ khá phức tạp. Ở vùng Bắc Á và Nội Á có gió Bắc hoặc Đông Bắc. Sự thống trị của gió thành phần Bắc ở khu vực nói trên dẫn tới tác dụng là không khí cực và ôn đới khi xuống phía Nam bị nóng dần lên, nhiệt độ giảm xuống nên mưa rất ít. Về mùa hạ, những vùng Bắc Á có thời tiết ẩm và mát, còn ở Trung Á và Nội Á thì trái lại, rất khô và nóng .
Ở Nam Á, Khu vực Đông Nam Á và Đông Á về mùa này có gió Tây Nam và Đông Nam thổi từ biển vào được gọi là gió mùa mùa hạ. Ở Nam Á, Khu vực Đông Nam Á có gió mùa mùa hạ mang theo khối khí xích đạo nóng ẩm từ Ấn Độ Dương tới, gây mưa lớn, nhất tại những sườn đón gió như Gaths Tây ở Ấn Độ, Nam Himalaya, Tây Myanma, Tây Nam Campuchia … Khối khí xích đạo hoàn toàn có thể xâm nhập xa về phía Bắc cho tới dãy Tần Lĩnh và frong nhiệt đới gió mùa cũng tiến theo cho đến tận chân núi Himalaya sau đó vòng lên phía Bắc cho tới thung lũng sông Trường Giang. Do tác động ảnh hưởng của không khí xích đạo, tổng thể khu vực nằm ở phía Nam frong nhiệt đới gió mùa đều có thời tiết nóng, khí ẩm và có mưa nhiều. Ở Đông Á, nơi có gió mùa Đông Nam cũng mang theo khối khí nhiệt đới gió mùa và ôn đới hải dương từ Thái Bình Dương vào, cũng có mưa nhiều. Tuy nhiên, do những dãy núi theo hướng Bắc-Nam nên gió mùa chỉ hạn chế trong một dải không rộng, dọc theo phía Đông lục địa. Ngoài ra, ở những vùng duyên hải Nam Á, Khu vực Đông Nam Á và Đông Á về mùa hạ thường chịu ảnh hưởng tác động của áp thấp nhiệt đới gió mùa và bão nhiệt đới gió mùa. Các áp thấp nhiệt đới gió mùa và bão này thường được hình thành trong vịnh Bengal, vùng biển phía Đông Nước Ta hoặc phía Đông Philippines, sau đó vận động và di chuyển sang phía Tây, đổ xô vào Đông Nam Ấn Độ, Bangladesh, một số ít vượt sang biển Ả Rập, đổ xô sang bờ Tây Ấn Độ và hoàn toàn có thể sang tận bán đảo Arabia. Ở Đông Á, áp thấp nhiệt đới gió mùa và bão thường đi qua Philippines đến bờ Đông Việt Nam, Đông Trung Quốc và hoàn toàn có thể tới cả bán đảo Triều Tiên và Nhật Bản. Chúng làm cho thời tiết nhiễu loạn mạnh, có gió to, mưa lớn. Nhiều cơn bão gây tai hại lớn cho sản xuất nông nghiệp, những khu công trình kiến thiết xây dựng và đời sống nhân dân vùng biển .Tóm lại, về mùa hạ, phần đông lục địa chịu ảnh hưởng tác động của gió từ biển thổi vào, có mưa thông dụng ở nhiều nơi. Mặt khác về mùa này lục địa được sưởi nóng đến nhiệt độ cao. Đường đẳng nhiệt 0 °C vào tháng 7 chạy rất xa về phía Bắc của những hòn đảo và quần đảo thuộc Bắc Băng Dương. Đường đẳng nhiệt 4 °C chạy men theo rìa phía Bắc lục địa, đi dần xuống phía Nam thì nhiệt độ cũng tăng dần lên .

Đặc điểm những đới khí hậu[sửa|sửa mã nguồn]

Nhiệt độ (°C) và lượng mưa trung bình tháng (mm) tại một số điểm của châu Á[8]

Địa điểm	Tọa độ	Độ cao trung bình	Tháng												Năm
			I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
Riyadh	24°42’B 46°43’Đ	609m	14,2 17	16,2 19	21,2 18	24,9 17	29,6 10	33,3 0	33,6 0	33,6 0	30,7 0	25,9 0	20,5 4	15,5 12	24,9 97
Yangon	16°46’B 96°10’Đ	23m	25,1 4	26,42 5	28,5 8	30,4 48	29,1 309	27,5 502	27 578	27,3 538	27,9 391	27,2 190	25,4 63	15,5 13	27,4 2649
Ulan Bator	47°55’B 156°59’Đ	1309m	-29 1	-25,5 1	-13,1 1	-0,67 3	7,7 14	14,5 35	17,8 70	15,2 59	7 29	-3,2 6	-14,4 4	-23,7 8	-3,9 231
Khabarovsk	48°28’B 135°03’Đ	61m	-23 5	-17,4 5	-8,2 7	2,8 24	10,9 65	16,7 98	20,2 129	19,6 125	13,6 49	4,2 34	-8,3 16	-19,4 8	0,9 564
TP.HCM	10°46’B 106°41’Đ	?	26,35 13,8	27,7 4,1	29,15 10,5	30,2 50,4	29,6 216,4	28,5 311,7	28,15 293,7	28,05 269,8	27,85 327,1	27,55 266,7	26,9 116,5	26,1 48,3	28 1931

Đới khí hậu cực[sửa|sửa mã nguồn]

Thuộc khoanh vùng phạm vi đới này có những hòn đảo, quần đảo và một dải hẹp dọc theo duyên hải phía Bắc lục địa. Giới hạn phía Nam gần trùng với đường vĩ tuyến 71 ° Bắc. Do vị trí nằm trên những vĩ độ cao nên quanh năm thống trị khối khí cực khô và lạnh nên về mùa đông, ở đây có đêm địa cực lê dài ( từ 75 ° Bắc trở lên, đêm cực lê dài hơn 98 ngày ), nhiệt độ rất thấp. Nhiệt độ trung bình tháng 1 xuống tới – 34 °C trên bán đảo Taymyr. Về mùa đông thường có gió mạnh và bão tuyết, thời tiết rất giá buốt. Về mùa hạ trái lại có ngày liên tục lê dài ( từ 75 ° Bắc trở lên, ngày liên tục có 102 ngày ) tuy nhiên do cường độ bức xạ yếu nên nhiệt độ mùa hạ ở đây vẫn thấp. Nhiệt độ trung bình tháng ấm nhất vẫn không hề vượt quá 5 °C. Mùa hạ thường có gió Bắc, thời tiết lạnh, hay có sương mù hoặc mưa tuyết. Lượng mưa trung bình năm 100 – 200 mm .

Đới khí hậu cận cực[sửa|sửa mã nguồn]

Đới khí hậu cận cực tạo thành một dải hẹp nằm ở phía Nam đới khí hậu cực. Giới hạn của đới này gần trùng với vòng cực Bắc. Trong đới này có sự đổi khác khối khí theo mùa : mùa đông là khối khí cực lục địa, còn mùa hạ là khối khí ôn đới ấm và ẩm hơn. Thời tiết giữa hai mùa phân biệt khá rõ ràng. Mùa đông rất lạnh, nhất là những vùng nằm sâu trong lục địa do sự biến tính của gió thổi từ Đại Tây Dương. Nhiệt độ trung bình tháng đổi khác từ – 40 °C đến – 50 °C ở vùng Trung và Đông Siberi. Màu hạ tương đối ấm, nhiệt độ trung bình tháng hoàn toàn có thể vào khoảng chừng 8-10 °C. Đới khí hậu cận cực hoàn toàn có thể chia thành 3 kiểu khác nhau : Khí hậu cận cực hải dương ở phía Tây có mùa đông tương đối dịu, mùa hạ mát và khí ẩm ; Khí hậu cận cực lục địa có mùa đông rất lạnh và biên độ nhiệt giữa hai mùa lớn nhất trên Trái Đất ; Khí hậu cận cực hải dương phía Đông tựa như như ở phía Tây nhưng có mùa đông lạnh hơn và thường có gió Bắc hoặc Đông Bắc, còn mùa hạ có gió Đông Nam .

Đới khí ôn đới[sửa|sửa mã nguồn]

Đới khí hậu ôn đới chiếm một dải rộng nhất. Đường ranh giới phía Nam của đới đổi khác trong khoảng chừng 40 ° Bắc ở Trung Á đến 35 ° Bắc ở phía Triều Tiên, Nhật Bản. Trên toàn đới, tuy quanh năm chịu tác động ảnh hưởng của khối khí ôn đới nhưng khí hậu có biến hóa từ Tây sang Đông, vì thế hoàn toàn có thể chia ra làm 3 kiểu chính :

• Kiểu khí hậu ôn đới lục địa hình thành trong vùng trung tâm lục địa bao gồm khu vực dãy Ural và Đại Hưng An. Trong khu vực này, quanh năm thống trị khối khí ôn đới lục địa, mùa đông rất khô và lạnh, còn mùa hạ ấm và ẩm hơn phía Bắc, tương đối khô nóng ở phía Nam. Nhiệt độ trung bình tháng 1 thay đổi từ -4 °C trên thảo nguyên Trung Á đến -50 °C ở các vùng Siberi. Còn tháng 7, nhiệt độ thay đổi từ 15 °C ở phía Bắc đến 28 °C ở phía Nam. Mưa rơi chủ yếu vào mùa hạ nhưng lượng giảm dần theo hướng từ Bắc xuống Nam. Một dải rộng nằm ở phía Nam khu vực này kéo dài từ Trung Á đến Mông Cổ là vùng khô hạn nhất, lượng mưa hằng năm không quá 250 mm.
• Kiểu khí hậu ôn đới gió mùa hình thành trong miền duyên hải phía Đông, gồm lưu vực sông Amur và đảo Sakhalin. Về mùa đông, có gió Tây Bắc thổi từ lục địa ra khô và rất lạnh, còn về mùa hạ có gió Đông Nam từ biển thổi vào ấm và ẩm ướt. Mưa rơi chủ yếu vào mùa hạ, chiếm 60-70% lượng mưa cả năm. Ngoài ra, về mùa hạ thỉnh thoảng còn có bão từ phía Đông Nam xâm nhập lên làm cho thời tiết nhiễu loạn mạnh. Nhiệt độ trung bình tháng 1 từ -25 °C ở phía Bắc đến -15 °C ở phía Nam. Nhiệt độ trung bình tháng 7 từ 15-20 °C. Lượng mưa trung bình năm từ 500–700 mm.
• Kiểu khí hậu ôn đới hải dương chiếm phần Đông Bắc biển Okhotsk, bán đảo Kamchatka và quần đảo Kuril. Kiểu khí hậu này chịu ảnh hưởng mạnh từ biển, Hải lưu Kuril-Kamchatka lạnh và đặc biệt là hoạt động của khí xoáy trên biển Okhotsk và biển Bering. Về mùa đông ở đây chủ yếu có gió Bắc và Tây Bắc, còn mùa hạ có gió Nam và Đông Nam. Điều kiện khí hậu ở đây có sự thay đổi từ Bắc xuống Nam. Về mùa hạ mát và ẩm, nhiệt độ trung bình tháng 7 10-18 °C, mùa đông từ -10 °C đến -20 °C. Lượng mưa trung bình năm từ 700–900 mm, lớp tuyết phủ về mùa đông dày hơn 100 cm.

Đới khí cận nhiệt đới[sửa|sửa mã nguồn]

Đới khí hậu cận nhiệt đới chiếm một dải khá rộng, từ bờ Địa Trung Hải đến bờ Thái Bình Dương, hoàn toàn có thể chia thành 4 kiểu chính như sau :

• Kiểu khí hậu cận nhiệt Địa Trung Hải hình thành trong khu vực bán đảo Tiểu Á, sơn nguyên Armenia, các vùng thuộc Syria, Iraq… Điểm nổi bật của kiểu khí hậu này là mùa hạ khô và nóng, thời tiết ổn định và trong sáng, còn mùa đông trái lại do ảnh hưởng của gió Tây và hoạt động của khí xoáy nên thời tiết hay thay đổi, mát dịu và mưa nhiều. Nhiệt độ trung bình tháng 1 4-12 °C, tháng 7 25-28 °C. Lượng mưa trung bình năm từ 500–700 mm.
• Kiểu khí hậu cận nhiệt lục địa hình thành trong các miền nội địa, bao gồm phần Nam các đồng bằng Trung Á, Nội Á và các vùng thuộc sơn nguyên Iran. Ở đây về mùa hạ chịu ảnh hưởng của khối khí nhiệt đới lục địa khô và nóng, nhiệt độ trung bình tháng 7 lên tới 30 °C, độ ẩm tương đối thấp và mưa rất hiếm. Về mùa đông do hoạt động của khí xoáy trên frong ôn đới nên có mưa, nhiệt độ thấp. Ở Tehran có năm nhiệt độ xuống thấp tới -20 °C, còn ở Trung Á tới -30 °C. Nhiệt độ trung bình tháng 1 ở các khu vực này thường từ -1 đến 0 °C. Lượng mưa hằng năm không đáng kể, 100–300 mm.
• Kiểu khí hậu cận nhiệt núi cao là một biến dạng đặc biệt của kiểu khí hậu cận nhiệt lục địa, hình thành trên các sơn nguyên và núi cao 3500–4000 m trở lên, chủ yếu ở Pamir và Tây Tạng. Khí hậu vẫn mang tính chất lục địa khá rõ rệt: mùa đông rất lạnh và khô, mùa hạ mát. Biên độ nhiệt giữa các mùa lớn, thời tiết trong ngày luôn luôn thay đổi, nhất là ở Tây Tạng. Lượng mưa trung bình hằng năm rất ít, vì thế các vùng núi và sơn nguyên cao phần lớn là hoang mạc núi cao.
• Kiểu khí hậu cận nhiệt gió mùa chiếm phần phía Đông lãnh thổ Trung Quốc, phía Nam bán đảo Triều Tiên và Nam Nhật Bản. Đặc điểm của kiểu khí hậu này đối lập với kiểu cận nhiệt Địa Trung Hải. Ở đây, mùa hạ có gió Đông Nam thổi từ biển vào, thời tiết nóng và mưa nhiều. Lượng mưa mùa hạ chiếm tới 60-75% lượng mưa cả năm. Về mùa đông có gió Tây Bắc từ lục địa thổi ra, nói chung khô và lạnh, tuy nhiên còn nhờ hoạt động của khí xoáy nên thỉnh thoảng vẫn có mưa. Lượng mưa trung bình năm 1000–15000 mm, đây là miền khí hậu ẩm ướt nhất của đới khí hậu cận nhiệt.

Đới khí nhiệt đới gió mùa[sửa|sửa mã nguồn]

Ở châu Á, đới khí hậu nhiệt đới gió mùa không tạo thành một dải liên tục mà chỉ chiếm phần Tây Nam châu Á gồm có bán đảo Ả Rập, phần Nam sơn nguyên Iran cho tới Tây Bắc Ấn Độ. Trong những khu vực này quanh năm thống trị khối khí nhiệt đới gió mùa lục địa và gió mậu dịch, do đó mùa hạ rất khô và nóng còn mùa đông khô và hơi lạnh. Lượng mưa hằng năm rất ít, trung bình không có 100 mm ở vùng đồng bằng và 300 – 400 mm ở miền núi. Do không khí khô nên năng lực bốc hơi lớn gấp hàng chục lần năng lực mưa, gây nên thực trạng thiếu ẩm nóng bức. Điều kiện khí hậu ở đây tương tự như như Sahara ở châu Phi. Nhiệt độ trung bình tháng 7 đổi khác từ 28 °C đến 30 °C, tháng 1 từ 12 °C ở phía Bắc đến 20 °C ở phía Nam. Biên độ nhiệt giữa những mùa, ngày và đêm rất lớn .

Đới khí hậu cận xích đạo[sửa|sửa mã nguồn]

Đới khí hậu cận xích đạo ( hay gió mùa xích đạo ) gồm có khu vực Nam Á ( Ấn Độ, Bangladesh, Bắc Sri Lanka ), bán đảo Trung Ấn, Nam Trung Quốc và quần đảo Philippines. Như vậy, so với những lục địa khác thì ở châu Á, đới khí hậu này dịch lên những vĩ độ cao hơn, đồng thời ở phía Bắc, nó chuyển sang đới khí hậu cận nhiệt và mất hẳn đới khí hậu nhiệt đới gió mùa. Trong đới khí hậu cận xích đạo về mùa hạ có gió mùa từ biển thổi vào, nóng, khí ẩm và có mưa nhiều. Ngoài ra, thường có bão xâm nhập làm cho thời tiết nhiễu loạn mạnh và có mưa lớn. Do ảnh hưởng tác động của địa hình nên sự phân bổ mưa không đều : trên những sườn đón gió, mưa trung bình từ 2000 – 4000 mm hoặc hơn, còn trên đồng bằng, từ 1000 – 200 mm. Nói chung đây là nơi mưa nhiều nhất lục địa. Về mùa đông có gió mùa Đông Bắc từ lục địa thổi ra, thời tiết nhìn chung khô ráo. Tuy nhiên, như phần hoàn lưu khí quyển đã nói ở trên, về mùa này ở Bắc Ấn Độ, phía Bắc bán đảo Trung Ấn thời tiết tương đối lạnh và có mưa do ảnh hưởng tác động của khí xoáy, chỉ có phần Nam những bán đảo này tương đối nóng, thời tiết khô và trong sáng .

Đới khí hậu xích đạo[sửa|sửa mã nguồn]

Đới khí hậu này gồm có phần Nam đảo Sri Lanka, phần Nam bán đảo Mã Lai và phần nhiều quần đảo Indonesia. Với vị trí nằm trên những hòn đảo và bán đảo, biên độ nhiệt giữa những mùa thấp hơn và lượng mưa trung bình hằng năm cao hơn vùng xích đạo ở lục địa Phi. Biên độ nhiệt hằng năm ở đây 1-2 °C, còn lượng mưa trung bình đạt tới 2000 – 4000 mm. Riêng khu vực từ nửa Đông hòn đảo Java trở về phía Đông thuộc đới khí hậu gió mùa xích đạo của bán cầu Nam nên đặc điểm khí hậu mang đặc thù mùa rõ ràng .

Đặc điểm chung về sông ngòi[sửa|sửa mã nguồn]

Ở châu Á có nhiều mạng lưới hệ thống sông lớn vào bậc nhất quốc tế, hằng năm những sông đổ ra biển một khối lượng nước khổng lồ. Sự tăng trưởng của những mạng lưới hệ thống sông lớn đó là do lục địa có kích cỡ to lớn, đồng thời những núi và sơn nguyên cao lại tập trung chuyên sâu ở vùng TT, có băng hà tăng trưởng, là nơi bắt nguồn của nhiều con sông. Các sông chảy qua những sơn nguyên và đồng bằng rộng, có khí hậu khí ẩm nên thuận tiện cho việc hình thành những con sông lớn. Tất cả những con sông lớn như Hoàng Hà, Dương Tử, Hắc Long Giang, Mê Kông, Ấn, Hằng đều hình thành trong những điều kiện kèm theo như vậy .Phụ thuộc vào điều kiện kèm theo khí hậu, sự phân bổ mạng lưới sông và chính sách sông trên lục địa không đều. Ở những vùng có mưa nhiều thì mạng lưới sông ngòi tăng trưởng, những sông có nhiều nước và đầy nước quanh năm. Trái lại, ở những vùng khô hạn như Trung Á, Nội Á và bán đảo Ả Rập thì mang lưới sông rất thưa thớt, thậm chí còn có những nơi không có dòng chảy. Ở châu Á, lưu vực nội lưu [ 9 ] chiếm một diện tích quy hoạnh rất rộng tới 18 triệu km², bằng khoảng chừng 41,3 % diện tích quy hoạnh lục địa .Về chính sách sông phụ thuộc vào vào chính sách mưa và nguồn nước phân phối hoàn toàn có thể phân loại thành mấy kiểu chính sau :

• Sông chảy trong các miền khí hậu xích đạo và ôn đới hải dương có nguồn cung cấp nước chủ yếu do mưa. Ở đây, lượng mưa phân bố đều quanh năm nên sông có nhiều nước và đầy nước thường xuyên.
• Sông chảy trong các miền khí hậu gió mùa, có mưa chủ yếu vào mùa hạ nên nước sông lớn vào hạ-thu và cạn vào đông-xuân. Sông Hồng tại miền Bắc Việt Nam thuộc kiểu chế độ này.
• Sông chảy trong miền cận nhiệt Địa Trung Hải có mưa về mùa đông nên nước sông lớn vào mùa đông và khô cạn vào mùa hạ,
• Sông chảy trong miền khí hậu cận cực, ôn đới lục địa, có nguồn cung cấp nước chủ yếu vào mùa xuân do tuyết tan và mưa vào xuân-hạ nên nước lớn vào cuối mùa xuân và đầu mùa hạ. Về mùa đông, các sông đóng băng trong một thời gian dài.
• Các sông chảy trong miền khí hậu khô hạn, nguồn cung cấp nước chủ yếu do tuyết và băng tan từ núi cao nên có nước lớn vào cuối mùa xuân, đầu mùa hạ và lưu lượng giảm dần về hạ lưu.

Các lưu vực sông[sửa|sửa mã nguồn]

Đặc điểm một số lưu vực sông ở châu Á[8]

Lưu vực Bắc Băng Dương[sửa|sửa mã nguồn]

Sông Obi bị ngừng hoạt động trong một thời hạn dài về mùa đông .Lưu vực Bắc Băng Dương gồm những sông của miền Tây Siberi chảy về phía Bắc. Các sông lớn là sông Obi ( còn gọi là Ob ), Enisei, Lena và Kolyma. Tất cả những sông đều bắt nguồn từ vùng núi Nam Siberi rồi chảy về phía Bắc qua những đới khí hậu ôn đới, cận cực và cực. Nguồn phân phối nước đa phần do tuyết tan và mưa vào mùa xuân-hạ. Lượng mưa tuy không nhiều nhưng do nước bốc hơi kém nên mạng lưới sông rất dày. Các sông có nước lớn vào cuối mùa xuân và đầu mùa hạ. Ở những sông lớn vào cuối mùa xuân thường có lũ băng ở phần trung lưu và hạ lưu. Về mùa đông, những sông bị ngừng hoạt động trong một thời hạn dài. Tuy nhiên, những sông vẫn có giá trị về giao thông vận tải và có dự trữ thủy năng lớn. Hiện nay trên những sông thuộc lưu vực này tập trung chuyên sâu nhiều xí nghiệp sản xuất thủy điện lớn trên quốc tế .Các sông thuộc Bắc Băng Dương tuy bị ngừng hoạt động về mùa đông nhưng vẫn có giá trị về giao thông vận tải. Do miền Siberi có điều kiện kèm theo khí hậu giá rét nóng bức, đông kết vĩnh cửu tăng trưởng, việc kiến thiết xây dựng mạng lưới hệ thống đường đi bộ gặp nhiều khó khăn vất vả nên những sông vẫn là đường giao thông vận tải hầu hết. Về mùa hạ, trên những sông tàu bè đi lại khá sinh động. Một số sông chảy trên những vùng núi và sơn nguyên có nhiều thác lớn nên có nhiều tiềm năng về thủy điện .Hệ thống sông lớn nhất ( tính theo diện tích quy hoạnh lưu vực ) của lưu vực Bắc Băng Dương là Obi-Irtysh. Sông Obi cùng phụ lưu lớn của nó là Irtysh làm thành một mạng lưới hệ thống dài tới 5410 km. Sông Obi là con sông đồng bằng nổi bật. Độ dốc của sông rất bé ( từ 8 – 10 cm / km ) nên quanh năm nước chảy êm đềm. Phần hạ lưu sông đổ vào một vịnh cửa sông gọi là vịnh Obi, dài gần 1.000 km ( 600 dặm ). Ngoài Obi, ở Siberi còn có mạng lưới hệ thống sông Enisei và Lena là hai mạng lưới hệ thống sông lớn, chảy dọc theo rìa phía Tây và Đông sơn nguyên Trung Siberi. Diện tích lưu vực hai sông này tuy nhỏ hơn Obi nhưng lưu lượng và xê dịch mực nước giữa hai mùa lại lớn hơn. Hiện tượng trái ngược trên đây hầu hết do những sông chảy trên những vùng núi và sơn nguyên có nhiều băng tuyết đông kết vĩnh cửu. Về mùa xuân, khi tuyết tan thì đất vẫn còn ngừng hoạt động, nước không ngấm được vào đất nên theo sườn dốc chảy vào sông. Các sông có nước lớn vào cuối xuân và đầu hạ, sang mùa đông thì nước cạn và bị ngừng hoạt động một thời hạn khá dài .

Lưu vực Thái Bình Dương[sửa|sửa mã nguồn]

Bao gồm toàn bộ những sông của miền Đông Á và những vùng hòn đảo trong Thái Bình Dương. Các sông lớn nhất là Amur ( Hắc Long Giang ), Hoàng Hà, Trường Giang, Mê Kông, Mê Nam. Phần lớn những sông thuộc lưu vực này đều chảy trong miền khí hậu gió mùa nên sông có nước lớn vào cuối mùa hạ, đầu mùa thu và nước cạn vào cuối mùa đông, đầu mùa xuân. Vào mùa hạ, những sông thường có lũ lụt lớn gây tai ương cho sản xuất nông nghiệp và đời sống của dân cư. Tuy nhiên do điều kiện kèm theo khí hậu và nguồn cung ứng nước khác nhau nên chính sách nước những sông không giống hệt trên toàn khu vực .Các sông miền duyên hải Bắc Viễn Đông và Kamchatka, do vị trí hẹp nên rất ngắn. Sông có lượng nước lớn vào cuối mùa xuân do tuyết tan từ trên núi xuống. Lượng nước chảy trong thời kỳ này chiếm tới 60 % lưu lượng dòng chảy cả năm. Các sông ở Kamchatka, về mùa hạ, còn có nước băng tan và mưa phối hợp nên vẫn đầy nước. Về mùa đông những sông bị ngừng hoạt động trọn vẹn .Vùng Đông Á ( gồm có cả chủ quyền lãnh thổ Trung Quốc, bán đảo Triều Tiên, Nam Viễn Đông và Nhật Bản ) có vị trí to lớn và mưa nhiều nên có nhiều sông lớn. Các sông quan trọng nhất là Amur, Hoàng Hà và Trường Giang. Sông Amur là sông lớn nhất của miền Nam Viễn Đông liên bang Nga. Trên một quãng dài, nó là biên giới tự nhiên giữa Trung Quốc và Nga. Sông Amur dài gần 4500 km, có nhiều nước ( lưu lượng trung bình 12.500 m³ / s ) nên có giá trị lớn về giao thông vận tải. Hoàng Hà khác với sông Amur ở chỗ chính sách nước sông phức tạp hơn. Con sông này bắt nguồn từ sơn nguyên Tây Tạng, phần thượng lưu chảy trong miền núi cao. Nguồn nước tạo thành dòng sông ở đầu nguồn là do tuyết và băng tan từ núi cao xuống, cho nên vì thế phần thượng lưu sông có nước lớn nhất vào cuối mùa xuân và đầu mùa hạ. Phần trung và hạ lưu chịu ảnh hưởng tác động của mưa gió mùa nên có nước lớn nhất vào cuối mùa hạ, về mùa đông, nước sông bị khô cạn. Hoàng Hà có chính sách nước thất thường, mực nước chênh lệch giữa hai mùa rất lớn, vào cuối mùa hạ thường có lũ nguy hại. Trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc, Hoàng Hà đã gây ra nhiều trận lụt lớn, sông đổi dòng nhiều lần, làm cho nhân dân vùng đồng bằng Hoa Bắc gánh chịu những tai ương kinh khủng. Ngày nay nhờ những khu công trình tái tạo dòng sông nên đã hạn chế được thiên tai, đồng thời sử dụng được nguồn thủy năng dồi dào, nguồn nước tưới ruộng và việc giao thông vận tải đi lại cũng tương đối thuận tiện hơn .
Trường Giang [ 10 ] cũng bắt nguồn từ sơn nguyên Tây Tạng, sau đó chảy qua bồn địa Tứ Xuyên, qua miền Hoa Trung rồi đổ ra biển. Trường Giang tuy chảy trong đới khí hậu cận nhiệt gió mùa tựa như như Hoàng Hà nhưng lại là dòng sông có nhiều nước và chính sách nước tương đối điều hòa. Sở dĩ có sự khác nhau như vậy là do ở lưu vực Trường Giang ngoài tuyết và băng tan từ trên núi, mưa gió về mùa hạ, về mùa đông sông nó còn nhận được nước do hoạt động giải trí của khí xoáy. Dòng sông quanh năm đầy nước, việc giao thông vận tải do vậy rất thuận tiện. Trên trong thực tiễn Trường Giang còn là con sông có giá trị giao thông vận tải quan trọng nhất của Trung Quốc. Ngoài ra, sông còn có giá trị tưới ruộng và khai thác thủy điện. nhà nước Trung Quốc đã triển khai kiến thiết xây dựng đập Tam Hiệp, đập thủy điện lớn nhất quốc tế, đồng thời cũng đang kiến thiết xây dựng khu công trình chuyển nước của Trường Giang về phía Bắc để phân phối cho những vùng phía Bắc đang ngày càng thiếu nước .Chế độ nước của những sông trên bán đảo Trung Ấn nhờ vào ngặt nghèo vào chính sách mưa gió mùa xích đạo. Mực nước lớn nhất thường vào cuối mùa hạ và cạn nhất vào cuối mùa đông, đầu mùa xuân. Những năm có mưa và bão lớn, những sông dễ gây ra lũ lụt. Sông Mê Kông là con sông lớn nhất trên bán đảo Trung Ấn. Sông bắt nguồn từ sơn nguyên Tây Tạng, dài 4500 km. Nguồn phân phối nước hầu hết do mưa gió mùa về mùa hạ và tuyết, băng tan từ thượng nguồn xuống. Mực nước sông tuy biến hóa theo hai mùa rất rõ nhưng phần hạ lưu nhờ có Biển Hồ Tonlé Sap điều tiết nên về mùa cạn nước sông còn khá lớn. Lưu lượng trung bình ở cửa sông là hơn 15.000 km³ / s, thời kỳ lũ là 30.000 km³ / s và thời kỳ cạn nhất là 1500 km³ / s. Ở hạ lưu sông bồi thành một châu thổ rộng tới 70.000 km². Sông Mê Kông từ lâu đã trở thành con đường giao thông vận tải của nhiều nước như Trung Quốc, Myanma, xứ sở của những nụ cười thân thiện, Lào, Campuchia và Nước Ta. Trong tương lai, việc khai thác thủy điện, sử dụng nước tưới và đánh cá sẽ được tăng trưởng, đóng vai trò ngày càng quan trọng so với kinh tế tài chính những nước trong khu vực .Vùng quần đảo Mã Lai nằm trong miền xích đạo nóng và khí ẩm quanh năm, có mạng lưới sông chi chít và chính sách nước sông rất điều hòa. Các sông có nhiều nước quanh năm, mực nước chênh lệch giữa mùa cạn và mùa lũ không đáng kể. Tuy nhiên do vị trí hẹp, những hòn đảo có nhiều núi non hiểm trở nên những sông thường ngắn và có nhiều thác nước. Các sông không thuận tiện cho giao thông vận tải nhưng có nhiều tiềm năng về thủy điện .

Lưu vực Ấn Độ Dương[sửa|sửa mã nguồn]

Lưu vực này gồm những sông thuộc Tây Nam Á, Nam Á và phần Tây bán đảo Trung Ấn. Ở Tây Nam Á, mạng lưới sông rất thưa thớt trong đó nhiều vùng rộng không có dòng chảy tiếp tục. Có hai sông khu vực này là Euphrates và Tigris chảy từ sơn nguyên Armenia xuống. Nhờ nguồn nước tuyết và mưa trên núi đa dạng chủng loại mới hoàn toàn có thể vượt qua vùng đồng bằng Lưỡng Hà khô hạn để ra vịnh Persian. Các sông có hai thời kỳ nước lớn, một vào mùa xuân do tuyết tan trên núi và một vào mùa đông do mưa trên đồng bằng. Mùa hạ khô và nóng, nước bốc hơi mạnh nên mực nước rất thấp và lưu lượng càng về hạ lưu thì càng giảm dần. Các sông có vai trò trong việc tưới ruộng, cung ứng nước cho nhân dân trong khu vực, giao thông vận tải và thủy điện .Các sông thuộc những lưu vực còn lại đều chịu ảnh hưởng tác động của chính sách mưa gió mùa nên chính sách tựa như như những sông ở khu vực Đông Á và Khu vực Đông Nam Á. Các sông đáng quan tâm nhất là Ấn, Hằng, Brahmaputra và Salween. Sông Hằng là con sông lớn có giá trị về kinh tế tài chính số 1 của Ấn Độ. Lưu lượng trung bình năm ở cuối trung lưu đã lên tới 12.105 km³ / s. Các sông của lưu vực này có giá trị quan trọng trong tưới ruộng, cung ứng nước cho sản xuất công nghiệp, đời sống nhân dân và giao thông vận tải vận tải đường bộ. Tuy nhiên hằng năm trên những con sông vẫn thường xảy ra lũ lột kinh hoàng cướp đi sinh mạng của hàng ngàn người dân, nhất là tại Bangladesh .

Lưu vực nội lưu

Xem thêm: Status Cái Chết – 94 Câu Danh Ngôn Ý Nghĩa & Rất Hay Về Cái Chết

[sửa|sửa mã nguồn]

Gồm những sông chảy trong miền Trung Á, Nội Á và sơn nguyên Iran. Các vùng này tuy thuộc đới khí hậu khô, lượng mưa hằng năm không đáng kể tuy nhiên những sông sống sót được là nhờ có nguồn tuyết và băng tan từ trên núi cao phân phối. Các sông lớn nhất là Syr Darya và Amu Darya, bắt nguồn từ vùng núi cao Thiên Sơn, Pamir rồi chảy qua những hoang mạc cát Trung Á và đổ vào hồ Aral, sông Ili đổ vào hồ Balkhash. Một số sông như Murghab thì cạn dần khi đổ vào những hoang mạc cát. Các sông ở khu vực nội lưu đều có nước lớn vào cuối mùa xuân và mùa hạ, nhưng lưu lượng của chúng giảm dần từ nguồn đến hạ lưu. Các sông thuộc lưu vực này là nguồn nước vô cùng quý giá cho đời sống của dân cư, cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, giao thông vận tải và thủy điện .
Ở châu Á có khá nhiều hồ trong đó có những hồ lớn và sâu nhất quốc tế. Đa số những hồ lớn lại không nằm trong vùng khí hậu khí ẩm và lại phân bổ trong những vùng khô hạn như Tiểu Á, Trung Á và Nội Á. Hầu hết những hồ có nguồn gốc thiết kế nên có độ sâu lớn, một số ít hồ còn có mực nước thấp hơn mực nước biển .Các hồ những quan trọng nhất là Caspi ( 371.000 km², sâu 995 m, mức nước thấp hơn mực nước đại dương 28 m ), Aral ( 66.458 km², sâu 68 m ). Hai hồ có kích cỡ rất lớn nên người ta thường gọi là ” biển ” hay ” biển hồ “. Hiện nay hồ Aral bị thu hẹp diện tích quy hoạnh rất nhiều do việc kiến thiết xây dựng những kênh đào để lấy nước tưới cho những vùng hoang mạc Trung Á. Sự thu hẹp diện tích quy hoạnh những hồ đã gây ra sự khủng hoảng cục bộ sinh thái xanh lớn, làm cho sản xuất và đời sống của dân cư những vùng đồng bằng xung quanh hồ bị thiệt hại nặng. Một số hồ khác như Balkhash ( 22.000 km², sâu 26,5 m ), Issyk Kul ( 6.200 km, sâu 702 m ), Hồ Chết [ 11 ] ( 1000 km², sâu 747 m, thấp hơn mực nước biển 392 m ) … là những hồ mặn. Hồ Baikal nằm ở phía Nam vùng Trung Siberi là hồ sâu nhất quốc tế ( 31.500 km², sâu 1620 m ) [ 12 ], đây là hồ nước ngọt trong lành, chứa tới 20 % tổng lượng nước ngọt trên Trái Đất [ 13 ], có cảnh sắc vạn vật thiên nhiên đẹp, có ý nghĩa cả về kinh tế tài chính và bảo vệ tự nhiên .
Một số hồ lớn ở châu Á[8]
Băng hà Rongbuk trên đỉnh núi EverestChâu Á có nhiều núi và sơn nguyên cao nằm trên những vĩ độ cận nhiệt và nhiệt đới gió mùa. Đó là điều kiện kèm theo thuận tiện cho việc hình thành những băng hà núi tân tiến. Nhiều vùng núi cao của châu Á lúc bấy giờ là vẫn là những TT băng hà lớn nhất quốc tế như băng hà Himalaya, băng hà Tây Tạng, Thiên Sơn, Pamir … Himalaya là vùng núi có diện tích quy hoạnh băng phủ lớn nhất lục địa, chiếm gần 33.250 km², sau đó đến Tây Tạng 32.150 km², Karakoram tại Pakistan 17.835 km², Pamir 10.200 km² … Tuy nhiên do những vùng băng hà này nằm sâu trong trong nước với điều kiện kèm theo khí hậu khô hạn nên sự tăng trưởng của băng hà có phần hạn chế so với những vùng có khí hậu khí ẩm. Đường ranh giới đới tuyết vĩnh viễn trên những núi này thường từ 5000 m trở lên, trong đó những sườn hướng về trong nước còn cao hơn một chút ít. Đa số những băng hà có chiều dài vài kilômét ( km ), chỉ có ở Karakoram và Pamia mới có những băng hà có chiều dài tới 20 – 30 km. Băng hà Fedchenko ở Tajikistan là dài nhất, đạt tới 71 km .Các băng hà có vai trò rất lớn trong việc phân phối nước cho những sông suối thuộc khu vực nội lưu. Chính nhờ có nước băng tan từ Pamir và Thiên Sơn phân phối mà những sông Syr Darya và Amu Darya mới hoàn toàn có thể vượt qua những hoang mạc cát khô cằn ở Trung Á với khoảng cách hàng nghìn kilômét để đổ vào biển Aral. Hiện nay do hiện tượng kỳ lạ hiệu ứng nhà kính, nhiệt độ khí quyển đang tăng dần lên nên băng hà vùng cực cũng như băng hà vùng núi chắc như đinh đang bị tan chảy và suy giảm .

Các đới cảnh sắc tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Vòng đai cực và cận 2 cực[sửa|sửa mã nguồn]

Đây là hai vành đai gần nhau, nằm trên những vĩ độ cao nhất của lục địa với khí hậu quanh năm giá lạnh nên cảnh sắc vạn vật thiên nhiên rất nghèo và đơn điệu. Có thể chia thành hai đới chính là :

Vòng đai ôn đới[sửa|sửa mã nguồn]

Vòng đai ôn đới chiếm một diện tích quy hoạnh rộng nhất, đồng thời tùy theo điều kiện kèm theo nhiệt độ và độ ẩm hoàn toàn có thể phân loại thành 4 đới sau :

Đới rừng lá kim[sửa|sửa mã nguồn]

Quang cảnh rừng taiga .

Đới rừng lá kim hay còn gọi là rừng taiga chiếm một dải rộng về phía Bắc vành đai ôn đới với khí hậu ôn đới lục địa lạnh. Về mùa đông ở đây băng giá kéo dài và băng kết vĩnh cửu có mặt ở khắp nơi. Rừng nghèo về thành phần loài và có cấu trúc đơn giản. Các loài phổ biến nhất là vân sam (Picea spp.), thông, thông rụng lá Siberi (Larix sibirica). Ngoài ra còn có lãnh sam (Abies spp.) và thông Siberi (Pinus sibirica). Rừng taiga của châu Á được phân biệt thành hai kiểu chính là: “Rừng taiga tối” và “Rừng taiga sáng”. Rừng taiga tối phân bố ở chủ yếu ở vùng đồng bằng Tây Siberi trở về phía Tây. Trong rừng cây mọc dày, vươn lên rất cao nên rừng rậm, tối và ẩm ướt. Rừng taiga sáng phân bố chủ yếu ở Trung và Đông Siberi, là những nơi có khí hậu giá lạnh gay gắt nhất. Ở đây chỉ có tùng rụng lá là loài chịu được các điều kiện khắc nghiệt nói trên. Trong rừng, cây mọc thưa, thấp và rụng lá về mùa đông. Phần Nam đới rừng taiga, về mùa hạ thời tiết khá ấm, mưa ít hơn, phát triển rừng cây lá nhỏ gồm thùy dương và liễu.

Trong đới rừng lá kim do bốc hơi yếu nên đầm lầy tăng trưởng mạnh, chiếm 50 % diện tích quy hoạnh của đới. Mặt đất luôn khí ẩm, đồng thời xác thực vật lá kim khi phân hủy sẽ tạo thành những axít nên quy trình rửa trôi mạnh, hình thành đất potsol và đất đầm lầy. Đất potsol là loại đất chua và nghèo chất dinh dưỡng. Trong đới rừng taiga, nhờ thức ăn đa dạng chủng loại và điều kiện kèm theo khí hậu thuận tiện hơn những đới phía Bắc nên giới động vật hoang dã cũng đa dạng chủng loại hơn. Các loài nổi bật là nai sừng tấm, gấu nâu, mèo rừng, sóc và nhiều loài chim như gà rừng, gõ kiến, quạ khoang, cú … Rừng lá kim là nguồn dự trữ gỗ quan trọng cho những ngành kinh tế tài chính .

Đới rừng hỗn hợp và rừng lá rộng[sửa|sửa mã nguồn]

Đây là hai đới kế tiếp nhau, phát triển trong các vùng khí hậu ôn đới chuyển tiếp và ôn đới hải dương. Ở châu Á thì hai đới này không tạo thành các dải liên tục mà phân bố trong những khu vực hạn chế ở Đông Á như vùng trung và hạ lưu sông Amur, vùng Mãn Châu-Triều Tiên và vùng Bắc đảo Honshu (Nhật Bản). Trong rừng có các cây lá nhọn xen cây lá rộng. Các loài cây lá rộng phổ biến nhất là sồi Mông Cổ (Quercus mongolia), dẻ gai rừng (Fagus sylvatica), hồ đào Mãn Châu (Juglans mandshurica), thùy dương vàng… Trong tầng dưới rừng có nhiều loại dây leo như ngũ vị tử, nho Amur, nhiều loại cây bụi nhỏ trong đó đáng chú ý nhất là nhân sâm (Panax ginseng), một loài cây thuốc rất quý. Nhờ nguồn thức ăn phong phú, khí hậu ấm áp nên giới động vật của rừng hỗn hợp và rừng lá rộng rất đa dạng, đáng chú ý nhất là hươu sao, thỏ, nai sừng tấm, hổ, gấu đen, mèo rừng Viễn Đông, nhiều loài chim như trĩ, cú bắt cá, quạ xanh, sáo, sẻ ngô… Đới rừng hỗn hợp và rừng lá rộng là nơi có dân cư tập trung đông và nông nghiệp phát triển. Thổ nhưỡng ở dưới rừng hỗn hợp là đất podzol cỏ, dưới rừng lá rộng là đất rừng nâu xám. Đây là những loại đất tốt có thể trồng được nhiều loại cây khác nhau như lúa mạch, lúa miến, khoai tây, củ cải đường đồng thời đây cũng là đới chăn nuôi nhiều bò, lợn.

Đới thảo nguyên rừng và thảo nguyên[sửa|sửa mã nguồn]

Thảo nguyên ở miền tây Kazakhstan vào đầu mùa xuân .Đây cũng là hai đới nằm kế nhau làm thành một dải rộng lê dài từ vùng núi Kavkaz cho đến Altai, trong đó dải phía Bắc là thảo nguyên rừng, còn dải phía Nam là thảo nguyên. Từ dãy Altai trở về phía Đông ( gồm có chủ quyền lãnh thổ Mông Cổ và phía Bắc Trung Quốc ) thì thảo nguyên chiếm lợi thế, còn thảo nguyên rừng chỉ chiếm những bộ phận lẻ tẻ .

Trong các đới này, điều kiện khí hậu mang tính chất lục địa khá rõ: mùa đông lạnh và kéo dài, nhiệt độ trung bình tháng 1 từ -5 đến -20 °C, mùa hạ tương đối nóng, nhiệt độ trung bình tháng 7 từ 17-23 °C. Lượng mưa trung bình năm từ 250–400 mm. Do mưa ít nhưng nước bốc hơi mạnh nên nước trên mặt đất và nước ngầm đều kém (mực nước ngầm ở đông bằng sâu tới 5–10 m, còn ở vùng đất cao tới 10–20 m), hiện tượng thiếu ẩm xuất hiện khá rõ rệt. Sự thiếu ẩm này làm cho thực vật cỏ ưa khô phát triển thuận lợi hơn cây thân gỗ. Vì thế, đồng cỏ dần thay thế rừng. Trong dải thảo nguyên rừng, đồng cỏ xen vào giữa các khu rừng, còn xuống phía Nam do khí hậu khô và nóng hơn, rừng dần dần mất hẳn, đồng cỏ xâm chiếm toàn bộ và trở thành đới thảo nguyên. Trong thảo nguyên rừng, các cây thân gỗ gồm có sồi, dẻ rừng, phong và bạch dương, còn trong đới thảo nguyên thống trị có các loài cỏ, các loài phổ biến nhất là cỏ vũ mao (Stipa spp.), cỏ vũ mao lông dài và cỏ mục dịch (Festuca sulcata). Ở thảo nguyên Mông Cổ còn có thêm các bụi cây ngải. Thổ nhưỡng chính của hai đới này là đất rừng xám, đất đen, đất đen rửa trôi và đất hạt dẻ.

Giới động vật hoang dã của hai đới có sự khác nhau khá rõ : ở đới thảo nguyên rừng có những động vật hoang dã rừng như chồn, sóc, thỏ nâu và những loại chim. Ở thảo nguyên có nhiềm loại gặm nhấm và loài ăn cỏ, đáng quan tâm nhất là sơn dương, nhiều loài chuột và dê. Ngoài ra còn có ngựa hoang Mông Cổ, lạc đà hai bướu sống ở những vùng của Nội Á. Bên cạnh những loài ăn cỏ và gặm nhấm còn có những loài ăn thịt như chó sói, chồn, đại bàng …Thảo nguyên và thảo nguyên rừng là hai đới có đất tốt, đồng cỏ rộng, thuận tiện cho trồng trọt và chăn nuôi gia súc. Tuy nhiên, do nhiệt độ không khí không không thiếu và kém không thay đổi nên trong sản xuất cần có giải pháp tưới tiêu, chống xói mòn đất mới bảo vệ được hiệu suất cao .

Đới bán hoang mạc và hoang mạc ôn đới[sửa|sửa mã nguồn]

Hai đới này phân bổ trong những vùng Trung Á và Nội Á. Đây là những vùng khí hậu khô hạn và mang đặc thù lục địa nóng bức nhất. Ở những vùng Đông Nam đồng bằng Nga và Trung Á, hai đới này có tín hiệu phân biệt tương đối rõ, còn ở vùng Nội Á chúng tăng trưởng xen kẽ với nhau .Trong đới bán hoang mạc, lượng mưa hằng năm khoảng chừng 150 – 200 mm, còn trong đới hoang mạc giảm xuống không đầy 150 mm. Độ bốc hơi rất lớn, hoàn toàn có thể gấp 4-9 lần lượng mưa, do đó mà nhiệt độ liên tục thấp. Tại những vùng ở Trung Á, nhiệt độ không khí trung bình khoảng chừng 35-40 %, còn mùa hạ, những lúc có gió mạnh và bão bụi lê dài thì nhiệt độ hoàn toàn có thể giảm xuống tới 18-19 %, gây mối đe dọa lớn cho trồng trọt và chăn nuôi. Do bốc hơi mạnh, dòng chảy trên mặt đất trong những đới này rất hiếm, mặt đất được tích tụ muối nên nhiều nơi tầng cacbonat trồi lên tới mặt đất. Thổ nhưỡng nổi bật của đới bán hoang mạc và đới hoang mạc là đất xám .

Lớp phủ thực vật của bán hoang mạc và hoang mạc rất nghèo, có khả năng chịu hạn và chịu mặn cao. Trong bán hoang mạc thường gặp quần thể hòa thảo-ngải cứu, còn ở hoang mạc phổ biến nhất là ngải cứu-cỏ muối. Ở phía Nam vùng Trung Á, ven theo các cồn cát trong hoang mạc còn gặp các bụi cây muối đen (Haloxylon aphyllum), một loại cây bụi lớn. Ven theo các hồ và thung lũng sông có các rừng hành lang và rừng lau sậy.

Tương tự như thực vật, giới động vật hoang dã của bán hoang mạc và hoang mạc cũng rất nghèo, phổ cập nhất là những loài gặm nhấm và bò sát ( những loài chuột, kỳ đà và rắn ). Một vài nơi trong thung lũng nhiều lúc gặp sơn dương, ngựa hoang và lạc đà hai bướu. Trong những đới này dân cư rất thưa, tập trung chuyên sâu ven hồ, những thung lũng sông và những ốc đảo .

Vòng đai cận nhiệt đới[sửa|sửa mã nguồn]

Tương tự như vòng đai ôn đới, vòng đai cận nhiệt đới ở châu Á cũng chiếm một dải rộng lê dài từ bờ Đại Tây Dương sang tận bờ Thái Bình Dương. Trong vành đai này, địa hình núi, sơn nguyên, đồng bằng bị chia cắt rất phức tạp. Liên quan với điều kiện kèm theo khí hậu, vòng đai này hoàn toàn có thể chia thành hai đới chính :

Đới rừng và cây bụi lá cứng cận nhiệt đới[sửa|sửa mã nguồn]

Đới rừng và cây bụi lá cứng cận nhiệt đới hay còn gọi là đới Địa Trung Hải chính bới đới này phân bổ ở vùng chủ quyền lãnh thổ phía Tây châu Á giáp với Địa Trung Hải. Trong đới này tuy lượng mưa không ít nhưng hai mùa mùa mưa ẩm và mùa khô nóng chênh lệch lại tạo nên thực trạng bất lợi cho sự tăng trưởng thông thường của thực vật. Về mùa đông đới này ấm và ẩm, có mưa nhiều nhưng đến mùa hạ lại khô nóng và mưa không đáng kể. Trong mùa hạ do không khí khô nóng, bốc hơi mạnh gây nên thực trạng thiếu ẩm nóng bức. Để sống sót và tăng trưởng trong điều kiện kèm theo khí hậu khô nóng và bốc hơi mạnh, thực vật ở đây thường tăng trưởng theo hình thái làm giảm sự bốc hơi và phản chiếu bớt ánh nắng mạnh như lá cứng, màu lá xanh bóng, có lớp lông mịn dưới lá hoặc lớp sáp trên mặt lá, thân cây có vỏ dày hoặc xốp hoặc có nhiều gai để làm giảm bớt độ bốc hơi của cây .

Lớp phủ thực vật ở đây gồm hai kiểu: rừng và cây bụi. Rừng thường phát triển trên các sườn phía Tây có mưa nhiều, tạo thành kiểu rừng lá cứng thường xanh. Trong rừng có các cây lá rộng như sồi thường xanh (Quercus ilex), sồi lie hay sồi bần có lớp vỏ xốp và dày, nguyệt quế (Laurus nobilis), ôliu… xen các cây lá kim như thông, tuyết tùng. Rừng tương đối sáng, tầng dưới rừng khá phát triển với nhiều loài cỏ và cây bụi nhỏ. Trên các sườn phía Đông hoặc trong các thung lũng khuất gió, lượng mưa hằng năm rất ít, phát triển kiểu truông cây bụi. Truông là một kiểu cảnh quan gồm các cây bụi mọc thấp và thưa (gồm các cây thường xanh hoặc rụng lá theo mùa) gồm các loài: sồi cây bụi, táo dại, ôliu cây bụi, tùng cối Hy Lạp (Juniperus excelsa) và một số loài cây gai khác. Những nơi như bán đảo Tiểu Á, khô hạn mạnh thì phát triển chủ yếu kiểu chuông bụi gai. Nhiều nơi cây bụi gai mọc rất dày, người không thể đi qua được.

Thổ nhưỡng dưới tán rừng và cây bụi lá cứng cận nhiệt là đất nâu và nâu xám. Đất có lượng mùn khá cao và có phản ứng trung tính. Động vật của đới Địa Trung Hải thông dụng nhất là những loài bò sát như thằn lằn, tắc kè, rùa, nhím và những loài rắn. Ngoài ra còn có khỉ không đuôi ( khỉ mặt đỏ ), cầy đốm, thỏ hoang …

Đới rừng hỗn hợp cận nhiệt đới gió mùa[sửa|sửa mã nguồn]

Đới rừng này phát triển trong các khu vực thuộc kiểu cận nhiệt đới gió mùa, phân bố chủ yếu ở Đông Trung Quốc, phía Nam bán đảo Triều Tiên và Nam Nhật Bản. Nhờ khí hậu nóng và ẩm về mùa hạ, hơi lạnh về mùa đông nên thực vật gồm các cây lá rộng xen cây lá kim, các loài điển hình là sơn trà, nguyệt quế, mộc lan (Magnolia spp.), sồi thường xanh, dẻ rừng, thông đuôi ngựa…. Động vật cũng rất phong phú. Các đại diện thường gặp là khỉ, báo, gấu trúc, lợn rừng, nhiều loài chim như trĩ, vẹt, vịt trời, cốc… Ngày nay, phần lớn các khu rừng đã bị khai thác, trở thành những vùng dân cư đông đúc.

Vòng đai nhiệt đới gió mùa[sửa|sửa mã nguồn]

Hình thành trong miền khí hậu nhiệt đới gió mùa gồm có hàng loạt bán hòn đảo Ả Rập, phía Nam sơn nguyên Iran và một phần đồng bằng sông Ấn. Với thời tiết nóng và khô quanh năm, lượng mưa rất thấp nhưng bốc hơi mạnh, thiếu ẩm nóng bức nên hàng loạt vành đai tăng trưởng quang cảnh hoang mạc và bán hoang mạc. Ở đây, khắp nơi chỉ thấy cánh đồng cát, những bãi đá khô cằn và buồn tẻ như hoang mạc Arabi, Dasht-e Kavir ở Iran, hoang mạc Thar ở Tây Bắc Ấn Độ. Thực vật phổ cập ở đây là những loài cỏ hòa thảo cứng và những cây bụi gai. Chỉ ở những vùng trũng thấp và dọc theo miền duyên hải vịnh Persian, nhờ có nước ngầm lộ ra mà hình thành những ốc đảo. Các ốc đảo là nơi có thực vật xanh tươi và có dân cư tập trung chuyên sâu đông. Chà là là loại cây cối chính ở những ốc đảo này .

Vòng đai cận xích đạo[sửa|sửa mã nguồn]

Vòng đai này hình thành trong đới khí hậu gió mùa xích đạo. Phụ thuộc vào phân bổ mưa và nhiệt độ, cảnh sắc vạn vật thiên nhiên nơi đây hoàn toàn có thể phân biệt thành hai đới khác nhau .

Đới rừng nhiệt đới gió mùa ẩm thường xanh[sửa|sửa mã nguồn]

Đới này tăng trưởng trong những khu vực có lượng mưa trung bình năm hơn 1500 mm và nhiệt độ phân bổ đều trong những tháng. Rừng nhiệt đới gió mùa ẩm thường xanh tăng trưởng trên những sườn đón gió từ biển vào và những đồng bằng duyên hải, gồm có đồng bằng hạ lưu sông Hằng, duyên hải phía Tây Ấn Độ, Myanma, Tây Nam Campuchia, sườn núi phía Đông Nước Ta và Philippines. Rừng ở đây rất rậm, phân thành nhiều tầng và có thành phần loài rất phong phú và đa dạng với nhiều loài gỗ quý như chò nâu, lim, sến, lát hoa … Dưới rừng hình thành đất feralit đỏ vàng, đất tuy ít mùn nhưng giàu những khoáng dinh dưỡng .

Đới rừng gió mùa, rừng thưa, xavan cây bụi[sửa|sửa mã nguồn]

Đây là những kiểu cảnh sắc được hình thành trên những sườn núi và những đồng bằng, thung lũng trong nước, có lượng mưa trung bình năm không vượt quá 1500 mm và có mùa khô lê dài. Tùy theo lượng mưa và mùa khô khác nhau mà có sự chuyển tiếp từ kiểu này sang kiểu khác, bộc lộ qua hình thái thực vật và thổ nhưỡng .

Rừng gió mùa thường được hình thành trong các khu vực có lượng mưa hằng năm từ 1000-1500mm và mùa khô chỉ dài từ 2-3 tháng. Phần lớn các cây trong rừng rụng lá về mùa khô. Các cây mọc thưa và thấp nên trong rừng thoáng và không ẩm ướt như rừng nhiệt đới ẩm thường xanh. Các loài thực vật điển hình gồm tếch, căm xe (Xylia dolabriformis), cẩm liên (Pentacme siamensis), dầu trà ben, dầu lông… Rừng gió mùa phân bố chủ yếu ở vùng Đông Bắc sơn nguyên Decan, vùng núi Bắc Thái Lan, Bắc Lào, sườn Tây của dãy Trường Sơn và các cao nguyên Di Linh, Đắc Lắc ở Việt Nam.

Ở những nơi mưa ít hơn từ 800 – 1000 mm và mùa khô lê dài hơn, rừng gió mùa chuyển thành rừng thưa với cây thấp và thưa hơn rừng gió mùa. Kiểu rừng thưa này phân bổ ở đồng bằng trung lưu sông Hằng, cao nguyên Korat ( Lào ) và đồng bằng Campuchia. Ở những nơi có lượng mưa dưới 800 mm như vùng TT thung lũng Yaraoadi và TT sơn nguyên Decan tăng trưởng kiểu xavan cây bụi .Lớp phủ thổ nhưỡng cũng có sự đổi khác tương ứng : dưới rừng gió mùa là đất feralit đỏ, dưới rừng thưa là đất nâu đỏ, còn trong xavan cây bụi là đất nâu xám .Giới động vật hoang dã trong vòng đai cận xích đạo rất đa dạng chủng loại và phong phú. Các loài đáng quan tâm là khỉ, voi, trâu rừng, tê giác, bò tót, nai, linh dương cùng những loài ăn thịt như hổ, báo, chó sói … Ngoài ra còn có rắn, trăn, nhiều loài chim, côn trùng nhỏ và sâu bọ .

Vòng đai xích đạo[sửa|sửa mã nguồn]

Ở châu Á, vòng đai này chiếm một dải hẹp gồm phần Nam bán đảo Mã Lai, những hòn đảo Sumatra, Borneo, Sulawesi và phần Tây hòn đảo Java, tăng trưởng trong điều kiện kèm theo khí hậu nóng ẩm quanh năm. Ở đây đã hình thành đới rừng xích đạo ẩm thường xanh. Đới rừng này cũng tương tự như như đới rừng nhiệt đới gió mùa thường xanh ở châu Phi nhưng độ nhiều mẫu mã và phong phú loài cao hơn. Về giới thực vật, ngoài những cây gỗ lớn thuộc họ đậu, họ sung vả, họ dầu còn có những loài cây họ dừa, những loài tre nứa và dương xỉ thân gỗ. Về động vật hoang dã cũng rất đa dạng chủng loại, những loài phổ cập và phong phú và đa dạng nhất là những loài sống trên cây như khỉ không đuôi, vượn và đười ươi. Các loài sống dưới đất có voi, heo vòi, hổ, tê giác một sừng, trâu rừng … Đới rừng xích đạo là nơi có điều kiện kèm theo sinh thái xanh cho sự tăng trưởng nông nghiệp và lâm nghiệp. Hiện nay nhiều khu rừng đã được tìm hiểu và khám phá để trồng những loài cây nhiệt đới gió mùa như cafe, cao su đặc, chè, dừa và những loài cây ăn quả .

Các khu vực địa lý tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Sự phân loại những khu vực của châu Á .Sự phối hợp tác động ảnh hưởng của toàn bộ những thành phần tự nhiên trên chủ quyền lãnh thổ như địa chất, địa hình, khí hậu là cơ sở hình thành những khu vực địa lý tự nhiên khác nhau. Mỗi khu vực là một thể tổng hợp đồng nhất tương đối, tạo ra một thiên nhiên và môi trường tự nhiên trọn vẹn khác so với những khu vực còn lại. Trong mỗi khu vực, tùy theo điều kiện kèm theo tự nhiên mà lại phân ra những khu vực nhỏ hơn .
Bắc Á là bộ phận phía Bắc châu Á, gồm có đồng bằng Tây Siberi, sơn nguyên Trung Siberi, miền núi Đông và Nam Siberi. Như vậy chủ quyền lãnh thổ Bắc Á gần trùng trọn vẹn với miền Siberi to lớn của Liên bang Nga .Do vị trí nằm trên những vĩ độ cao và chịu ảnh hưởng tác động trực tiếp của Bắc Băng Dương, khí hậu Bắc Á thuộc loại khí hậu lạnh mang đặc thù lục địa nóng bức. Ở đây, khí hậu và địa hình là hai tác nhân quyết định hành động điều kiện kèm theo nước trên mặt, băng kết vĩnh cửu dưới đất và đặc điểm những đới cảnh sắc tự nhiên. Bắc Á là nơi phổ cập những cảnh sắc vùng khí hậu lạnh .
Trung Á cùng với Nội Á nằm ở vùng TT châu Á, có những đặc điểm tự nhiên điển hình nổi bật như :Thứ nhất, do vị trí sâu trong trong nước, xa những đại dương và bị những mạng lưới hệ thống núi bảo phủ xung quanh nên khí hậu ở đây mang tính lục địa nóng bức. Về ngày đông, thời tiết khô và lạnh, nhiệt độ trung bình tháng 1 đều dưới 0 °C, còn mùa hạ khô và nóng, nhiệt độ trung bình tháng 7 đều từ 25 ° trở lên. Lượng mưa hằng năm rất ít, không nơi nào vượt quá 300 mm. Mưa ít nhưng năng lực bốc hơi lại rất lớn nên có sự thiếu ẩm nóng bức. Do thiếu ẩm, phần nhiều chủ quyền lãnh thổ Trung Á có cảnh sắc hoang mạc và bán hoang mạc, ở đây có những hoang mạc cát nổi tiếng như Kara Kum, Kyzyl Kum, Taklamakan … Các cảnh sắc hoang mạc không những tăng trưởng trên đồng bằng mà còn lên những sườn núi cao tới 900 m ở Thiên Sơn, đến 4100 – 4200 m ở Pamir và Antai .Thứ hai, ở Trung Á là xứ sở của những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên tương phản nhau rất độc lạ. Ở đây, bên cạnh những mạng lưới hệ thống núi và sơn nguyên cao như Pamir, Thiên Sơn, Thanh Tạng còn có những đồng bằng và bồn địa thấp. Trên những đỉnh núi cao, quanh năm tuyết bao trùm, trong khi đó những vùng đồng bằng và bồn địa xung quanh lại là vùng khô hạn và có mùa hạ oi bức. Giữa những đồng bằng và bồn địa khô hạn lại có những sông và hồ lớn. Dọc theo những thung lũng sông và ven những hồ đất đai nhìn chung tốt, cây cối xanh tươi, dân cư đông đúc, trái chiều với ngoại vi của nó .Thứ ba, ở Trung Á tuy điều kiện kèm theo khí hậu, nước, đất đai không thuận tiện cho sản xuất và đời sống nhưng lại có một số ít tài nguyên vạn vật thiên nhiên khá phong phú và đa dạng. Về tài nguyên, trên những đồng bằng, sơn nguyên và bồn địa tập trung chuyên sâu nhiều sắt kẽm kim loại như đồng, chì, kẽm, thiếc, dầu mỏ và khí đốt. Ngoài ra còn có sắt, thủy ngân và những sắt kẽm kim loại hiếm .

Tây Nam Á[sửa|sửa mã nguồn]

Tây Nam Á ( hay Tây Á ) là tên gọi chỉ bộ phận lục địa to lớn gồm có vùng núi Kavkaz, bán hòn đảo Arabi và những sơn nguyên Tiểu Á, Armenia, Iran. Lãnh thổ Tây Nam Á nằm giữa hai lục địa to lớn là lục địa Á-Âu và lục địa Phi, trên những vĩ độ nhiệt đới gió mùa, quanh năm chịu tác động ảnh hưởng của gió mậu dịch và khối khí nhiệt độ lục địa. Khí hậu nói chung là khô, nóng nóng bức. Ở đây, vai trò của những biển xung quanh như Biển Đen, Địa Trung Hải, Biển Đỏ và vịnh Persian phần nhiều không đáng kể vì đây chỉ là những biển không lớn và nằm sâu trong lục địa. Tây Nam Á đại bộ phận cũng là cảnh sắc khô hạn như Trung Á và Nội Á .

Nam Á và Khu vực Đông Nam Á[sửa|sửa mã nguồn]

Nam Á và Khu vực Đông Nam Á là bộ phận nằm ở rìa phía Nam của lục địa, gồm có miền núi Himalaya, đồng bằng Ấn-Hằng, bán đảo Indostan, bán đảo Trung Ấn và quần đảo Mã Lai. Toàn bộ Nam Á và Khu vực Đông Nam Á nằm trên những vĩ độ thấp, tiếp giáp với Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, bờ lục địa bị chia cắt khá mạnh nên hầu hết diện tích quy hoạnh của Nam Á và Khu vực Đông Nam Á là những bán đảo và quần đảo .Nam Á và Khu vực Đông Nam Á nằm trong vùng có khí hậu nóng và khí ẩm nhất châu Á. Về mùa hạ, nhiệt độ trung bình trên hàng loạt chủ quyền lãnh thổ khoảng chừng từ 25-30 °C. Về ngày đông, vùng mát nhất ở phía Bắc cũng là từ 12 °C ( không kể vùng núi cao ). Lượng mưa trung bình năm trên phần đông chủ quyền lãnh thổ đạt hơn 1000 mm, trong đó nhiều vùng đạt 2000 – 3000 mm hoặc cao hơn nữa .Điều kiện khí hậu nóng và ẩm đã làm cho những quy trình địa lý diễn ra rất can đảm và mạnh mẽ và liên tục, vì thế những điều kiện kèm theo tự nhiên, nhất là lớp phủ thổ nhưỡng, thực vật và giới động vật hoang dã rất phong phú và đa dạng và phong phú, khác hẳn khu vực Tây Nam Á nằm trên cùng vĩ độ. khu vực tây nam á có diện tích quy hoạnh là 7 triệu km vuông .
Đông Á là bộ phận nầm dọc theo bờ Đông của lục địa, lê dài từ bán đảo Kamchatka cho đến rìa phía Bắc Nước Ta, kể cả những hòn đảo và quần đảo nằm ven bờ lục địa. Do vị trí tiếp giáp với Thái Bình Dương, hàng loạt Đông Á chịu tác động ảnh hưởng của hoạt động giải trí gió mùa, trong đó số lượng giới hạn phía Tây của chủ quyền lãnh thổ gần như là tương thích với số lượng giới hạn tác động ảnh hưởng của gió mùa mùa hạ. Chế độ gió mùa chi phối những quy trình tự nhiên tạo nên những đặc điểm chung nhất cho hàng loạt Đông Á .Tuy nhiên, về cấu trúc địa chất và địa hình, Đông Á có hai bộ phận : phần lục địa và phần những hòn đảo, quần đảo. Phần lục địa được hình thành hầu hết trên nền Trung Quốc và những nếp uốn Trung sinh với địa hình núi thấp, núi trung bình, những đồng bằng thấp và phẳng phiu. Phần những hòn đảo và quần đảo được hình thành trong quá trình tạo núi Tân sinh với địa hình núi uốn nếp trẻ xen những cao nguyên và núi lửa cao. Có thể chia Đông Á thành 4 xứ khác nhau là : Kamchatka, Amur-Triều Tiên, Đông Trung Quốc và quần đảo Nhật Bản .

Địa lý xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Theo niên giám thống kê năm 2005 thì tổng số dân của châu Á là 3,92 tỉ người [ 14 ], tỷ lệ trung bình ( không tính phần dân cư thuộc liên bang Nga ) là 124 người / km² hoặc 86,1 người / km² ( nếu tính cả Nga ). Tuy nhiên sự phân bổ dân cư trên lục địa rất không đồng đều. Có 1 số ít nước tỷ lệ dân cư rất cao như Nhật Bản : 336,1, Ấn Độ : 341,2, Bangladesh : 1.045 [ 15 ], Nước Singapore : 6425,3. Trong khi đó nhiều khu vực dân cư vô cùng thưa thớt như Mông Cổ : 1,7, Kazakhstan : 5,7, Ả Rập Xê Út : 12. Đặc biệt, ở nhiều vùng to lớn như Bắc Siberi, sơn nguyên Tây Tạng, bồn địa Tarim … phần đông không có người ở. Sự phân bổ dân cư nói trên cho ta hiểu được điều kiện kèm theo thuận tiện hoặc khó khăn vất vả so với những vùng đó .Về sự ngày càng tăng dân số, đại bộ phận những nước châu Á có tỉ lệ ngày càng tăng tự nhiên khá cao. Theo số liệu thống kê năm 2005, tỉ lệ ngày càng tăng dân số của châu Á là 1,3 %, trong khi đó ở một số ít nước thì tỉ lệ đó rất cao như Pakistan : 2,4 %, Yemen : 3,3 %, Palestin : 3,5 % [ 16 ] …Về trình độ đô thị hóa, nhìn chung không đều giữa những nước. Nếu tính về số lượng những đô thị lớn thì châu Á đứng đầu quốc tế. Có 15 thành phố trên 15 triệu dân và hơn 100 thành phố có số dân trên 1 triệu người, tuy nhiên tỉ lệ dân sống ở đô thị ở châu Á chỉ mới đạt 50 % .

Thành phần chủng tộc[sửa|sửa mã nguồn]

Cư dân châu Á thuộc 3 chủng tộc lớn trên quốc tế. Đó là :

• Mongoloid: Bao gồm cư dân sống ở Đông Á, Đông Nam Á, một phần ở Bắc Á và Nội Á. Người Mongoloit hay còn gọi là người da vàng, có đặc điểm chung là lớp lông phủ trên mặt và người ít, tóc đen, thẳng và hơi cứng, da màu vàng hung, mũi hơi thấp, mặt rộng, lưỡng quyền cao và xếp nếp mi mắt rõ. Tổ tiên của họ có lẽ là những cư dân cổ sống ở vùng Nam Siberi và Mông Cổ. Người Mongoloid chiếm một tỉ lệ rất lớn trong tổng số dân cư châu Á, và được chia thành hai hay nhiều tiểu chủng tộc khác nhau

• Tiểu chủng tộc Mongoloid phương Bắc gồm cư dân vùng Siberi và phần Bắc vùng Nội Á, bao gồm người Siberi (người Eskimo, người Evanks), người Mông Cổ, Mãn Châu, Nhật Bản, Triều Tiên và Bắc Trung Quốc. Ngoài những đặc điểm của người Mongoloid nói chung, người Mongoloid phương Bắc còn có tầm vóc cao hơn và nước da sáng hơn.
• Tiểu chủng tộc Mongoloid phương Nam gồm người Nam Trung Quốc và các nước Đông Nam Á. Tiểu chủng tộc được hình thành do sự hòa huyết giữa người Mongoloid với người Australoid. Vì thế họ có da màu vàng sậm, cánh mũi rộng, môi hơi dày và hàm hơi vẩu.

• Europeoid: bao gồm toàn bộ cư dân sống ở vùng Tây Nam Á và một số ở Bắc Ấn Độ, Trung Á và Nội Á. Để phân biệt với người châu Âu, nhóm người này được gọi chung là tiểu chủng tộc Europeoid phương Nam. Họ có đặc điểm da ngăm, tóc và mắt đen hơn người phương Bắc, đầu dài, tầm vóc trung bình.
• Australoid: bao gồm cư dân sống ở vùng Nam Ấn Độ, Sri Lanka và một số rải rác ở Indonesia và Malaysia. Nhóm người này chiếm một tỉ lệ không đáng kể trong tổng số dân toàn châu lục.

Các vương quốc và vùng chủ quyền lãnh thổ[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ hành chính châu Á ( chỉ có ranh giới vương quốc chứ không có tên nước )

Tình hình sử dụng tài nguyên[sửa|sửa mã nguồn]

Một TT nông nghiệp tăng trưởng ở khu vực Lưỡng HàHơn bất kể một lục địa nào khác trên Trái Đất, châu Á có điều kiện kèm theo tự nhiên phong phú và nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên quốc tế. Với điều kiện kèm theo đó, châu Á là cái nôi hình thành phần lớn những chủng tộc loài người tiên phong, là nơi Open những nền văn minh sớm nhất quốc tế. Chính do quy trình tăng trưởng đó mà vạn vật thiên nhiên trên châu Á được con người khám phá và sử dụng sớm nhất. Trong quy trình tìm hiểu và khám phá và sử dụng vạn vật thiên nhiên, tổ tiên của những dân tộc bản địa sống trên lục địa này đã thuần hóa được hàng loạt những cây xanh và vật nuôi, làm cho nghề trồng trọt và chăn nuôi tăng trưởng không ngừng. Bởi vậy, ngay từ thời cổ đại, nhiều TT nông nghiệp lớn được hình thành và cũng từ đó, hình thành những TT phát sinh cây xanh của quốc tế. Theo những tài liệu, trong số 10 TT phát sinh cây cối của quốc tế thì có đến 6 TT nằm trên châu Á, tương thích với những vùng có nền văn minh tăng trưởng sớm. Đó là những vùng Địa Trung Hải với lúa mì, yến mạch, đậu Hà Lan, bạc hà, nguyệt quế, ôliu và một số ít cây thực phẩm như bắp cải, tỏi tây, hành tây … ; vùng Tiền Á gắn liền với những vương quốc cổ đại như Sumer, Assyria cùng những loại lúa mì, đại mạch, hạnh nhân, thuốc phiện, hồi hương, cà rốt … ; vùng Trung Á với lúa mì, đậu xanh, cây ăn quả như lê, nho, táo … ; vùng Ấn Độ với những cây cối nhiệt đới gió mùa như lúa gạo, đậu ván, cà tím, dưa chuột, mía, thốt nốt, cam, quýt … ; vùng Khu vực Đông Nam Á là quê nhà của những loại cây ăn quả nhiệt đới gió mùa như chuối, mít, bưởi, sầu riêng, măng cụt, dừa … đồng thời cũng là TT phát sinh cây lúa gạo ; vùng Trung Quốc được cho rằng là TT nông nghiệp cổ đại lớn nhất quốc tế với nhiều loài cây cối đa dạng chủng loại gồm có cả cây nhiệt đới gió mùa, cận nhiệt và ôn đới .Như vậy, giới thực vật tự nhiên được con người phát hiện, sử dụng và thuần hóa ở một mức độ cao. châu Á còn phân phối cho quốc tế hầu hết những loại vật nuôi cơ bản lúc bấy giờ như trâu, bò, lợn, gà, chó, mèo … Tổ tiên của những dân tộc bản địa trên châu Á đã tìm ra những giải pháp tốt nhất để sử dụng và bảo vệ những nguồn tài nguyên như làm ruộng bậc thang, tưới nước, giữ nước với những khu công trình cấp nước, dẫn nước và chọn gieo trồng lúa nổi trong những đầm lầy bị ngập nước sâu vào mùa lũ. Những giải pháp trên có tính năng tích cực trong việc sử dụng và bảo nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên. Tuy nhiên do quy trình khai thác lâu dài hơn và thiếu cơ sở khoa học, ở nhiều vùng vạn vật thiên nhiên bị hết sạch và thậm chí còn không còn năng lực sử dụng được nữa như những vùng núi Tây Nam Á, Ấn Độ, Trung Quốc … Cho đến nay, tài nguyên rừng ở nhiều nước gần như hết sạch trọn vẹn. Ví dụ, độ bao trùm rừng ở Tây Nam Á nay chỉ còn 1,6 %, ở Trung Quốc không đầy 10 % trong khi độ bao trùm rừng trung bình của quốc tế là 32 % [ 30 ] .

Việc khai thác nguồn tài nguyên ngày nay được tiến hành khắp nơi trên lục địa, đồng thời đối tượng và diện khai thác đang ngày càng được mở rộng cho tất cả mọi thành phần tự nhiên, do vậy cảnh quan nguyên sinh còn lại rất ít, chỉ còn một số vùng rừng xích đạo ẩm thường xanh ở Đông Nam Á, rừng lá kim ở Siberi, các vùng đồng rêu-rừng, đồng rêu và hoang mạc cực ở phía Bắc, các vùng núi cao hiểm trở Himalaya, Pamir, Tây Tạng, Thiên Sơn… là chưa bị con người khai phá. Phần lớn diện tích lãnh thổ đã được khai thác để trồng trọt, chăn nuôi và tiến hành các hoạt động khác để trồng trọt, chăn nuôi và tiến hành các hoạt động khác với nhiều hình thức và mức độ khác nhau nhưng nhìn chung có mấy đặc điểm đáng chú ý là:

• Việc sử dụng thiên nhiên gắn liền với điều kiện tự nhiên. Ví dụ, ở vòng đai ôn hòa, vùng sản xuất ngũ cốc tập trung cao nhất nằm trong các đới rừng lá rộng, thảo nguyên rừng và thảo nguyên; vùng trồng cây ăn quả tập trung nhiều ở đới cận nhiệt Địa Trung Hải; còn việc chăn nuôi các động vật có sừng tập trung trong các đới thảo nguyên, bán hoang mạc (bò, ngựa, cừu, dê) hoặc đới đồng rêu và đồng rêu rừng (tuần lộc). Ở vòng đai nóng, các vùng được khai thác sớm và tập trung nhất là các vùng thuộc đới xavan và rừng gió mùa.
• Việc khai thác kèm theo việc cải tạo và phục hồi nguồn tài nguyên thiên nhiên được tiến hành mạnh mẽ, đáng chú ý là việc cải tạo và sử dụng đất và nguồn nước. Ví dụ, việc đào kênh, đắp đập để phát triển thủy lợi, giao thông, thủy điện, nuôi thủy sản và điều chỉnh dòng chảy được tiến hành ở hầu khắp các nước. Việc tưới nước cho vùng khô hạn được mở rộng ở Trung Á, Ấn Độ, Pakistan và Trung Quốc… đã đạt được những kết quả to lớn. Tuy nhiên cũng cần phải nói rằng việc sử dụng nước hai sông Syr Darya và Amu Darya để tưới cho các hoang mạc ở Trung Á trong thời Liên Xô là bất hợp lý. Hậu quả là, do sử dụng nước quá mức, các sông không còn cung cấp đủ nước cho hồ Aral, hồ bị cạn, thu hẹp diện tích, nước bị hóa mặn và gây ra thảm họa sinh thái cho hồ này và các vùng đồng bằng xung quanh. Ở một số nước khác, ngoài việc xây dựng các công trình cải tạo và sử dụng dòng sông, các công trình tưới nước, còn có hệ thống đê chống lũ lụt, chống nước biển, bảo vệ đất đai. Ở Liên bang Nga đã nghiên cứu, tạo ra được các giống cây trồng cho các vùng khí hậu giá lạnh phương Bắc, xây dựng các công trình trên các vùng băng kết vĩnh cửu.

Tất cả những đặc điểm nói trên cho thấy đặc thù đa dạng và phong phú, muôn vẻ và những thành tựu to lớn trong việc sử dụng nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên trên lục địa. Ngày nay, việc tái tạo, phục sinh và bảo vệ nguồn tài nguyên là yếu tố rất là quan trọng trong quy trình tăng trưởng kinh tế tài chính ở mỗi nước, nhất là ở những nước mà nguồn tài nguyên đã được sử dụng và khám phá truyền kiếp .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://sangtaotrongtamtay.vn
Category: Khoa học